โดซีแทคเซล (Docetaxel)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 11 กันยายน 2561
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาโดซีแทคเซล(Docetaxel ย่อว่า DTX) จัดอยู่ในกลุ่มยาเคมีบำบัด(Chemotherapy) มีโครงสร้างเป็นแอลคาลอยด์กึ่งสังเคราะห์ที่คล้ายกับยา Paclitaxel ทางคลินิกนำมาใช้รักษามะเร็งหลายชนิด เช่น มะเร็งเต้านม มะเร็งกระเพาะอาหาร มะเร็งต่อมลูกหมากในระยะแพร่กระจาย มะเร็งปอดชนิดเซลล์ตัวโต ฯลฯ

รูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยาโดซีแทคเซล เป็นสารละลายปราศจากเชื้อแบบฉีด ตัวยามีระยะเวลาของการเสื่อมสลายภายในร่างกายยาวนานเฉลี่ย 86 ชั่วโมง ผู้ป่วยจะต้องมารับการให้ยาทุกๆ 3 สัปดาห์จนกระทั่งครบเทอมของการรักษา ทางการแพทย์อาจใช้ยาตัวอื่น เช่น Cisplatin ,Cyclophosphamide ,Fluorouracil, หรือTrastuzumab ร่วมในการรักษาพร้อมกับยาโดซีแทคเซล

ทั้งนี้ ระหว่างที่ได้รับยาโดซีแทคเซล มีข้อควรระวังและคำเตือนต่างๆที่ต้องติดตามอย่างสม่ำเสมอ เช่น

  • โดซีแทคเซลสามารถกดการสร้างเม็ดเลือดขาว เม็ดเลือดแดงและเกล็ดเลือด ได้ชั่วคราวทำให้เกิดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ เกิดภาวะโลหิตจาง มีเลือดออกง่าย เพิ่มขึ้น
  • ระวังอาการบวมน้ำของร่างกายเมื่อได้รับโดซีแทคเซล แพทย์จำเป็นต้องให้ผู้ป่วยรับประทานยาCorticosteroid ป้องกันล่วงหน้า 3 วันหากยังพบอาการบวมน้ำอยู่อีก แพทย์จะสั่งระงับการใช้ยานี้ทันที
  • ผมร่วงซึ่งเราจะพบเห็นได้บ่อยในผู้ป่วยที่ได้รับเคมีบำบัด การงอกของเส้นผม จะกลับมาเป็นปกติหลังจากหยุดใช้ยาโดซีแทคเซล
  • โดซีแทคเซลสามารถทำให้เกิดพิษต่อการทำงานของตับได้เหมือนกับยารักษา มะเร็งหลายตัว แพทย์จำเป็นต้องตรวจการทำงานของตับเป็นระยะๆตลอดการรักษา ด้วยยาชนิดนี้

องค์การอนามัยโลกกำหนดให้ยาโดซีแทคเซลเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานที่สถานพยาบาลด้านโรคมมะเร็งควรมีสำรองไว้ให้บริการกับผู้ป่วย และคณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้กำหนดให้ยาโดซีแทคเซลเป็นยาควบคุมพิเศษ ซึ่งต้องถูกสั่งจ่ายโดยแพทย์แต่ผู้เดียว เราจึงพบเห็นการใช้ยาชนิดนี้แต่ในสถานพยาบาลเท่านั้น หากมีข้อสงสัยเกี่ยวกับการใช้ยาโดซีแทคเซล สามารถสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้จากแพทย์หรือจากเภสัชกรในสถานพยาบาลที่เข้ารับการรักษาได้ตลอดเวลาทำการ

โดซีแทคเซลมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

โดซีแทคเซล

ยาโดซีแทคเซลมีสรรพคุณ/ข้องบ่งใช้ เช่น

  • ใช้รักษาหรือเป็นยาสนับสนุนการรักษาโรคมะเร็งชนิดต่างๆเช่น มะเร็งเต้านม มะเร็งกระเพาะอาหาร มะเร็งต่อมลูกหมาก และ มะเร็งปอดชนิดเซลล์ตัวโต

โดซีแทคเซลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาโดซีแทคเซล มีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะยับยั้งการสร้างไมโครทิวบูล(Antimicrotubule agents)ซึ่งมีหน้าที่สำคัญต่อการแบ่งตัวของเซลล์มะเร็ง การยับยั้งโครงสร้างดังกล่าว ส่งผลให้เซลล์มะเร็งไม่สามารถขยายขนาด หยุดการเจริญเติบโต และตายลงในที่สุด

โดซีแทคเซลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโดซีแทคเซลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็น ยาฉีดแบบสารละลายปราศจากเชื้อ ที่ประกอบด้วย Docetaxel ขนาด 20 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร, 80 มิลลิกรัม/4 มิลลิลิตร

โดซีแทคเซลมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

การใช้ยาโดซีแทคเซลกับผู้ป่วยมะเร็งจะต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น ปัจจัยที่แพทย์นำมาใช้คำนวณขนาดการใช้ยา ได้แก่ พื้นที่ผิวของผู้ป่วย รวมถึง อายุ และประวัติการเจ็บป่วย หรือโรคประจำตัวต่างๆ แพทย์อาจให้ยาCorticosteroid ชนิดรับประทานเพื่อป้องกัน อาการบวมน้ำ หรืออาการแพ้ต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้นหลังจากได้รับยาโดซีแทคเซล

นอกจากนี้ ยังมียาอื่นๆที่แพทย์จะนำมาใช้สนับสนุนยาโดซีแทคเซลในการรักษามะเร็งแต่ละประเภท เช่น Doxorubicin , Cyclophosphamide , Anthracycline, Trastuzumab , Cisplatin , Carboplatin , 5-fluorouracil

อย่างไรก็ตาม ระหว่างที่ได้รับยาโดซีแทคเซล แล้วพบอาการดังต่อไปนี้ ต้องรีบนำผู้ป่วยกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็วเช่น

  • มีอาการคล้ายกับภาวะติดเชื้อ เช่น ไข้สูง ตั้งแต่ 38 องศาเซลเซียส(Celsius)ขึ้นไป
  • อึดอัดหายใจไม่ออก/หายใจลำบาก มีอาการเจ็บหน้าอกเกิดขึ้น
  • คลื่นไส้ทุกครั้งที่มีการรับประทานอาหาร
  • อาเจียน 4-5 ครั้งต่อวัน
  • ท้องเสีย 4-6 ครั้ง ภายใน 24 ชั่วโมง
  • อุจจาระมีสีคล้ำดำ/อุจจาระเป็นเลือด
  • มีเลือดปนมากับปัสสาวะ/ปัสสาวะเป็นเลือด
  • เกิดแผลในช่องปากและคอ
  • มีภาวะเลือดออกง่ายตามร่างกาย
  • มีอาการอ่อนเพลียอย่างรุนแรง
  • เกิดอาการ ตัวเหลืองตาเหลือง
  • บวมตาม เท้า ข้อเท้า หรือมีน้ำหนักตัวขึ้นอย่างรวดเร็ว

ดูแลตนเองอย่างไรขณะได้รับโดซีแทคเซล?

