แอนแอสโทรโซล (Anastrozole)

  • โดย ภก.ศิวัสว์ ผุลลาภิวัฒน์
  • 24 ตุลาคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือยาอะไร?

แอนแอสโทรโซล/ อะแนสโทรโซล (Anastrozole) คือ ยารักษามะเร็งเต้านมที่จัดอยู่ในกลุ่มฮอร์โมนที่ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์’อโรมาเทส’ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ร่างกายใช้ในการสังเคราะห์เอสโตรเจน ยานี้จึงเปรียบเสมือนการลดฮอร์โมนเอสโตรเจนลง เซลล์มะเร็งเต้านมชนิดที่จำเป็นต้องใช้ฮอร์โมนเอสโตรเจนในการกระตุ้นการเจริญเติบโตจึงถูกยับยั้งและลดอัตราการเกิดเนื้องอกหรือมะเร็งที่เต้านมได้

มะเร็งเต้านม เกิดจากเนื้อเยื่อเต้านมมีการเปลี่ยนแปลงไปเป็นเซลล์มะเร็งซึ่งมีหลายชนิด บางชนิดต้องอาศัยฮอร์โมนเพศหญิงหรือเอสโตรเจนในการเจริญเติบโตที่เรียกว่า ชนิด Estrogen Receptor Positive (ER+) โดยชนิดนี้สามารถรักษาได้ด้วยยาต้านฮอร์โมนเอสเตรเจนอาทิยา ทาม็อกซิเฟน (Tamoxifen), หรือยายับยั้งเอนไซม์อโรมาเทส (Aromatase inhibitors, ยายับยั้งเอนไซม์สร้างเอสโตรเจนในหญิงวัยหมดประจำเดือน)ที่สามารถใช้เฉพาะในผู้หญิงในวัยหมดระดู (วัยหมดประจำเดือน) แล้วเท่านั้น

ปัจจุบัน ยาแอนแอสโทรโซล/อะแนสโทรโซล ได้รับการจัดเป็นหนึ่งในยาจำเป็น (Essential Medicines)โดยองค์การอนามัยโลก และเป็นยาควบคุมพิเศษตามกฎหมายของไทย กล่าวคือ ยานี้สามารถใช้ได้เมื่อแพทย์เป็นผู้สั่งจ่ายเท่านั้น

ยาแอนแอสโทรโซลมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

แอนแอสโทรโซล

ยาแอนแอสโทรโซล/ อะแนสโทรโซล มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้ :

ก. เป็นยาเสริมการรักษา(Adjuvant Treatment):

  • ในสตรีวัยหมดระดู (วัยหมดประจำเดือน)ที่เป็นมะเร็งเต้านมที่ใช้ฮอร์โมนเอสโตรเจนในการเติบโต(Estrogen Receptor Positive; ER+)ในโรคมะเร็งระยะเริ่มต้น (Early Brest Cancer)
  • หรือใช้เป็นยาเสริมการรักษาในผู้ป่วยที่เคยได้รับยาทาม็อกซิเฟน(Tamoxifen)มาแล้วเป็นเวลา 2 - 3 ปี

ข. เป็นยารักษาสตรีวัยหมดประจำเดือนที่เป็นมะเร็งเต้านมชนิด ER+ ในระยะลุกลาม (Advanced Breast Cancer)

ยาแอนแอสโทรโซลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาแอนแอสโทรโซล/อะแนสโทรโซล ออกฤทธิ์โดยการยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ อโรมาเทส (Aromatase inhibitors) เอนไซม์ที่ทำหน้าที่เปลี่ยนฮอร์โมนเพศชาย(แอนโดรเจน/Androgen)ที่ร่างกายผลิตขึ้นให้ไปเป็นฮอร์โมนเอสโตรเจน ซึ่งมะเร็งเต้านมชนิดที่ต้องการฮอร์โมนเอสเตรเจนในการกระตุ้นการเจริญเติบโต (Estrogen Receptor Positive; ER+) จะถูกยับยั้งการเจริญ เติบโตเนื่องจากระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนต่ำลง

