เกลือแร่ในเลือด Blood electrolyte

เกลือแร่ในเลือด (Blood electrolyte)

โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
28 มกราคม 2561
Tweet

บทความที่เกี่ยวข้อง

เกลือแร่ หรือ แร่ธาตุ (Minerals หรือ Elements)ทางการแพทย์หมายถึง สารเคมีสำคัญในร่างกายที่ทำหน้าที่ช่วยการทำงานของอวัยวะต่างๆให้เป็นปกติ เช่น กระดูก กล้ามเนื้อ หัวใจ สมอง และยังเป็นส่วนประกอบสำคัญในเอนไซม์ และฮอร์โมนต่างๆอีกด้วย โดยทั่วไป ร่ายกายได้รับเกลือแร่จากอาหารและเครื่องดื่มต่างๆ เช่น เนื้อสัตว์ ผัก ผลไม้ นม เครื่องดื่มต่างๆ

เกลือแร่ แบ่งได้เป็น 2 ชนิดหลัก คือ Macrominerals และ Trace minerals

Macrominerals คือ เกลือแร่ที่ร่างกายต้องการเป็นปริมาณมาก ที่สำคัญ คือ แคลเซียม ฟอสฟอรัส โซเดียม แมกนีเซียม โพแทสเซียม คลอไรด์ ซัลเฟอร์
Trace minerals คือเกลือแร่ที่สำคัญเช่นกัน แต่ร่างกายต้องการในปริมาณน้อย เช่น เหล็ก แมงกานีส ทองแดง ไอโอดีน สังกะสี ฟลูออไรด์ ซีลีเนียม
ส่วนเกลือแร่อีกรูปแบบที่อยู่ในน้ำ/ในของเหลวเรียกว่า Fluid electrolyte หรืออยู่ในเลือด เรียกว่า Blood electrolyte หรือทั่วไปเรียกรวมกันว่า “อีเล็กโทรไลต์(Electrolyte)” หมายถึง เกลือแร่ที่อยู่ในร่างกายในรูปเป็นประจุไฟฟ้า(Electric charge หรือ Ionized salt หรือ Non-ionic ion) ซึ่งอาจเป็นประจุบวก(+)หรือประจุลบ(-)ก็ได้ โดยจะอยู่ทั้งใน เลือด ปัสสาวะ ของเหลว และในเนื้อเยื่อต่างๆ(เช่น กล้ามเนื้อหัวใจ สมอง กล้ามเนื้อ) โดยมีหน้าที่
คงสมดุลย์ของเกลือแร่ในร่างกาย
คงสมดุลย์ของน้ำและเกลือแร่ในร่างกาย
คงสมดุลย์ความเป็นกรด-ด่างในร่างกาย
ช่วยในการนำสารอาหารต่างๆเข้าสู่ภายในเซลล์
ช่วยนำของเสียออกจากเซลล์
ช่วยการทำงานสำคัญของ สมอง เส้นประสาท หัวใจ กล้ามเนื้อ ให้เป็นปกติ

เมื่อเกิดภาวะขาดเกลือแร่ หรือ มีเกลือแร่มากเกินไป อาจส่งผลให้เกิด ภาวะขาดน้ำ อาการบวมน้ำ การหายใจหอบเหนื่อย กล้ามเนื้ออ่อนแรง กล้ามเนื้อเป็นตะคริว สมองทำงานผิดปกติ อาจเกิดการชัก และ/หรือ หัวใจเต้นผิดจังหวะ เป็นต้น

เราสามารถตรวจหาเกลือแร่/อีเล็กโทรไลต์ได้จากการตรวจเลือด และบางครั้งจากการตรวจปัสสาวะ

อนึ่ง ร่างกายได้รับเกลือแร่/อีเล็กโทรไลต์จาก อาหาร เครื่องดื่มต่างๆ และ/หรือ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และจะสูญเสียเกลือแร่/อีเล็กโทรไลต์ทาง เหงื่อ การหายใจ อาเจียน อุจจาระ และทางปัสสาวะ

เกลือแร่/อีเล็กโทรไลต์สำคัญที่เรารู้จักกันดี คือ

โซเดียม (Sodium ย่อว่า Na, Na+ )
โพแทสเซียม (Potassium ย่อว่า K, K+)
คลอไรด์ (Chloride ย่อว่า Cl, Cl-)
แคลเซียม (Calcium ย่อว่า Ca, Ca+)
ฟอสฟอรัส/ฟอสเฟต (Phosphorus ย่อว่า P, หรือ Phosphate ย่อว่า PO43-)
Bicarbonate หรือ Hydrogencarbonate ion (HCO3-)