การดูแลตนเองขณะได้รับยาโดซีแทคเซลที่สำคัญ เช่น

  • เพื่อช่วยป้องกันการเกิดแผลในช่องปาก ให้ใช้แปรงสีฟันที่มีขนแปรงนุ่ม และกลั้วคอวันละ 3 ครั้ง ด้วยน้ำเกลือที่ผสมเอง โดยใช้เกลือแกงครึ่ง-หนึ่งช้อนชาผสมกับ น้ำ 240 ซีซี
  • ดื่มน้ำอย่างน้อย 2-3 ลิตรต่อวัน หรือเป็นไปตามคำแนะนำของแพทย์
  • ล้างมือบ่อยๆเพื่อป้องกันการติดเชื้อโรค โดยเฉพาะก่อนกินอาหาร และหลังเข้าห้องน้ำ
  • หากมีอาการคลื่นไส้เมื่อจะรับประทานอาหาร ให้ใช้ยาบรรเทาอาการคลื่นไส้/ยาแก้คลื่นไส้ตามที่แพทย์สั่งจ่ายเท่านั้น ห้ามซื้อยาอื่นใดมาใช้ด้วยตนเอง และผู้ป่วยสามารถ ปรับการรับประทานอาหารเป็นมื้อเล็กๆ แต่บ่อยครั้งขึ้น เพื่อช่วยลดอาการคลื่นไส้ ดังกล่าว
  • หลีกเลี่ยงการอยู่ในที่มีผู้คนแออัดเพื่อป้องกันการติดเชื้อโรคต่างๆ
  • หลีกเลี่ยงการเล่นกีฬาหรือกิจกรรมหนักที่อาจทำให้เกิดการบาดเจ็บหรือเป็น แผลเลือดออก
  • ยาโดซีแทคเซลสามารถทำให้ผิวหนังไวต่อแสงแดด เมื่อต้องอยู่ในที่โล่งแจ้ง ควรสวมเสื้อผ้าป้องกันแสงแดดให้มิดชิด หรือทาผิวด้วยครีมกันแดดที่มีค่า SPF 15 หรือสูงกว่า
  • ห้ามดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบ
  • พักผ่อนให้เต็มที่ และรับประทานอาหารให้ถูกสัดส่วนตามที่ แพทย์/พยาบาลแนะนำ

เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาโดซีแทคเซล ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก หรือ ขึ้นผื่น แน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ เช่น โรคความดันโลหิตสูง โรคความดันโลหิตต่ำ โรคตับ มีภาวะเลือดออกง่าย รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาโดซีแทคเซลอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมมารับการฉีดยาควรทำอย่างไร?

เพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรมารับการให้ยาโดซีแทคเซลตรงตามเวลาที่แพทย์นัดหมาย หากลืมมารับการฉีดยานี้ ต้องรีบแจ้งให้แพทย์/พยาบาล/บุคคลากรทางการแพทย์ที่ดูแลรักษาผู้ป่วยทราบ และรีบทำการนัดหมายการให้ยาครั้งต่อไปโดยเร็ว

โดซีแทคเซลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโดซีแทคเซลเป็นยาเคมีบำบัดที่มีประสิทธิภาพในการฆ่าเซลล์มะเร็งชนิดที่มีการแบ่งตัวได้อย่างรวดเร็ว แต่ยาชนิดนี้ไม่ใช่ยารักษาตรงเป้า จึงทำให้เกิดผลกระทบ(ผลข้างเคียง)ต่อเซลล์ปกติที่สามารถแบ่งตัวได้อย่างรวดเร็วเช่นเดียวกัน ซึ่งเป็นเหตุให้ยาโดซีแทคเซลล์ก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา( ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น ไอ น้ำมูกไหล เกิดภาวะปอดบวม มีพังผืดในปอด หายใจขัด
  • ผลต่อตับ: เช่น ตับทำงานผิดปกติ/ เอนไซม์การทำงานของตับในเลือดสูง ค่าบิลิรูบินเพิ่มขึ้น
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น กระเพาะอาหารอักเสบ คลื่นไส้อาเจียน ท้องเสียหรือท้องผูก เป็นตะคริวที่ท้อง ปากแห้ง เลือดออกในทางเดินอาหาร
  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ความดันโลหิตต่ำหรือสูง หัวใจขาดเลือด หัวใจเต้นเต้นเร็ว หัวใจเต้นผิดจังหวะ คลื่นไฟฟ้าหัวใจผิดปกติ
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น ผมร่วง มีผื่นคัน Stevens-Johnson syndrome
  • ผลต่อระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค: เช่น มีภาวะติดเชื้อราช่องปาก ติดเชื้อในกระแสเลือด
  • ผลต่อตา: เช่น น้ำตาไหล ตาแดง
  • ผลต่อไต: เช่น เป็นพิษกับไต/ไตอักเสบ
  • ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น ปวดกล้ามเนื้อ ปวดหลัง ปวดข้อ
  • ผลต่อการเกิดมะเร็งชนิดอื่น: เช่น อาจทำให้เกิดมะเร็งเม็ดเลือดขาว ชนิด Acute myeloid leukemia
  • ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น นอนไม่หลับ
  • ผลต่อระบบการเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น
  • ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ: เช่น ประจำเดือนขาด
  • ผลต่อระบบเลือด: เช่น กดไขกระดูก โลหิตจาง มีภาวะเลือดออกง่าย เม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิลต่ำ
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน ปวดศีรษะ ง่วงนอน ความรู้สึกสัมผัสเพี้ยน อาการชัก

