แวนโคมัยซิน (Vancomycin)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 22 สิงหาคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาแวนโคมัยซิน (Vancomycin) เป็นยาปฏิชีวนะที่ใช้รักษาโรคติดเชื้อแบคทีเรียชนิดรุนแรงโดยตัวยามีโครงสร้างทางเคมีแบบไกลโคเปปไทด์ (Glycopeptide antibiotic, ยาปฏิชีวนะกลุ่มที่มีผลต่อการสร้างผนังเซลล์ของแบคทีเรีย) ถูกค้นพบครั้งแรกในปี ค.ศ. 1953 (พ.ศ.2496) ซึ่งแยกสกัดจากเชื้อแบคทีเรียที่อยู่ในดินที่ชื่อว่า Amycolatopsis orientalis

ทางคลินิกใช้แวนโคมัยซินเป็นยาอันดับต้นๆที่นำมาใช้รักษาและต่อต้านแบคทีเรียแกรมบวกซึ่งเป็นสาเหตุ

  • ผิวหนังติดเชื้อ
  • ภาวะติดเชื้อในกระแสเลือด/ภาวะพิษเหตุติดเชื้อ
  • เยื่อบุหัวใจอักเสบติดเชื้อ
  • กระดูกอักเสบ
  • ข้ออักเสบติดเชื้อ
  • เยื่อหุ้มสมองอักเสบ
  • การติดเชื้อในลำไส้เล็ก/ลำไส้อักเสบ

จากการศึกษาด้านการกระจายตัวของยานี้พบว่า แวนโคมัยซินถูกดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารเพียงเล็กน้อยเท่านั้น การบริหารยา/การใช้ยาในผู้ป่วยส่วนมากมักจะเป็นการใช้ยาฉีดซึ่งโครงสร้างในโมเลกุลของยานี้ที่ค่อนข้างเสถียรและไม่ถูกเปลี่ยนแปลงแต่อย่างใดเมื่ออยู่ในร่างกาย การกำจัดยาออกจากกระแสเลือด 50% ต้องใช้เวลา 4 - 11 ชั่วโมงโดยขับทิ้งผ่านไปกับปัสสาวะ

องค์การอนามัยโลกได้จัดให้แวนโคมัยซินเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานในระดับชุมชน และคณะ กรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุให้ยาแวนโคมัยซินอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ และระบุการใช้สำหรับการติดเชื้อที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะเมทิซิลลิน (Methicillin resistant S. aureus หรือ Methicillin resistant S. epidermidis) ทั้งนี้ในประเทศไทยสามารถพบเห็นการใช้แวนโคมัยซินในรูปแบบของยาฉีดและยาชนิดรับประทานตามสถานพยาบาลทั้งของรัฐและเอกชน

แวนโคมัยซินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

แวนโคมัยซิน

ยาแวนโคมัยซินมีสรรพคุณรักษา/ข้อบ่งใช้:

  • รักษาการติดเชื้อในลำไส้/ ลำไส้อักเสบ (Staphylococcal enterocolitis)
  • รักษาการติดเชื้อที่กระดูก/ กระดูกอักเสบ
  • รักษาภาวะติดเชื้อในกระแสเลือด
  • ป้องกันการติดเชื้อที่เยื่อบุหัวใจ/เยื่อบุหัวใจอักเสบ (Prophylaxis of endocarditis)

แวนโคมัยซินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาแวนโคมัยซินมีกลไกการออกฤทธิ์ที่ใช้ต่อต้านการติดเชื้อแบคทีเรีย Staphylococcus ในขั้นรุนแรง หรือใช้ต่อต้านเชื้อแบคทีเรียที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะตัวอื่นโดยเฉพาะในแบคทีเรียชนิดแกรมบวก โดยยาจะไปยับยั้งการสร้างสารเปปทิโดกลัยแคน (Peptidoglycan) ซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญของผนังเซลล์(เซลล์-เนื้อเยื่อ-อวัยวะ)ของแบคทีเรียส่งผลให้หยุดการแพร่พันธุ์และตายลงในที่สุด

สำหรับแบคทีเรียที่ตอบสนองต่อแวนโคมัยซินได้ดี เช่น Staphylococcus aureus, Staphylo coccus epidermidis, Staphylococcus pneumonia, Streptococcus Pyrogenes, Clostridium difficile, Actinomyces species, Bacillus anthracis, Corynebacterium species, และ Liste ria species เป็นต้น

แวนโคมัยซินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาแวนโคมัยซินมีรูปแบบการจัดจำหน่าย: เช่น

  • ยาฉีด ขนาด 500 มิลลิกรัม/ขวด
  • ยาฉีด ขนาด 50 มิลลิกรัม/ขวด
  • ยาฉีด ขนาด 1 กรัม/ขวด
  • ยาฉีดในรูปสารละลาย ขนาด 2 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 600 มิลลิกรัม/เม็ด

แวนโคมัยซินมีขนาดรับประทานหรือการบริหารยาอย่างไร?