ส่วนเกลือแร่/อีเล็กโทรไลต์ที่เป็นพื้นฐานสำคัญที่สุด ดังนี้

โซเดียม มีหน้าที่ ช่วยคงสมดุลของน้ำในร่างกาย ช่วยการทำงานของกล้ามเนื้อ ของเซลล์สมอง และช่วยคงความดันโลหิต
โปแตสเซี่ยม มีหน้าที่ ช่วยการเต้นและการทำงานของหัวใจ และช่วยการหดและยืดตัวของกล้ามเนื้อ
คลอไรด์ มีหน้าที่ช่วย รักษาสมดุลความเป็นกรดด่างของเลือด

ทั้งนี้ คำว่า Electrolyte มาจากภาษากรีก หมายถึง ความสามารถที่จะเข้ารวมกับสิ่ง/สารต่างๆ หรือ สามารถที่จะสูญเสียไปได้

อนึ่ง:

เพื่อให้การทำงานของทุกเซลล์เป็นไปอย่างปกติ ร่างกายต้องมีปริมาณ ของน้ำ/ของเหลวและของเกลือแร่/อีเล็กโทรไลต์ในร่างกายที่เป็นปกติ ที่เรียกว่า มีสมดุลของน้ำ(Water balance)ที่มักเรียกอีกชื่อว่าของเหลว (Fluid balance) และสมดุลของเกลือแร่ (Electrolyte balance) ที่ทัวไปมักเรียกรวมกันว่า”สมดุลของน้ำและเกลือแร่ (Fluid and electrolyte balance)” ทั้งนี้ อวัยวะที่ควบคุมให้น้ำและเกลือแร่อยู่ในสมดุล เช่น ไต ต่อมหมวกไต ต่อมใต้สมอง ผิวหนัง ปอด
ร่างกายได้รับน้ำ/ของเหลวจาก น้ำดื่มเป็นหลัก นอกจากนั้นคือจาก อาหาร และ เครื่องดื่มต่างๆ
การเสียสมดุลของน้ำและเกลือแร่ หรือ น้ำและเกลือแร่ไม่สมดุล หรือการขาดสมดุลของน้ำและเกลือแร่(Fluid electrolyte imbalance หรือ Fluid electrolyte disorder) หรือการเสียสมดุลของเกลือแร่ หรือเกลือแร่ไม่สมดุล หรือ การขาดสมดุลของเกลือแร่(Electrolyte imbalance) เกิดได้จากหลายโรค/ภาวะ เช่น ภาวะ/โรคที่ทำให้เสียน้ำและ/หรือเสียเกลือแร่ (เช่น ท้องเสีย อาเจียน ขาดอาหาร ลมแดด) การดื่มน้ำน้อย อาการไข้ (เสียเกลือแร่ทางเหงื่อ) โรคไต โรคของต่อมหมวกไต และโรคของต่อมใต้สมอง
อาการจากการเสียสมดุลของน้ำและของเกลือแร่ เช่น บวม หายใจลำบาก หายใจเร็ว สับสน มีความผิดปกติในปัสสาวะ (อาจปริมาณมากหรือน้อยผิดปกติ) กล้ามเนื้ออ่อนแรง อาจคลื่นไส้ อาเจียน ความดันโลหิตต่ำ ปวดศีรษะ
การรักษาภาวะเสีย/ขาดสมดุลของน้ำและเกลือแร่ คือ การปรับสมดุลของน้ำและของเกลือแร่โดยการเสริมด้วย น้ำ เกลือแร่ที่ร่างกายขาด(เช่น การให้น้ำเกลือ/น้ำและเกลือแร่ทางหลอดเลือดดำ) การกินยาต่างๆ เช่น ยาที่เป็นเกลือแร่(เช่นยาเม็ด Sodium chloride) การขับออกของน้ำและ/หรือของเกลือแร่ส่วนเกิน(เช่น ยาขับปัสสาวะ) ทั้งนี้ต้องร่วมกับการรักษาสาเหตุด้วยเสมอ

บรรณานุกรม