ระยะโรคมะเร็ง ทีเอนเอ็ม (TNM staging)

  • โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
  • 26 ธันวาคม 2555
  • Tweet

ระยะโรคมะเร็ง (Cancer staging) คือ ลักษณะการลุกลามแพร่กระจายของโรคมะเร็ง ซึ่งใช้เป็นตัวบ่งชี้ ความรุนแรงของโรค วิธีรักษา โอกาสรักษาได้หาย และใช้ในการศึกษาเพื่อเปรียบเทียบประสิทธิภาพในการรักษาโรคมะเร็งแต่ละชนิด

โดยทั่วไป การจัดระยะของโรคมะเร็ง จะแบ่งเป็นระยะๆตามความรุนแรงของโรค ตั้งแต่ระยะที่ 1 ที่โรครุนแรงน้อยที่สุด ไปจนถึงระยะที่ 4 ที่โรครุนแรงมากที่สุด หรือระยะสุดท้ายของโรค นอกจากนั้นยังมีระยะก่อนเริ่มเป็นมะเร็ง คือ ระยะที่โรคยังไม่มีการรุกรานเข้าเนื้อเยื่อข้าง เคียง (Invasive) ที่เป็นลักษณะของโรคมะเร็ง เพียงแต่เซลล์ได้เริ่มมีการเปลี่ยนแปลงไปเป็นมะเร็งแล้วแต่ยังไม่เป็นมะเร็งเต็มตัว เป็นเพียงระยะก่อนเป็นมะเร็ง (Preinvasive cancer) ที่เรียกว่า ระยะ 0 (ศูนย์) หรือ Carcinoma in situ ย่อว่า ซีไอเอส (CIS)

แต่สำหรับแพทย์โรคมะเร็งแล้ว เพื่อให้เกิดความแน่นอนชัดเจนและเปรียบเทียบกันได้ระ หว่างโรคมะเร็งของผู้ป่วยแต่ละโรงพยาบาลทั่วโลก แพทย์โรคมะเร็งจะใช้การจัดระยะโรคมะเร็ง 2 ระบบควบคู่กันไป คือ ระยะโรคโดยรวม (ระยะที่ 1-4) ที่เข้าใจได้ดีสำหรับคนทั่วไปและสำ หรับแพทย์ที่ไม่ใช่แพทย์เฉพาะทางโรคมะเร็ง และระยะโรคระบบ ทีเอนเอ็ม (TNM) โดย

T (ที) คือ Tumor หมายถึง ลักษณะของก้อนมะเร็ง อาจเป็นขนาด เช่น ไม่เกิน 2 เซนติ เมตร มากกว่า 2 แต่ไมเกิน 4 เซนติเมตร เป็นต้น หรือบอกลักษณะเป็นการลุกลาม/รุกรานเข้าเนื้อเยื่อต่างๆ เช่น ลุกลามเข้าชั้นกล้ามเนื้อ ลุกลามเยื่อหุ้มอวัยวะ หรือลุกลามเข้าอวัยวะข้าง เคียงเป็นต้น ทั้งนี้ แบ่ง เป็น T1,T2,T3, และ T4 จากการลุกลามรุนแรงน้อยที่สุดไปสู่ความรุน แรงสูงสุด และมี T0 เป็นตัวบอกว่า เป็นโรคระยะก่อนเป็นมะเร็ง ทั้งนี้ T1-T4 ของมะเร็งแต่ละชนิดจะแตกต่างกันออกไปตามลักษณะธรรมชาติของความรุนแรงของมะเร็งแต่ละชนิด แต่ T0 จะเช่นเดียวกันในโรคมะเร็งทุกชนิด

N (เอน) คือ Node (Regional node) คือ ต่อมน้ำเหลืองที่อยู่ใกล้กับก้อนมะเร็ง ซึ่งแบ่ง เป็น N0,N1,N2,และ N3 โดย N0 คือ ไม่มีโรคมะเร็งลุกลามเข้าต่อมน้ำเหลือง ส่วน N1-N3 ความรุนแรงโรคจะเป็นจากน้อยไปหามาก โดยแต่ละชนิดของโรคมะเร็งก็จะมีลักษณะ N ที่ต่าง กัน อาจเป็นจำนวนของต่อมน้ำเหลืองที่มีโรคมะเร็งลุกลาม ขนาดของต่อมน้ำเหลือง หรือ การลุกลามไปยังต่อมน้ำเหลืองที่อยู่ด้านเดียวกับก้อนมะเร็ง ด้านตรงข้ามกับก้อนมะเร็ง หรือ ทั้ง 2 ด้าน ทั้งซ้ายและขวา

M (เอ็ม) คือ Metastasis (Distant Metastasis) คือ การแพร่กระจายของโรคมะเร็งทางกระแสโลหิตไปยังอวัยวะอื่นๆ และ/หรือแพร่กระจายทางระบบน้ำเหลืองไปยังต่อมน้ำเหลืองที่อยู่ห่างไกลจากก้อนมะเร็ง โดยจะแบ่ง M เป็น M0 คือ ยังไม่มีโรคมะเร็งแพร่กระจาย และ M1 มีโรคมะเร็งแพร่กระจายแล้ว

อนึ่ง ในบางครั้ง เมื่อแพทย์ไม่สามารถประเมินลักษณะของ T N M ได้ จะใช้ตัวกำกับว่า X เช่น Nx หมายถึงไม่สามารถประเมินเรื่อง N ได้ เป็นต้น

เมื่อประเมินค่า แต่ละค่าแล้ว ก็จะนำมารวมกันบอกเป็นระยะของโรคมะเร็ง ซึ่งจะให้ข้อมูลที่ละเอียด ชัดเจนกว่าระยะโรคทั่วไป เช่น โรคมะเร็งเต้านมระยะ T1N2M0 หรือระยะ T4N0M1 เป็นต้น นอกจากนั้น บ่อยครั้งในโรคมะเร็งที่มีการศึกษาวิจัยทางการแพทย์มาก แต่ละ T แต่ละ N แต่ละ M ยังแบ่งย่อยได้อีก เช่น N3A, N3B, N3C เป็นต้น ดังนั้นแต่ละระยะโรคมะเร็งโดยระบบ TNM จึงมีได้หลายระยะมาก จึงเป็นเหตุผลถูกจำกัดการใช้อยู่ในกลุ่มแพทย์โรคมะเร็งเป็นส่วนใหญ่ เพราะเป็นการจัดระยะที่ยุ่งยาก ซับซ้อนนั่นเอง