ยาแวนโคมัยซินมีขนาดรับประทานหรือการบริหารยา/ใช้ยา เช่น

ก. สำหรับการติดเชื้อในลำไส้/ลำไส้อักเสบ (Staphylococcal enterocolitis): เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 0.5 - 2 กรัม/วันโดยแบ่งรับประทานวันละ 3 - 4 ครั้งเป็นเวลา 7 - 10 วัน
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ประทาน 40 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานวันละ 3 - 4 ครั้ง เป็นเวลา 7 - 10 วัน โดยขนาดรับประทานสูงสุดของเด็กไม่เกิน 2 กรัม/วัน
  • อนึ่ง: สามารถรับประทานยานี้ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้

ข. สำหรับการติดเชื้อที่กระดูก/ กระดูกอักเสบ: เช่น

  • ผู้ใหญ่: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 500 มิลลิกรัมทุก 6 ชั่วโมงโดยใช้เวลาในการให้ยา/หยดยาประมาณ 60 นาทีเป็นอย่างต่ำ หรือหยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 1 กรัมทุก 12 ชั่วโมงโดยใช้เวลาในการให้ยาประมาณ 100 นาทีเป็นอย่างต่ำ
  • เด็กอายุ 1 เดือน - 18 ปี: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมทุก 8 ชั่วโมงโดยใช้เวลาในการให้ยา 60 นาทีเป็นอย่างต่ำ และขนาดการให้ยาทางหลอดเลือดสำหรับเด็กไม่ควรเกิน 2 กรัม/วัน

ค. สำหรับภาวะติดเชื้อในกระแสเลือด : เช่น

  • ผู้ใหญ่: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 500 มิลลิกรัมทุก 6 ชั่วโมงโดยใช้เวลาในการให้ยาประ มาณ 60 นาทีเป็นอย่างต่ำ หรือหยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 1 กรัมทุก 12 ชั่วโมงโดยใช้เวลาในการให้ยาประมาณ 100 นาทีเป็นอย่างต่ำ
  • เด็กอายุ 1 เดือน - 18 ปี: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมทุก 8 ชั่วโมงโดยใช้เวลาในการให้ยาประมาณ 60 นาทีเป็นอย่างต่ำ และขนาดการให้ยาทางหลอดเลือดดำสำหรับเด็กไม่ควรเกิน 2 กรัม/วัน

ง. สำหรับป้องกันการติดเชื้อที่เยื่อบุหัวใจ/เยื่อบุหัวใจอักเสบ: เช่น

โดยมากจะให้ยาป้องกันก่อนผู้ป่วยเข้ารับการผ่าตัดอวัยวะของระบบทางเดินหายใจส่วนต้น หรือทำหัตถการทางทันตกรรมเพื่อมิให้แบคทีเรียเข้าแทรกซ้อนและติดเชื้อที่หัวใจของผู้ป่วย

  • ผู้ใหญ่: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 1 กรัมโดยใช้เวลาในการให้ยาประมาณ 60 นาทีเป็นอย่างต่ำก่อนเข้ารับการผ่าตัด
  • เด็ก: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 20 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมโดยใช้เวลาในการให้ยาประมาณ 60 นาทีเป็นอย่างต่ำก่อนเข้ารับการผ่าตัด

อนึ่ง:

  • การพิจารณาใช้ยาแวนโคมัยซิน ป้องกันการติดเชื้อที่เยื่อบุหัวใจ /เยื่อบุหัวใจอักเสบ แพทย์จะเป็นผู้พิจารณาการให้ยากับผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อที่บริเวณหัวใจสูงเท่านั้น มักไม่นำมาใช้กับผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจทำงานได้ตามปกติ
  • การใช้ยานี้และขนาดการใช้ยานี้ในเด็กอายุต่ำกว่า 1 เดือนอยู่ในดุลพินิจของแพทย์

*****หมายเหตุ:ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาแวนโคมัยซิน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาแวนโคมัยซินอาจส่งผลให้อาการของโรครุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาแวนโคมัยซิน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไปไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

แวนโคมัยซินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาแวนโคมัยซินสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • เป็นพิษต่อประสาทหู/หูตึง
  • เป็นพิษต่อไต /ไตอักเสบ
  • มีภาวะที่เรียกว่า Red-man syndrome ซึ่งมักมีอาการใบหน้าแดง
  • ความดันโลหิตต่ำ
  • มีผื่นแดงตามผิวหนัง
  • ลมพิษ
  • หลอดเลือดดำผิวอักเสบหลังหยดยาเข้าหลอดเลือด
  • มีเม็ดเลือดขาวบางชนิดสูงมากขึ้น (Eosinophilla) ซึ่งตรวจพบได้เมื่อตรวจเลือด ซีบีซี/CBC
  • อาจเกิดอาการแพ้ยา

