สาระน่ารู้จากหมอตา ตอน 12: ยาขยายม่านตา

  • โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง สกาวรัตน์ คุณาวิศรุต
  • 4 เมษายน 2556
  • Tweet

ระยะนี้เห็นมีผู้ที่ได้รับการตรวจตา โดยการหยอดยาขยายม่านตาก่อนตรวจมีข้อสงสัยสอบถามมามากมาย จึงขอถือโอกาสเล่าถึงยาขยายม่านตา

ในคนปกติ ม่านตาคนเรามีขนาดเล็กประมาณ เส้นผ่าศูนย์กลาง 3 -4 ม.ม. จะมีขนาดเล็กลงเมื่อถูกแสงสว่าง การตรวจอวัยวะภายในตา ทั้ง แก้วตา น้ำวุ้นตา จอตา ตลอดจนขั้วประสาทตา ล้วนต้องใช้ไฟส่องผ่านรูม่านตานี้ทั้งสิ้น ถ้านึกภาพตาเหมือนโอ่งที่มีปากโอ่งเล็ก (รูม่านตาปกติ) การจะตรวจดูภายในโอ่งคงไม่ได้ละเอียด โดยเฉพาะบริเวณขอบปากโอ่ง แต่ถ้าปากโอ่งกว้างเท่ากับความกว้างของตัวโอ่ง ย่อมจะตรวจดูภายในโอ่งได้ชัดเจน รูม่านตาคนเราเสมือนปากโอ่งที่เล็กแต่สามารถให้มันขยายใหญ่ได้ โดยยาขยายม่านตานั่นเอง

โดยทั่วไป หมอจะหยอดยาขยายม่านตาเพื่อประโยชน์

  1. ขยายให้รูม่านตากว้าง จะได้ตรวจภายในลูกตาได้ละเอียดยิ่งขึ้น
  2. ช่วยในการผ่าตัดภายในดวงตา ทั้งต้อกระจก (การผ่าตัดแก้วตา) น้ำวุ้นตา ตลอดจนจอตา รวมทั้งการรักษาด้วยแสงเลเซอร์บริเวณจอตา เป็นต้น
  3. ในบางกรณีมีการอักเสบภายในลูกตา ทำให้ม่านตาอาจไปติดกับส่วนต่างๆที่อยู่ใกล้ๆ เช่น แก้วตา กระจกตา น้ำวุ้นตา ตลอดจนตะแกรงกรองน้ำในลูกตา ทำให้เกิดต้อหิน ต้อกระจก ม่านตาปิดจนบังสายตา ในกรณีนี้การขยายม่านตาจะลดการติดกับส่วนต่างๆของม่านตาได้
  4. ยาขยายม่านตามักจะมีฤทธิ์ลดการเพ่งของตา (accommodation) เรียกว่า “มีฤทธิ์ cycloplegic” จึงเหมาะในการรักษาโรคของม่านตาและ ของเนื้อเยื่อในลูกตาที่เรียกว่า ciliary body ยาขยายม่านตาจึงทำให้การพักของม่านตาและของ ciliay body ลดอาการปวด ช่วยให้การอักเสบหายได้เร็วขึ้น
  5. ยาที่มีฤทธิ์ cycloplegic ยังช่วยในการวัดสายตาได้แม่นยำยิ่งขึ้น โดยเฉพาะการวัดหาค่าของสายตาในเด็กหรือในแว่นตาคู่แรก ควรวัดโดยการหยอดยานี้ เนื่องจากเด็กมักจะเพ่งสายตาตลอดทำให้สายตาที่วัดได้ผิดไปจากค่าที่แท้จริง

ชนิดของยาขยายม่านตา ที่ใช้กันอยู่มีฤทธิ์รวดเร็ว และอยู่นานเท่าไหร่แตกต่างกัน เช่น

  1. Phenylophrine HCL เริ่มออกฤทธิ์ใน 30 – 60 นาที หลังหยอดและฤทธิ์อยู่นาน 3 – 5 ชม. ยาตัวนี้มีฤทธิ์ขยายม่านตาได้มาก แทบจะไม่มีฤทธิ์ cycloplegic เลย
  2. Mydriacyl เริ่มออกฤทธิ์ในเวลา 20 – 40 นาที และอยู่ได้นาน 4 – 6 ชม. มีฤทธิ์ขยายตาได้ค่อนข้างมาก และมีฤทธิ์ cycloplegic ด้วย
  3. Cyclogyl เริ่มออกฤทธิ์ 30 – 60 นาที อยู่ได้นานถึง 2 วัน ยาตัวนี้มีทั้งฤทธิ์ Cycloplegic ที่ดีและขยายม่านตาได้ปานกลาง
  4. Homatropine ออกฤทธิ์ในเวลา 30 – 60 นาที อยู่นานถึง 3 วัน มีฤทธิ์ Cycloplegic ที่ดีแต่ขยายม่านตาไม่สู้ดี
  5. Atropine ออกฤทธิ์ใน 45 – 120 นาที อยู่ได้นาน 7 – 14 วัน เป็นตัวยาที่มีฤทธิ์ cycloplegic ดีที่สุด ด้วยฤทธิ์ยาที่อยู่นานต่างๆกัน คงจะอธิบายได้ในบางรายทำไมม่านตาถึงขยายอยู่นานมาก

ผลจากการหยอดยาขยายม่านตา

  1. ตาสู้แสงไม่ได้ เนื่องจากม่านตาไม่หดเมื่อเห็นแสง แสบตา เคืองตาเวลาพบแสง อาการจะค่อยๆ ดีขึ้นจนกว่าจะหมดฤทธิ์ของยาที่หยอด
  2. มองใกล้ไม่ชัด เนื่องจากเกิดภาวะ cycloplegic กล้ามเนื้อที่ใช้ในการเพ่งทำงานไม่ได้
  3. ในผู้ป่วยบางรายที่ช่องที่อยู่ส่วนหน้าของลูกตาแคบ อาจเป็นเหตุให้เกิดภาวะต้อหินเฉียบพลันได้

ดังนั้น หากจะต้องไปตรวจตาที่ต้องหยอดยาขยายม่านตา จึงต้องรับทราบว่าหลังหยอดยา ตาจะพร่าสู้แสงไม่ได้ บางรายอาจจึงไม่มั่นใจในการขับรถ อ่านหนังสือหรือใช้สายตามองใกล้ไม่ได้ชั่วคราวตามฤทธิ์ของยาที่หยอด แพทย์ พยาบาลจึงได้แนะนำให้ต้องมีผู้ใหญ่มาด้วยเพื่อคอยช่วยเหลือ รวมทั้ง แว่นตาดำเพื่อช่วยลดความจ้าของแสง