เมไทราโพน (Metyrapone)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 4 ตุลาคม 2560
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาเมไทราโพน(Metyrapone) เป็นยาที่แพทย์ใช้สำหรับวินิจฉัยสภาพของต่อมหมวกไตทำงานไม่เพียงพอหรือผลิตฮอร์โมนคอร์ติซอล(Cortisol)ได้น้อยเกินไป ทางคลินิกยังนำยาเมไทราโพนมาบำบัดอาการของโรคคุชชิง (Cushing disease) ซึ่งเป็นภาวะ/โรคที่ร่างกายมีการผลิตฮอร์โมนคอร์ติซอลมากจนเกินไป รูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยาเมไทราโพนเป็นยาชนิดรับประทาน หลังจากตัวยานี้ถูกดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารเข้าสู่กระแสเลือด จะมีระยะเวลาอยู่ในร่างกายได้นานประมาณ 1.2–2.6 ชั่วโมง ตัวยาเมไทราโพนมีกลไกการออกฤทธิ์ ยับยั้ง การทำงานของเอนไซม์ที่มีชื่อว่า “Steroid 11 beta-hydroxylase, เอนไซม์ที่ช่วยในการผลิตฮอร์โมนคอร์ติซอล)” ส่งทำให้การผลิตฮอร์โมนคอร์ติซอลจากต่อมหมวกไตลดลง

ทั้งนี้ ผู้ป่วยที่ไม่เหมาะต่อการใช้ยาเมไทราโพน อาจแบ่งเป็นกลุ่มๆ ดังนี้

  • เป็นผู้ที่แพ้ยาเมไทราโพน
  • เป็นผู้ที่มีสภาพต่อมหมวกไตทำงานต่ำ
  • เป็นผู้ที่ได้รับยาประเภท Corticosteroid อย่างเชานยา Prednisone

นอกจากนี้การใช้ยาเมไทราโพนกับผู้ป่วยบางกลุ่มต้องอาศัยประโยชน์ที่จะเกิดขึ้นกับผู้ป่วยเป็นปัจจัยสำคัญที่แพทย์จะใช้ยานี้หรือไม่ เช่น กลุ่มสตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ สตรีในภาวะให้นมบุตร ด้วยตัวยาหลายชนิดที่รวมถึงยาเมไทราโพนสามารถส่งผลกระทบต่อทารกได้ทั้งทางตรงและทางอ้อม หรือในผู้ป่วยที่มีการใช้ยาชนิดอื่นใดอยู่ก่อนจะต้องแจ้งให้แพทย์ทราบทุกครั้งเมื่อต้องการเข้ารับการรักษา ด้วยตัวยาหลายประเภทสามารถก่อให้เกิดภาวะยาตีกัน(ปฏิกิริยาระหว่างยา)กับยาเมไทราโพน อย่างเช่น การใช้ยาเมไทราโพนร่วมกับยา Paracetamol ก็เสี่ยงต่อการเกิดพิษ(ผลข้างเคียงรุนแรง)กับตับหรือการใช้ยาเมไทราโพนร่วมกับยาอินซูลิน ก็สามารถทำให้ผู้ป่วยได้รับผลข้างเคียงจากการใช้ยาเมไทราโพนมากขึ้น

สำหรับการใช้ยา เมไทราโพน ผู้ป่วยจะต้องปฏิบัติตามคำสั่งแพทย์ พยาบาล เภสัชกร อย่างเคร่งครัด ด้วยยาเมไทราโพนเป็นยาที่ใช้ยับยั้งการสร้างฮอร์โมนคอร์ติซอลของมนุษย์ การรับประทานยานี้มากเกินไป หรือรับประทานไม่ตรงเวลา จะส่งผลกระทบ(ผลเสีย) ต่อการวินิจฉัยและการรักษาโรคต่างๆของแพทย์โดยตรง

อนึ่ง ยังมีข้อปฏิบัติในด้านความปลอดภัยของการใช้ยาที่ผู้ป่วยสามารถยึดเป็นแนวปฏิบัติเมื่อต้องใช้ยาเมไทราโพน เช่น

  • รับประทานยานี้ตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด ห้ามลืมรับประทานยาหรือ รับประทานยาผิดขนาด ผิดเวลา
  • ห้ามรับประทานยานี้พร้อมเครื่องดื่มประเภทแอลกอฮอล์ ด้วยจะส่งผลให้เกิด อาการวิงเวียนรุนแรง
  • ในกรณีพบเห็นอาการแพ้ยานี้ ต้องรีบนำผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน ซึ่งสามารถสังเกอาการแพ้ยานี้ได้จาก อาการมีผื่นคันขึ้นเต็มตัว อึดอัด/หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก ใบหน้าบวม
  • *กรณีหลงลืมรับประทานยานี้เกินขนาดจะทำให้ผู้ป่วยเกิดอาการวิงเวียน และง่วงนอนอย่างรุนแรง คลื่นไส้และ/หรืออาเจียนอย่างมาก อาจมีอาการท้องเสีย ปวดท้อง ปากแห้ง เกิดอาการชัก อ่อนเพลีย หากพบเห็นอาการเหล่านี้ ต้องรีบนำผู้ป่วยส่ง โรงพยาบาลทันที
  • สำหรับอาการของโรคคุชชิง หากผู้ป่วยรับประทานยานี้ตรงตามคำสั่งแพทย์และเป็นระยะเวลาที่แพทย์แนะนำ แต่อาการไม่ดีขึ้นเลย ต้องรีบพาผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาล โยไม่ต้องรอจนถึงวันแพทย์นัด เพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา

หากผู้บริโภค/ผู้ป่วยมีข้อสงสัยการใช้ยาเมไทราโพนเพิ่มเติม สามารถสอบถามได้จากแพทย์ หรือเภสัชกร ในสถานพยาบาลที่เข้ารับการรักษาได้ และในตลาดการค้ายาแผนปัจจุบัน เราจะพบเห็นการจัดจำหน่ายยาเมไทราโพนภายใต้ยาชื่อการค้า ว่า “Metopirone”

เมไทราโพนมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

เมไทราโพน

ยาเมไทราโพนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • ใช้รักษาโรคคุชชิง (Cushing disease)
  • ใช้วินิจฉัยการทำงานของต่อมหมวกไตว่าผิดปกติหรือไม่

เมไทราโพนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ในบทความนี้จะขอกล่าวกลไกการออกฤทธิ์ของยาเมไทราโพนเฉพาะที่ใช้รักษาโรคคุชชิงเท่านั้น โดยตัวยาเมไทราโพนจะ ยับยั้ง การทำงานของเอนไซน์ Steroid 11 beta-hydroxylase ซึ่งมีหน้าที่สำคัญในกระบวนการผลิตฮอร์โมนคอร์ติซอล(Cortisol) ส่งผลให้ฮอร์โมนคอร์ติซอลกลับสู่ภาวะปกติ อาการของโรคคุชชิงที่เกิดจากภาวะมีฮอร์โมนคอร์ติซอลในเลือด/ในร่างกายสูงผิดปกติจึงดีขึ้น จึงก่อให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาได้ตามสรรพคุณ

เมไทราโพนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเมไทราโพนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาแคปซูลนิ่มชนิดรับประทาน ที่ประกอบด้วย Metyrapone 250 มิลลิกรัม/แคปซูล

เมไทราโพนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาเมไทราโพน มีขนาดรับประทานที่ในบทความนี้จะกล่าวถึงเฉพาะสำหรับการรักษาโรคคุชชิง เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานยาขนาด 250 มิลลิกรัม ทุกๆ 4 ชั่วโมง ห้ามรับประทานยาเกิน 6 กรัม/วัน โดยระยะเวลาในการใช้ยาให้เป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ และรับประทานยานี้หลังอาหารทันที
  • เด็ก: การใช้ยา และขนาดยานี้ ในเด็ก ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ เป็นกรณีๆไป

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียง ตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาเมไทราโพน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ อย่างเช่น โรคมะเร็ง รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่เพราะยาเมไทราโพน อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเมไทราโพน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่าให้รับประทานยาที่ขนาดปกติ

เมไทราโพนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเมไทราโพนสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น กรณีใช้ยานี้เป็นเวลานานๆ จะทำให้มีอาการหัวใจเต้นผิดปกติ เท้า-ขามีอาการบวม
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น อาจเกิดผื่นคันได้บ้าง ผมยาวเร็วผิดปกติ เกิดสิว
  • ผลต่อกล้ามเนื้อและกระดูก: เช่น เกิดตะคริว ปวดกล้ามเนื้อ
  • ผลต่อระบบการเผาผลาญของร่างกาย: เช่น น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน ง่วงนอน ปวดศีรษะ
  • ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น มีอาการกระสับกระส่าย
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้ อาเจียน

มีข้อควรระวังการใช้เมไทราโพนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเมไทราโพน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติแพ้ยาชนิดนี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีมีครรภ์ สตรีในภาวะให้นมบุตร นอกจากจะมีคำสั่งแพทย์
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง ต้องรับประทานยานี้ตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น
  • ก่อนการใช้ยานี้ ผู้ป่วยต้องแจ้งให้ แพทย์/ พยาบาล/ เภสัชกร ทราบทุกครั้งว่า ตนเองมียาอื่นใดที่ใช้อยู่ก่อน
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดหมายทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาเมไทราโพนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บhaamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

เมไทราโพนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเมไทราโพนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การรับประทานยาเมไทราโพนร่วมกับ ยาเม็ดคุมกำเนิด อย่างเช่น Estradiol อาจทำให้เกิดรบกวนการทำงานของยาเมไทราโพน ซึ่งจะส่งผลต่อการวินิจฉัยอาการป่วยจากต่อมหมวกไต หากไม่มีความจำเป็นใดๆ ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาเมไทราโพนร่วมกับยา Cypoheptadine ด้วยจะทำให้ประสิทธิภาพของเมไทราโพนลดลง

ควรเก็บรักษาเมไทราโพนอย่างไร?

ควรเก็บยาเมไทราโพน ภายใต้อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส(Celsius) ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น

เมไทราโพนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเมไทราโพน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Metopirone (เมโทพิโรน)Novartis Pharmaceuticals Corporation

บรรณานุกรม

  1. https://www.medicines.org.uk/emc/medicine/26460[2017,Sept16]
  2. http://www.webmd.com/drugs/2/drug-4764/metopirone-oral/details[2017,Sept16]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Metyrapone[2017,Sept16]
  4. https://www.drugs.com/imprints/ciba-ln-20489.html[2017,Sept16]