เหตุที่ยานี้สามารถใช้ได้เฉพาะในสตรีหลังหมดระดูเนื่องจากในช่วงที่สตรียังมีระดู รังไข่จะเป็นอวัยวะหลักในการสร้างฮอร์โมนเอสโตรเจน หากรับประทานยานี้อาจทำให้เกิดวงจรสะ ท้อนกลับเชิงบวก (Positive feedback) ทำให้ร่างกายผลิตฮอร์โมนเอสโตรเจนมากขึ้นเพื่อมาทดแทนฮอร์โมนเอสโตรเจนที่ลดลงไป หากแต่สตรีหลังหมดระดูการสร้างฮอร์โมนเอสโตรเจนเกิดขึ้นตามบริเวณเนื้อเยื่อส่วนปลาย (เช่น เนื้อเยื่อเกี่ยวพันของลำตัวและของเต้านม) และส่วน มากจะออกฤทธิ์เฉพาะที่เท่านั้น ยานี้จึงออกฤทธิ์ที่เนื้อเยื่อร่างกายโดยเฉพาะบริเวณเต้านมให้ลดการสร้างเอสโตรเจนลง

ยาแอนแอสโทรโซลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาแอนแอสโทรโซล/อะแนสโทรโซล มีรูปแบบเภสัชภัณฑ์:

  • ยาเป็นยาเม็ดเคลือบฟิล์มชนิดรับประทาน ขนาดความแรงเม็ดละ 1 มิลลิกรัม

ยาแอนแอสโทรโซลมีขนาดรับประทานหรือวิธีใช้ยาอย่างไร?

ยาแอนแอสโทรโซล/อะแนสโทรโซล มีขนาดใช้ยา:

  • สำหรับผู้ใหญ่ทานครั้งละ 1 เม็ดวันละ 1 ครั้งสำหรับผู้ ป่วยที่ใช้ยานี้เป็นยาเสริมในการรักษามะเร็งเต้านมที่ใช้ฮอร์โมนเอสโตรเจนในการเติบโต (Estrogen Receptor Positive; ER+) ให้ทานต่อเนื่องทุกวันเป็นเวลานาน 5 ปี
  • ในเด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): เนื่องจากมะเร็งเต้านมเป็นมะเร็งในผู้ใหญ่ ปัจจุบันจึงยังไม่มีข้อมูลการศึกษาการใช้ยานี้ในเด็ก

*****หมายเหตุ:ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาแอนแอสโทรโซล/ อะแนสโทรโซล ควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติการแพ้ยา ส่วนประกอบของยา หรือสารเคมี ทุกชนิด
  • โรคประจำตัว ประวัติการใช้ยา ทั้งยาที่แพทย์สั่งจ่ายและยาที่ซื้อทานเอง รวมถึงวิตามิน ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ผลิตภัณฑ์สมุนไพร ที่กำลังใช้หรือมีความคิดที่จะซื้อใช้ในอนาคต
  • ควรแจ้งให้แพทย์ทราบหากกำลังใช้ยาหรือผลิตภัณฑ์ซึ่งมีส่วนผสมของฮอร์โมนเอสโตรเจน เช่น การรักษาด้วยการใช้ฮอร์โมนทดแทน (Hormone Replacement Therapy; HRT)ในหญิงวัยหมดระดู (วัยหมดประจำเดือน), หรือการใช้ฮอร์โมนเพื่อการคุมกำเนิดทั้งรูปแบบชนิดยาเม็ดคุมกำเนิด ชนิดแผ่นแปะ (ยาคุมกำเนิดชนิดแผ่นแปะผิวหนัง) ยาคุมกำเนิดชนิดห่วงสอดช่องคลอด ยาคุมกำเนิดแบบฝังใต้ผิวหนัง และยาฉีดคุมกำเนิด, และการใช้ยาทาม็อกซิเฟนเนื่องจากแพทย์อาจต้องมีการปรับขนาดยาเหล่านี้หรือเฝ้าระวังผลข้างเคียงจากการใช้ยาเหล่านี้อย่างใกล้ชิดยิ่งขึ้น
  • ประวัติโรคไขมันในเลือดสูงหรือคอเลสเตอรอลในเลือดสูง, ประวัติโรคกระดูกพรุน/ กระดูกบาง, โรคตับ, โรคไต, และโรคหัวใจ
  • แจ้งให้แพทย์ทราบ หากคุณยังมีประจำเดือน ตั้งครรภ์ หรือวางแผนที่จะตั้งครรภ์ หรือกำลัง ให้นมบุตร