*อนึ่ง อาการข้างเคียงดังกล่าว อาจเกิดขึ้นหรือไม่นั้น ขึ้นอยู่กับการตอบสนองของร่างกายของแต่ละบุคคล

มีข้อควรระวังการใช้โดซีแทคเซลอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาโดซีแทคเซล เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติแพ้ยาชนิดนี้/ยานี้
  • ห้ามใช้กับสตรีมีครรภ์ สตรีในภาวะให้นมบุตร และเด็ก
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคตับระยะรุนแรง
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีระดับเม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิลต่ำกว่า 1,500 เซลล์/ลบ.มม.
  • ขณะที่ได้รับยานี้ห้ามรับการฉีดวัคซีนใดๆ นอกจากจะมีคำสั่งแพทย์เท่านั้น
  • หากพบอาการ อึดอัด/หายใจไม่ออก มีผื่นคันขึ้นเต็มตัว ให้ตั้งสมมุติฐานว่า เกิดอาการแพ้ยา และต้องรีบให้แพทย์ช่วยเหลือโดยเร็ว
  • ปฏิบัติตัวตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเพื่อการตรวจร่างกาย การตรวจภาวะแทรกซ้อนต่างๆ และรับการฉีดยานี้ตามที่แพทย์นัดทุกครั้ง
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่งทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบัน ทุกชนิด(รวมยาโดซีแทคเซลด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บhaamor.com บทความเรื่องข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด)รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

โดซีแทคเซลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโดซีแทคเซลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาโดซีแทคเซลร่วมกับยาAdalimumab เพราะเสี่ยงต่อการติดเชื้อโรคต่างๆได้ง่ายขึ้น
  • ห้ามใช้ยาโดซีแทคเซลร่วมกับ ยาClozapine เพราะทำให้เกิดภาวะกดไขกระดูกและเป็นเหตุให้มีระดับเม็ดเลือดชนิดต่างๆต่ำลง
  • การใช้ยาโดซีแทคเซลร่วมกับยา Amprenavir ,Telaprevir อาจทำให้ระดับยาโดซีแทคเซลในเลือดเพิ่มมากขึ้นจนเป็นเหตุให้เกิดอาการข้างเคียงต่างๆสูงขึ้นตามมาจาก ยาโดซีแทคเซล เช่น คลื่นไส้อาเจียน ตัวบวม ท้องเสีย ปวดปลายประสาท กรณีที่จำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษาโดซีแทคเซลอย่างไร?

ควรเก็บรักษายาโดซีแทคเซล ดังนี้ เช่น

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 2-25 องศาเซลเซียส ห้ามเก็บในช่องแช่แข็งตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • ไม่เก็บยาที่หมดอายุแล้ว
  • ห้ามทิ้งยาลงในแม่น้ำลำคลองหรือในแหล่งน้ำตามธรรมชาติ

โดซีแทคเซลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโดซีแทคเซล มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Daxotel (ดาโซเทล) Fresenius Kabi
Docegrix (โดซีกริก) Zentiva a Sanofi Company
Oncotaxel (ออนโคแทคเซล)SC Sindan
Taxotere(แทคโซเทียร์)Sanofi-Aventis

บรรณานุกรม

  1. http://chemocare.com/chemotherapy/drug-info/docetaxel.aspx[2018,Aug25]
  2. http://www.mims.com/thailand/drug/info/taxotere [2018,Aug25]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Docetaxel[2018,Aug25]
  4. https://www.drugs.com/sfx/taxotere-side-effects.html [2018,Aug25]
  5. https://www.drugs.com/drug-interactions/docetaxel,taxotere-index.html?filter=3&generic_only= [2018,Aug25]