เซลล์ เนื้อเยื่อ และอวัยวะ Cell Tissue Organ

เซลล์ เนื้อเยื่อ และอวัยวะ (Cell, Tissue and Organ)

โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
24 มิถุนายน 2561
Tweet

บทความที่เกี่ยวข้อง

เซลล์ เนื้อเยือ อวัยวะ ความหมายทั่วไปคือ

ก. เซลล์ (Cell) ได้แก่ หน่วยเล็กที่สุดของสิ่งมีชิวิตที่มีชีวิตอยู่ได้ด้วยตนเอง และทำหน้าที่เฉพาะแต่ละชนิดของเซลล์ อย่างไรก็ตามเฉพาะเพียงเซลล์อย่างเดียวไม่สามารถช่วยให้ร่าง กายมนุษย์ดำรงชีวิตอยู่ได้

อนึ่ง ศัพท์เกี่ยวข้องกับเซลล์ที่พบบ่อยทางการแพทย์และเภสัชกรรม ได้แก่ ผนังเซลล์ เยื่อหุ้มเซลล์, ไซโตพลาสซึม, นิวเคลียส หรือ เซลล์นิวเคลียส, ไมโทคอนเดรีย, อวัยวะเซลล์, และไรโบโซม

ผนังเซลล์(Cell wall) คือ ผนังชั้นนอกสุดที่หุ้มเซลล์ มีหน้าที่ คงรูปร่างของเซลล์ ปกป้องเซลล์ ป้องกันการบาดเจ็บของเซลล์ ช่วยในการเจริญเติบโตของเซลล์ ช่วยเป็นตัวกรองสารต่างๆที่จะเข้ามาในเซลล์ ช่วยป้องกันไม่ให้สารต่างๆในเซลล์หลุดออกไปนอกเซลล์ รวมถึงช่วยการแลกเปลี่ยนสารตามธรรมชาติระหว่างของเหลวนอกเซลล์และของเหลวในเซลล์
เยื่อหุ้มเซลล์ (Cell membrane ชื่ออื่นได้แก่ Plasma membrane หรือ Cytoplasmic membrane และชื่อเดิมคือ Plasmalemma) คือ เยื่อ/แผ่นเยื่อทางชีวภาพที่ห่อหุ้มเซลล์เพื่อปกป้องเซลล์ เพื่อแยกเซลล์ออกจากสาร/ของเหลวต่างๆที่ล้อมอยู่นอกเซลล์ โดยเยื่อหุ้มเซลล์จะประกอบด้วยสารไขมันและสารโปรตีน และคุณสมบัติหลักของเยื่อหุ้มเซลล์อีกประการคือ ยอมให้สารบางอย่างในสิ่งแวดล้อมภายนอกผ่านเข้ามาในเซลล์ได้(เช่น สารอาหาร) และป้องกันไม่ให้สารบางอย่างในเซลล์ซึมออกไป/ซึมเข้าไปอยู่ในสิ่งแวดล้อมรอบเซลล์(เช่น อวัยวะเซลล์)
ไซโตพลาสซึม(Cytoplasm) คือ ส่วนประกอบที่อยู่ภายในเยื่อหุ้มเซลล์ แต่อยู่ภายนอกนิวเคลียส/Nucleus มีลักษณะกึ่งของเหลวที่เรียกว่า Cytosol (Intra cellular fluid ย่อว่า ICF หรือ Cytoplasmic matrix) ที่80%จะเป็นน้ำ นอกนั้นเป็นสาร/สิ่งต่าง เช่น เกลือแร่ สารอาหาร และ อวัยวะเซลล์ต่างๆ เช่น ไรโบโซม(Ribosome) ไซโตพลาสซึมจะไม่มีสี และทำหน้าที่สำคัญหลายประการ เพื่อให้เซลล์สามารถทำงานได้ เช่นเป็นส่วนในกระบวนการทำงานของสาร/สิ่งต่างๆภายในเซลล์ที่รวมถึงนิวเคลียสและอวัยวะเซลล์
นิวเคลียส(Nucleus) หรือ เซลล์นิวเคลียส(Cell nucleus) คือ ส่วนประกอบของเซลล์ที่อยู่ในไซโตพลามซึม จัดเป็นอวัยวะเซลล์ขนาดใหญ่ที่มีเยื่อหุ้ม และเป็นที่อยู่ของสารพันธุกรรม DNA RNA รวมถึง Nucleolus(กลุ่มอวัยวะเซลล์ที่สร้างRNA ที่จะนำไปสร้างเป็น Ribosome ) ดังนั้นหน้าที่หลักที่สำคัญที่สุดของนิวเคลียส คือแหล่งกำเนิดของสารพันธุกรรมต่างๆ
อวัยวะเซลล์(Organelle)คือ หน่วยย่อยๆขนาดเล็กของเซลล์ที่มักอยู่ในไซโตพลามซึม เป็นหน่วยที่มีจำนวนและชนิดหลากหลาย แต่ละหน่วยจะทำงานสำคัญต่างๆกันเพื่อการดำรงชีวิตของเซลล์ เช่น ไรโบโซม นิวเคลียส ไมโตคอนเดรีย
ไมโตคอนเดรีย หรือ ไมโทคอนเดรีย(Mitochondria หรือ Mitochondrion) เป็นอวัยวะเซลล์ขนาดเล็กมาก อยู่ในไซโตพลาสซึม ไมโทคอนเดรีย มีหน้าที่คอยส่งลำเลียงสารอะดีโนซีนไตรฟอสเฟต(Adenosine triphosphate ย่อว่าATP)ให้ร่างกาย เพื่อใช้ในกระบวนการสร้างและใช้พลังงานของเซลล์ทุกๆเซลล์ ไมโทคอนเดรียจึงได้ชื่อว่าเป็น “ขุมพลังงานของเซลล์(The powerhouse of the cell)"
ไรโบโซม(Ribosome) คือ หน่วยเซลล์ที่เป็นแหล่งสร้างสารโปรตีนตามการกำกับของRNA เพื่อการนำไปสร้างสารพันธุกรรมต่างๆ นักวิทยาศาสตร์บางท่านจัดให้ไรโบโซมเป็นอวัยวะเซลล์ชนิดหนึ่ง

