เมลิทราเซน (Melitracen)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 24 พฤษภาคม 2559
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาเมลิทราเซน (Melitracen) เป็นยาในกลุ่ม Tricyclic antidepressant (TCA) เริ่มแรกถูกวางจำหน่ายในประเทศแถบยุโรปและญี่ปุ่น ทางคลีนิกได้นำมารักษาอาการซึมเศร้าและภาวะวิตกกังวล เรามักพบเห็นการใช้ยานี้ร่วมกับยา Flupenthixol ซึ่งจะช่วยทำให้ประสิทธิภาพของการรักษาอาการทางจิตมีเพิ่มมากขึ้นกว่าการใช้ยาตัวใดตัวหนึ่งเพียงตัวยาเดียว โดยเฉพาะการใช้ยาเมลิทราเซนเพียงลำพังไม่ได้ส่งผลดีต่ออาการซึมเศร้าสักเท่าใดนัก อย่างไรก็ตามยังมีบางประเทศที่ระงับการใช้ยาสูตรผสมดังกล่าวด้วยอาจก่อให้เกิดอาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) ทางระบบประสาทอย่างรุนแรง หลังการใช้ยาเมลิทราเซนร่วมกับยา Flupenthixol จะเห็นผลการรักษาภายใน 2 สัปดาห์ซึ่งอาจต้องใช้ยาทั้ง 2 ชนิดนี้ต่อเนื่องสักระยะหนึ่ง หากหยุดใช้ยาทั้งสองอย่างกะทันหันอาจก่อให้เกิดภาวะถอนยาตามมาโดยสังเกตได้จากอาการวิตกกังวลมากขึ้น กระสับกระส่าย มีปัญหาในการทรงตัว วิงเวียน ท้อง ผูก จิต/ประสาทหลอน เกิดภาวะซึมเศร้ากลับมาเป็นหนักกว่าเดิม โดยปกติแพทย์จะใช้เวลาประมาณ 1 เดือนในการลดปริมาณยาทั้งสองอย่างค่อยเป็นค่อยไปกับผู้ป่วย

รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยาเมลิทราเซนจะมีทั้งชนิดรับประทานและยาฉีด แต่ในประเทศไทยอาจจะพบแต่ยาชนิดรับประทานในสูตรผสม Flupenthixol 0.5 มิลลิกรัม + Melitracen 10 มิลลิกรัม/เม็ดเท่านั้น

ยังมีข้อจำกัดของการใช้ยาเมลิทราเซนในสูตรตำรับข้างต้นที่ผู้บริโภคควรทราบดังนี้

  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีที่อยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือภาวะเลี้ยงลูกด้วยนมมารดา
  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีภาวะหัวใจล้มเหลว
  • ผู้ป่วยที่มีอาการกระสับกระส่ายอย่างมากหรือมีภาวะซึมเศร้าอย่างรุนแรงก็อยู่ในขอบข่ายไม่สมควรใช้ยานี้หรือยาสูตรผสมนี้

เราจะสามารถพบเห็นการใช้ยาเมลิทราเซนในสถานพยาบาลเสียเป็นส่วนมาก แต่อาจซื้อหาได้บ้างจากร้านขายยาขนาดใหญ่

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้กำหนดให้สูตรตำรับของยาเมลิทราเซนเป็นยากลุ่มยาอันตรายและยาควบคุมพิเศษ ผู้ป่วยที่ได้รับการตรวจคัดกรองและได้รับคำสั่งยืนยันในการใช้ยาจากแพทย์เท่านั้นจึงจะเป็นการใช้ยานี้ที่เหมาะสมและปลอดภัยที่สุด

เมลิทราเซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

เมลิทราเซน

ยาเมลิทราเซนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เพื่อรักษาภาวะวิตกกังวลและอาการซึมเศร้า

เมลิทราเซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาเมลิทราเซนคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการดูดกลับของสารสื่อประสาทบางตัวเข้าสู่เซลล์สมองเช่น Noradrenaline และ Serotonin และเกิดการปรับสมดุลของสารสื่อประสาทดังกล่าวในสมองอย่างเหมาะสมจนทำให้อาการวิตกกังวลและภาวะซึมเศร้าดีขึ้น

เมลิทราเซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ในประเทศไทยยาเมลิทราเซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็นยาเม็ดชนิดรับประทานโดยผสมร่วมกับยาอื่นเช่น Flupenthixol 0.5 มิลลิกรัม + Melitracen 10 มิลลิกรัม/เม็ด

เมลิทราเซนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาเมลิทราเซนในสูตรตำรับผสมกับยา Flupenthixol มีขนาดรับประทานเช่น

  • ผู้ใหญ่ที่อายุตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป: รับประทานวันละ 2 เม็ดแบ่งรับประทาน 1 เม็ดเช้า - เย็น ขนาดรับประทานสูงสุดไม่เกิน 4 เม็ด/วัน
  • เด็กและผู้อายุต่ำกว่า 18 ปี: โดยทั่วไปห้ามใช้ยานี้ด้วยยังไม่มีข้อมูลด้านผลข้างเคียงที่ชัดเจน ดังนั้นการใช้ยานี้ในผู้ป่วยกลุ่มนี้จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีไป
  • ผู้สูงอายุ: ขนาดใช้ยานี้ของผู้สูงอายุอาจต้องปรับขนาดรับประทานลดลงตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษา

*****หมายเหตุ: ขนาดและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาเมลิทราเซน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเมลิทราเซนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเมลิทราเซนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาเมลิทราเซนตรงเวลา การลืมรับประทานยานี้บ่อยหลายครั้งหรือหยุดการใช้ยาเองสามารถก่อให้เกิดผลเสียต่างๆตามมาเช่น อาการโรคจะไม่ดีขึ้นหรืออาจเลวลงและ/หรืออาจเกิดภาวะถอนยา

เมลิทราเซนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเมลิทราเซนในสูตรตำรับผสมกับยา Flupenthixol สามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้เช่น

  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น มีอาการวิงเวียน มีภาวะตัวสั่น กระสับกระส่าย นอนไม่หลับ
  • ผลต่อตา: เช่น มีภาวะตาพร่า
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น ปากแห้ง

มีข้อควรระวังการใช้เมลิทราเซนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเมลิทราเซนเช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาเมลิทราเซน
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยขณะหมดสติหรืออยู่ในภาวะโคม่า ผู้ที่มีภาวะหัวใจล้มเหลว และผู้ป่วย หัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับยาในกลุ่ม MAOIs
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่ได้รับคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานหรือหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง
  • หยุดการใช้ยานี้ทันทีหากพบว่ามีอาการแพ้ยานี้เช่น ตัวบวม หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก มีผื่นคันขึ้นเต็มตัว แล้วรีบมาโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
  • หากใช้ยานี้ไปสักระยะ (เช่น 2 - 3 สัปดาห์) แล้วอาการยังไม่ดีขึ้นควรต้องกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
  • ปฏิบัติตัวตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัดและมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเมลิทราเซนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

เมลิทราเซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเมลิทราเซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นเช่น

  • ห้ามใช้เมลิทราเซนร่วมกับการดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบด้วยจะก่อให้เกิดการกดการทำงานของสมองส่งผลให้เกิดอาการง่วงนอนและวิงเวียนอย่างรุนแรง
  • การใช้ยาเมลิทราเซนร่วมกับยารักษาอาการทางจิตประสาท/ยารักษาทางจิตเวชชนิดอื่นเช่น ยาในกลุ่ม TCA อาจทำให้ผู้ป่วยได้รับผลข้างเคียงจากยาทั้ง 2 กลุ่มมากยิ่งขึ้น หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาเมลิทราเซนอย่างไร?

ควรเก็บยาเมลิทราเซนในอุณหภูมิห้องที่เย็น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์หรือในช่องแช่แข็งของตู้เย็น

เมลิทราเซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเมลิทราเซนที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าและบริษัทผู้ผลิตเช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Anxiset (แอนไซเซ็ต)Rhavenbhel
Deanxit (ดีนซิท)Lundbeck

อนึ่งยาชื่อการค้าของยาเมลิทราเซนที่จำหน่ายในประเทศตะวันตกเช่น Adaptol, Dixeran, Melixeran, Thymeol, Trausabun

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Melitracen [2016,May7]
  2. http://buddymd.com/side-effects-deanxit-flupentixol-melitracen [2016,May7]
  3. http://www.mims.com/thailand/drug/info/deanxit/?type=brief [2016,May7]
  4. http://drugbook.in/melitracen.html [2016,May7]