มีข้อควรระวังการใช้แวนโคมัยซินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาแวนโคมัยซิน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติสูญเสียการได้ยินเสียง
  • ห้ามฉีดยานี้เข้ากล้ามเนื้อโดยเด็ดขาดเพราะจะทำให้ปวดตรงตำแหน่งที่ฉีดยามาก นอกจากนี้ ยังส่งผลให้เนื้อเยื่อในตำแหน่งนั้นอักเสบถึงขั้นเกิดเนื้อตายได้
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคไต สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็กทารก และผู้ สูงอายุ
  • การให้ยานี้ทางหลอดเลือดดำต้องใช้อัตราที่ช้า ห้ามรีบเร่ง เพราะการรีบให้ยาอาจส่งผลให้เกิดหัวใจหยุดเต้นได้ และควรเจือจางตัวยาด้วยสารน้ำตามมาตรฐานที่ระบุอยู่ในฉลากยา/เอกสารกำกับยา
  • ระหว่างการใช้ยาแวนโคมัยซินให้เฝ้าระวังเรื่องการทำงานของไต ปริมาณจำนวนเม็ดเลือด และความสามารถของการได้ยินเสียง
  • หยุดการใช้ยานี้ทันทีหากเริ่มพบอาการไม่ได้ยินเสียง/ หูตึง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาแวนโคมัยซินด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

แวนโคมัยซินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาแวนโคมัยซินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาแวนโคมัยซิน ร่วมกับ ยาบางกลุ่ม เช่นยา กลุ่มอะมิโนไกลโคไซด์ (Aminoglycoside), Cisplatin (ยาเคมีบำบัด), เอ็นเสด (NSAIDs), Amphotericin B, Polymycin B (ยาปฏิชีวนะ), Colistin (ยาปฏิชีวนะ), หรือยาอื่นที่เป็นพิษกับไต สามารถเพิ่มหรือก่อความเป็นพิษให้กับไตของผู้ ป่วยได้เพิ่มขึ้น จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาดังกล่าวร่วมกับแวนโคมัยซิน
  • การใช้ยาแวนโคมัยซิน ร่วมกับยา Methotrexate (ยาเคมีบำบัด) อาจเพิ่มความเสี่ยงของการเกิดพิษจาก Methotrexate มากยิ่งขึ้น แพทย์จะปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมหรือหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาแวนโคมัยซิน ร่วมกับยา Dopamine, Dobutamine จะทำให้ระดับความเข้มข้นของแวนโคมัยซินในกระแสเลือดลดต่ำลงจนกระทบต่อประสิทธิภาพในการรักษา หากต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมต่อผู้ป่วยเป็นกรณีไป
  • หากใช้ยาแวนโคมัยซิน ร่วมกับยา Zidovudine จะทำให้เกิดภาวะเม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิลต่ำ (Neutropenia) จึงเพิ่มโอกาสติดเชื้อได้สูงขึ้น ถ้าไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วม กัน

ควรเก็บรักษาแวนโคมัยซินอย่างไร?

ควรเก็บยาแวนโคมัยซิน เช่น

  • เก็บยาทั้งยาฉีดและยาชนิดรับประทาน ภายใต้อุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

แวนโคมัยซินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาแวนโคมัยซิน มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

DW Vancomycin (ดีดับเบิ้ลยู แวนโคมัยซิน)Daewoong Pharma
ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Edicin (เอ็ดดิซิน)Sandoz
Sterile Vancomycin Hydrochloride Hospira(สเตอไรล์ แวนโคมัยซิน ไฮโดรคลอไรด์ ฮอสพิรา)Hospira
Tygacil (ไทกาซิล)Pfizer
Vancin-S (แวนซิน-เอส)Siam Bheasach
Vancogen (แวนโคเกน)Alkem
Vancomycin CJ (แวนโคมัยซิน ซีเจ)CJ Corp
Vancomycin HCl Naprod Life Sciences (แวนโคมัยซิน เฮชซีไอ นาพรอด ไลฟ์ ซายน์เอนเซส)Naprod Life Sciences
Zyvox (ซายวอกซ์)Pfizer

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Vancomycin [2021,Aug21]
  2. https://www.mims.com/thailand/drug/info/vancomycin?mtype=generic [2021,Aug21]
  3. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=vancomycin [2021,Aug21]
  4. https://www.drugs.com/vancomycin.html [2021,Aug21]