อนึ่ง เซลล์สิ่งมีชีวิตแบ่งได้เป็น2ชนิดคือ

ยูแคริโอทิค(Eukaryotic cell หรือ Eukaryote) คือ เซลล์ของสิ่งมีชีวิต ที่ นิวเคลียส มีแผ่นเยื่อหุ้ม(Membrane) เช่น เซลล์มนุษย์ และสัตว์ต่างๆ รวมถึงแบคทีเรียบางชนิด
โปรแคริโอท (Prokaryotic cell หรือ Prokaryote ) เป็นเซลล์ของสิ่งมีชีวิตที่นิวเคลียส ไม่มีแผ่นเยื่อหุ้ม เช่น สัตว์เซลล์เดียว เป็นต้น

ข. เนื้อเยื่อ (Tissue) ได้แก่ เซลล์ชนิดเดียวกันมากมายรวมตัวกันเพื่อทำหน้าที่อย่างเดียว กันเช่น เนื้อเยื่อบุภายในช่องปาก เนื้อเยื่อหลอดเลือด และต่อมน้ำเหลือง ในทางการแพทย์ การศึกษาในเรื่องของเนื้อเยื่อ จะเรียกว่า “ฮีสโตโลจี(Histology) หรือ Histopathology ” ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งในการตรวจทางพยาธิวิทยา

ทั้งนี้ ร่างกายเราประกอบด้วยเนื้อเยื่อหลากหลายชนิดที่ทำงานแตกต่างกัน เช่น เนื้อเยื่อเกี่ยวพัน เนื้อเยื่อกล้ามเนื้อ เนื้อเยื่อกระดูก เนื้อเยื่อสมอง เนื้อเยื่อบุผิว

ค. อวัยวะ (Organ) ได้แก่ เนื้อเยื่อหลายๆชนิดร่วมกันเพื่อทำหน้าที่อย่างเดียวกันเช่น หัวใจมีหน้าที่สูบฉีดโลหิตเพื่อส่งโลหิตไปเลี้ยงทุกส่วนของร่างกาย ประกอบด้วยเนื้อเยื่อต่างๆหลากหลายชนิดเช่น กล้ามเนื้อหัวใจ เยื่อบุหัวใจ เยื่อหุ้มหัวใจ ลิ้นหัวใจ หลอดเลือด ระบบน้ำเหลือง และ เส้นประสาท เป็นต้น

บรรณานุกรม