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาแอนแอสโทรโซล/ อะแนสโทรโซล ให้รับประทานโดยทันทีที่นึกขึ้นได้ หากใกล้เวลาการรับประทานยาในมื้อถัดไป ให้ข้ามมื้อยานั้นไปและรับประทานยาตามมื้อยาถัดไปตามปกติ โดยไม่ต้องเพิ่มขนาดยาเป็น 2 เท่า

ยาแอนแอสโทรโซลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาแอนแอสโทรโซล/ อะแนสโทรโซล อาจก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง) บางประการ เช่น

  • ปวดหรือมีอาการเกร็งที่บริเวณข้อและกระดูก
  • คลื่นไส้อาเจียน
  • วิงเวียน
  • ปวดหัว
  • ไอ
  • รู้สึกร้อนวูบวาบ
  • เหนื่อยล้า ไม่มีแรง
  • ท้องเสีย
  • ภาวะช่องคลอดแห้ง

*ทั้งนี้ หากอาการเหล่านี้เกิดขึ้นและมีแนวโน้มว่าอาการแย่ลงหรือไม่ทุเลา ให้รีบแจ้งให้แพทย์ทราบ/ไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัด

*อนึ่ง: ให้รีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลโดยทันที/ฉุกเฉิน เมื่อ

  • รับประทานยานี้แล้วเกิดอาการแพ้ยา เช่น มีผื่นคัน, อาการบวมของริมฝีปาก เปลือกตา/หนังตา ใบหน้า หรือหายใจไม่สะดวก/หายใจลำบาก,
  • หรืออาการไม่พึงประสงค์ฯที่มีความรุนแรง เช่น การมองเห็นภาพเปลี่ยนไปหรือไม่ชัดเจน, ปวดบริเวณช่วงอก/เจ็บหน้าอก, หรือหัวใจเต้นเร็ว

มีข้อควรระวังการใช้ยาแอนแอสโทรโซลอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาแอนแอสโทรโซล/อะแนสโทรโซล เช่น

  • ไม่ใช้ยานี้กับสตรีที่ยังมีประจำเดือน สตรีตั้งครรภ์ หรือวางแผนที่จำตั้งครรภ์ สตรีให้นมบุตร อนึ่งการใช้ยานี้ควรใช้เฉพาะสตรีวัยหมดระดูแล้ว (วัยหมดประจำเดือน)
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ร่วมกับยาทาม็อกซิเฟน หรือยาที่มีส่วนประกอบของฮอร์โมนเอสโตรเจน
  • ยาแอนแอสโทรโซล/ อะแนสโทรโซล อาจส่งผลให้ความหนาแน่นของมวลกระดูกของผู้ใช้ยาลดลง (กระดูกบางหรือกระดูกพรุน) ผู้ใช้ยาที่มีโรคกระดูกพรุนร่วมด้วยหรือมีความเสี่ยงที่จะเกิดโรคกระดูกพรุน อาจมีความจำเป็นต้องใช้ยาอื่นเพื่อป้องกันโรคกระดูกพรุนตามวิจารณญาณของแพทย์ผู้ทำการรักษา
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาแอนแอสโทรโซลด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิดควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาแอนแอสโทรโซลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาแอนแอสโทรโซล /อะแนสโทรโซล มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

ก. ยาที่มีฮอร์โมนเอสโตรเจนหรืออนุพันธุ์ของฮอร์โมนเอสโตรเจนเป็นส่วนประกอบ: เนื่องจากยาเหล่านี้มีฤทธิ์หักล้างกับยาแอนแอสโทรโซลในทางเภสัชวิทยากล่าวคือ ยาแอนแอส โทรโซลออกฤทธิ์ยับยั้งการสังเคราะห์ฮอร์โมนเอสโตรเจน จึงควรหลีกเลี่ยงการรับประทานหรือใช้ยาที่มีส่วนประกอบของฮอร์โมนเอสโตรเจนร่วมด้วย เพราะจะเพิ่มระดับของฮอร์โมนดังกล่าวในร่างกาย จึงอาจนำไปสู่ความล้มเหลวทางการรักษาของยาแอนแอสโทรโซล

ข. ยาทาม็อกซิเฟน: เนื่องจากยาทามอกซิเฟนสามารถลดปริมาณยาแอนแอสโทรโซลในกระแสเลือด ซึ่งอาจนำไปสู่ความล้มเหลวทางการรักษาของยาแอนแอสโทรโซลจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาสองชนิดนี้ร่วมกัน

