article detail

เดกซาเมทาโซน (Dexamethasone)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 20 มิถุนายน 2563
• Tweet

• บทนำ
• ยาเดกซาเมทาโซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
• ยาเดกซาเมทาโซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ยาเดกซาเมทาโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ยาเดกซาเมทาโซนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ยาเดกซาเมทาโซนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ยาเดกซาเมทาโซนอย่างไร?
• ยาเดกซาเมทาโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษายาเดกซาเมทาโซนอย่างไร?
• ยาเดกซาเมทาโซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• ยาแก้แพ้ ยาลดน้ำมูก ยาแอนติฮิสตามีน (Antihistamine drug)
• ยาหยอดตา (Eye drops)
• โรคภูมิแพ้ (Allergy)
• ลมพิษ (Urticaria)
• แอแนฟิแล็กซิส: ปฏิกิริยาภูมิแพ้รุนแรงเฉียบพลัน (Anaphylaxis)
• หลอดเลือดดำจอตาอุดตัน โรคซีอาร์วีโอ (Central retinal vein occlusion หรือ CRVO)
• ยาฆ่าเชื้อ (Antimicrobial drug) ยาแก้อักเสบ (Anti inflammatory drug)

บทนำ

ยาเดกซาเมทาโซน (Dexamethasone) คือยาสังเคราะห์กลุ่ม Glucocorticoid ที่เป็นยาสเตียรอยด์ชนิดหนึ่ง นักวิทยาศาสตร์นำมาใช้เป็นยาต้านการอักเสบ/ยาแก้อักเสบ และมีฤทธิ์กดภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายมิให้ทำอันตรายต่อเนื้อเยื่อหรือต่ออวัยวะภายใน ซึ่งด้วยคุณสมบัติดังกล่าว ส่งผลให้ยาเดกซาเมทาโซนถูกนำมาใช้บำบัดรักษาโรคต่างๆได้มากมาย อาทิเช่น รักษาโรคข้อรูมาตอยด์, อาการเกร็งตัวของหลอดลม(เช่น โรคหืด), การผ่าตัดฟันในทางทันตกรรม, บรรเทาอาการแพ้ชนิด Allergy Anaphylactic Shock (แอแนฟิแล็กซิส: ปฏิกิริยาภูมิแพ้รุนแรงเฉียบพลัน), ใช้เป็นยายอดตาเมื่อต้องทำหัตถกรรมเกี่ยวกับตา เช่น ผ่าตัดตา, ใช้เป็นยาระงับอาการแพ้โดยผสมกับ ยาหยอดตา ยาหยอดหู ยาพ่นจมูก, ใช้ระงับการอักเสบในผู้ป่วยด้วยโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ, บรรเทาและลดอาการข้างเคียงของยากลุ่มยาเคมีบำบัดในผู้ป่วยมะเร็ง, ใช้เป็นยาทดแทนในผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อยาเพรดนิโซโลน, ใช้รักษาอาการป่วยของทารกในครรภ์มารดาที่มีการพัฒนาของปอดผิดปกติ และยังมีประโยชน์อีกหลายข้อที่มิได้กล่าวถึง ดังนั้น ขนาดการใช้ยาจึงมีความแตกต่างกันออกไป ทั้งนี้ขึ้นกับอาการโรคของแต่ละบุคคล

หลังจากร่างกายได้รับยาเดกซาเมทาโซน ยาจะถูกส่งไปเปลี่ยนโครงสร้างที่อวัยวะตับ และจะถูกลดระดับในกระแสเลือด 50% ภายในเวลาประมาณ 190 นาที โดยขับออกมากับปัสสาวะ

ยาเดกซาเมทาโซน มีข้อควรระวังและข้อห้ามใช้หลายประการ การใช้ยาที่ปลอดภัยและเหมาะสมจึงต้องอยู่ภายใต้ดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น

ยาเดกซาเมทาโซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

สรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ของยาเดกซาเมทาโซน เช่น

• บรรเทาอาการอักเสบต่างๆ ที่เกิดกับร่างกาย
• รักษาโรคข้อรูมาตอยด์
• รักษาอาการหอบหืด โรคหืด
• รักษาและป้องกันภาวะอักเสบของตาอันมีสาเหตุจากการติดเชื้อแบคทีเรียหรือ หลังผ่าตัดต้อกระจก
• บรรเทาอาการบวมของจอตา/จอประสาทตา อันมีสาเหตุจากเส้นเลือดดำใหญ่ที่ไปหล่อเลี้ยงตีบตัน(อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง หลอดเลือดดำจอตาอุดตัน)
• รักษาอาการอักเสบของหู(หูติดเชื้อ) อันมีสาเหตุจากการติดเชื้อแบคทีเรีย
• รักษาและบรรเทาแผลในปาก ช่องคอ โดยใช้ในรูปแบบของยาพ่น
• ลดภาวะสมองบวมในผู้ป่วยด้วย เนื้องอกสมองมะเร็งสมอง

ยาเดกซาเมทาโซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาเดกซาเมทาโซนออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะยับยั้งการเพิ่มปริมาณผิดปกติของเม็ดเลือดขาว (Leukocytes) ในบริเวณที่มีการอักเสบ อีกทั้งมีกลไกทำให้ของเหลวถูกดูดกลับคืนเข้าในหลอดเลือด เป็นเหตุให้ลดอาการบวมของร่างกาย และกดการตอบสนองของร่างกายต่อระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค

ยาเดกซาเมทาโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

รูปแบบการจัดจำหน่ายของยาเดกซาเมทาโซน เช่น

ก. ยาเดี่ยว: เช่น

• ยาเม็ด ขนาด 0.5 มิลลิกรัม/เม็ด
• ยาฉีด ขนาด 4 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
• ยาพ่นคอ

ข: ยาผสม: เช่น

• ยาหยอดตา ชนิดน้ำ ยาขี้ผึ้งป้ายตา
• ยาหยอดหู

หมายเหตุ: ในรูปแบบยาผสม ยาเดกซาเมทาโซน มักจะมีส่วนประกอบของยาปฏิชีวนะเป็นส่วนประกอบหลัก เช่น Neomycin, Tobramycin, Polymyxin-B เป็นต้น

ยาเดกซาเมทาโซนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ขนาดรับประทานของยาเดกซาเมทาโซน เช่น

ก. ผู้ใหญ่: รักษาหอบหืด และ รักษาอาการอักเสบต่างๆของร่างกาย: รับประทาน 0.75 - 9 มิลลิกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทานทุกๆ 6 – 12 ชั่วโมง

ข. เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ขนาดรับประทาน ต้องอยู่ในคำสั่งของแพทย์เท่านั้น

อนึ่ง ด้วยเดกซาเมทาโซนเป็น ‘ยาควบคุมพิเศษ’ มีใช้ในสถานพยาบาลที่มีใบอนุญาตเท่านั้น การใช้ยารวมถึงขนาดรับประทานที่ปลอดภัยและมีประสิทธิผลที่สุดต้องขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเดกซาเมทาโซน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเดกซาเมทาโซน อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยา กับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิด ผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเดกซาเมทาโซน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2เท่า

ยาเดกซาเมทาโซนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

หลังการใช้ยาเดกซาเมทาโซนอาจพบผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• เกิดสิว
• นอนไม่หลับ
• วิงเวียนศีรษะ
• รับประทานอาหารมากขึ้น
• น้ำหนักเพิ่ม
• เบื่ออาหาร
• ผิวหนังบางลง
• ซึมเศร้า
• ความดันโลหิตสูง
• มีความเสี่ยงของการติดเชื้อมากขึ้น
• ความดันลูกตาสูง
• อาเจียนคลื่นไส้
• จิตใจสับสน
• ปวดศีรษะ /ปวดหัว
• ปัสสาวะน้อยลง
• บวม ใบหน้า ตามนิ้ว มือและขา
• กรณีที่ใช้ยาเป็นเวลานานๆอาจเกิดต้อกระจก

*อนึ่ง: หากหยุดยาเดกซาเมทาโซนกะทันหันหลังกินยาต่อเนื่อง อาจมี อาการถอนยา อาทิเช่น

• ความดันโลหิตต่ำ
• เป็นไข้
• ปวดกล้ามเนื้อ
• ปวดข้อ
• ขึ้นผื่นคันตามผิวหนัง
• น้ำหนักลด
• เยื่อจมูกอักเสบ
• และที่ร้ายแรงที่สุดคือ เสียชีวิต /ตาย

มีข้อควรระวังการใช้ยาเดกซาเมทาโซนอย่างไร?