ค. ยาวาร์ฟาริน: เนื่องจากยาแอนแอสโทรโซลอาจส่งผลกระทบต่อระดับยาวาฟา รินในกระแสเลือดทั้งอาจเพิ่มหรืออาจลดระดับยาวาฟารินในเลือดได้ จึงอาจส่งผลต่อประสิทธิ ภาพการต้านการแข็งตัวของเลือดของยาวาร์ฟาริน ผู้ป่วยอาจได้รับการตรวจวัดค่าไอเอ็นอาร์ (INR; International Normal Ratio) ซึ่งเป็นค่าที่ใช้ประเมินประสิทธิภาพการต้านการแข็งตัวเลือดของยาวาฟาริน โดยแพทย์อาจจำเป็นต้องปรับขนาดยาวาฟารินตามความเหมาะสม

ง. ยาอริพริพาโซล (Aripripazole) สำหรับรักษาโรคจิตเภท, ยาโดฟีทิไลด์ (Dofeti lide) ยารักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ, ยาโลมิทาไพด์ (Lomitapide) ยาลดไขมัน , ยาเมธาโดน (Methadone), ยาบรรเทาอาการปวด/ยาแก้ปวด, เมื่อใช้ยาเหล่านี้ร่วมกับยาแอนแอสโทรโซลอาจทำให้ระดับยาเหล่านี้ในเลือดสูงขึ้น ควรเฝ้าระวังผลข้างเคียงหรือพิษของยาเหล่านี้หากใช้ร่วมกับยาแอนแอสโทรโซล

จ. ยาในกลุ่มคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ (Cardiac glycosides): เช่น ยาดิจอกซิน (Digoxin) การใช้ยาในกลุ่มนี้ร่วมกับยาแอนแอสโทรโซลอาจทำให้ระดับยาในกลุ่มคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ในเลือดลดลง ผู้ป่วยที่ใช้ยากลุ่มนี้ร่วมกับยาแอนแอสโทรโซล แพทย์อาจต้องตรวจวัดระดับยาของกลุ่มคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ในกระแสเลือด เพื่อให้แน่ใจว่ามีระดับยาของกลุ่มคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ในกระแสเลือดที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพในการรักษา

ควรเก็บรักษายาแอนแอสโทรโซลอย่างไร?

ควรเก็บรักษายาแอนแอสโทรโซล/ อะแนสโทรโซล:

  • เก็บยานี้ในภาชนะบรรจุดั้งเดิมของบริษัทผู้ผลิต
  • ไม่ควรนำยานี้ออกจากแผงยาก่อนการรับประทาน
  • เก็บยานี้ในอุณหภูมิห้อง เลือกบริเวณที่แห้ง หลีกเลี่ยงบริเวณที่สัมผัสแสงแดดโดยตรง
  • เก็บยานี้ให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ยาแอนแอสโทรโซลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาแอนแอสโทรโซล/อะแนสโทรโซล ที่มีการจัดจำหน่าย เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
อาริมิเด็กซ์ (Arimidex) บริษัท แอสตร้าเซนเนก้า (ประเทศไทย) จำกัด
เฟมิเซต (Femizet) บริษัท เฟรเซนีอุส คาบี (ไทยแลนด์) จำกัด
อะรีเมต วัน (Aremed 1) บริษัท ฟาร์มาแลนด์ (1982) จำกัด
แอนแอสโทรโซล สตาดา (Anastrozole Stada) บริษัท สตาดา (ประเทศไทย) จำกัด
อนาเทอโร (Anaetero) บริษัท เฮทเทอโร (ไทยแลนด์) จำกัด

บรรณานุกรม

  1. American Pharmacists Association. Anastrozole, Drug Information Handbook with International Trade Names. 23;2014:140-142.
  2. Arimidex Summary of Product Characteristics. AstraZeneca UK limited Sep 18, 2014
  3. Australian Medicins Handbook (AMH). Immunomodulators and Antineoplactics: Aromatase inbitors. 2014: 606-607.
  4. http://ndi.fda.moph.go.th/drug_detail/index/?ndrug=5&rctype=1C&rcno=6000097&lpvncd=&lcntpcd=&lcnno=&licensee_no= [2021,Oct23]
  5. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/cancer-in-general/treatment/cancer-drugs/drugs/anastrozole [2021,Oct23]
  6. https://www.who.int/medicines/publications/essentialmedicines/EML2015_8-May-15.pdf [2021,Oct23]