ข้อควรระวังการใช้ ยาเดกซาเมทาโซน เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาเดกซาเมทาโซน
• ห้ามใช้ยานี้ กับผู้ป่วยที่ยังไม่ทราบสาเหตุของการติดเชื้อ
• ห้ามใช้ยานี้ กับผู้ที่มีการติดเชื้อราในอวัยวะต่างๆของร่างกาย เพราะจะทำให้เชื้อรารุนแรงขึ้น
• ห้ามใช้ยานี้ กับผู้ป่วยที่เชื้อมาลาเรียขึ้นสมอง เพราะอาจทำให้โรครุนแรงขึ้น
• ห้ามใช้ยานี้ กับผู้ที่อยู่ในช่วงให้วัคซีน เช่น วัคซีนฝีดาษ /วัคซีนไข้ทรพิษ เพราะจะทำให้เชื้อที่ใช้ผลิตวัคซีนรุนแรงขึ้น หรือประสิทธิภาพของวัคซีนด้อยลง
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยามหดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาเดกซาเมทาโซนด้วย) ยาแผนโบราญ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะ ยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิด ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาเดกซาเมทาโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเดกซาเมทาโซน มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยาเดกซาเมทาโซนร่วมกับยาปฏิชีวนะบางกลุ่ม สามารถเพิ่มความเสี่ยงเกิดภาวะเอ็นอักเสบ (URL ในเว็บhaamor.com คือ เอ็นบาดเจ็บ1)โดยเฉพาะกับผู้ป่วยที่มีอายุมากกว่า 60 ปีขึ้นไป ยาปฏิชีวนะดังกล่าว เช่นยา Ciprofloxacin, Ofloxacin, Trovafloxacin
• การใช้ยาปฏิชีวนะบางตัว เช่นยา Rifampin ร่วมกับยาเดกซาเมทาโซน จะทำให้ประสิทธิภาพในการรักษาของยาเดกซาเมทาโซนลดลงไป หากมีความจำเป็นต้องใช้ร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานของยาทั้งคู่
• การใช้ยาเดกซาเมทาโซนร่วมกับยาแก้ปวดบางตัว อาจทำให้เกิดภาวะเลือดออกในกระเพาะอาหาร – ลำไส้ (ภาวะเลือดออกในทางเดินอาหาร) มีอาการปวดท้อง วิงเวียนศีรษะ ปวดหัว อุจจาระมีสีดำเหมือนยางมะตอย(จากมีเลือดออกในทางเดินอาหาร) จึงควรหลีกเลี่ยง หรือ ให้รับประทานยาแก้ปวดหลังอาหาร ยาแก้ปวดดังกล่าว เช่นยา Ibuprofen
• การใช้ยาเดกซาเมทาโซน ร่วมกับยาลดการเกาะตัวของเกล็ดเลือด/ ยาต้านเกล็ดเลือด สามารถทำให้ประสิทธิภาพของยาลดการเกาะตัวของเกล็ดเลือดด้อยลงไป ควรหลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกันหรือ แพทย์ปรับขนาดของการรับประทานยาทั้งคู่ ยาลดการเกาะตัวของเกล็ดเลือด เช่นยา Aspirin

ควรเก็บรักษายาเดกซาเมทาโซนอย่างไร?

ควรเก็บยาเดกซาเมทาโซน เช่น

• เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
• บรรจุยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด และความชื้น
• และ เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ยาเดกซาเมทาโซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเดกซาเมทาโซน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Dexamethasone [2020, June 20].
2. https://www.mims.com/Captcha/DefaultCaptcha?returnUrl=http%3a%2f%2fwww.mims.com%2fThailand%2fdrug%2finfo%2fDexon%2f%3fq%3ddexamethasone%26type%3dbrief%25203.http%3a%2f%2fcrvo.doctorsomkiat.com%2f [2020, June 20].
3. https://www.mims.com/Captcha/DefaultCaptcha?returnUrl=http%3a%2f%2fwww.mims.com%2fThailand%2fdrug%2finfo%2fOzurdex%2f%3fq%3ddexamethasone%26type%3dbrief [2020, June 20].
4. https://www.drugs.com/dosage/dexamethasone.html#Usual_Adult_Dose_for_Acute_Mountain_Sickness [2020, June 20].
5. https://www.drugs.com/drug-interactions/dexamethasone-index.html?filter=2#R[2020, June 20].
6. https://www.medicinenet.com/dexamethasone-oral/article.htm [2020, June 20].