ยาไฮโดรคอร์ติโซน (Hydrocortisone)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 28 ธันวาคม 2562
- Tweet
- บทนำ
- ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
- ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ยาไฮโดรคอร์ติโซนอย่างไร?
- ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษายาไฮโดรคอร์ติโซนอย่างไร?
- ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- สเตียรอยด์ ยาสเตียรอยด์ คอร์ติโคสเตียรอยด์ (Corticosteroid)
- สิว (Acne)
- เบาหวาน (Diabetes mellitus)
- โรคกระดูกพรุน โรคกระดูกบาง (Osteoporosis and Osteopenia)
- เลือดออกในทางเดินอาหาร (Gastrointestinal bleeding or GI bleeding)
- แคนดิไดอะซิส (Candidiasis)
- เชื้อราช่องปาก (Oral thrush หรือ Oropharyngeal candidiasis)
บทนำ
ยาไฮโดรคอร์ติโซน (Hydrocortisone) เป็นรูปแบบของยาซึ่งถูกผลิตขึ้นมาใช้รักษาโรค โดยโครงสร้างทางเคมีจะลอกเลียนแบบฮอร์โมนคอร์ติโซล (Cortisol) ซึ่งเป็นสเตียรอยด์ฮอร์โมนที่ ผลิตจากต่อมหมวกไต (Adrenal cortex) โดยมีหน้าที่หลักคือ เพิ่มระดับน้ำตาลในกระแสเลือด ควบคุมการเผาผลาญแป้ง ไขมันและโปรตีน และกดภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายจึงมีฤทธิ์ ต้านการอักเสบ วงการเภสัชกรรมได้ใช้คุณสมบัติดังกล่าวมาผลิตเป็นยารักษาโรคทั้งชนิดฉีด ชนิดรับประทาน และยาทาภายนอก
องค์การอนามัยโลกได้จัดให้ยาไฮโดรคอร์ติโซนเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของระบบงานสาธารณสุขของแต่ละประเทศ ประเทศไทยโดยกระทรวงสาธารณสุขได้บรรจุยานี้ลงในบัญชียา หลักแห่งชาติ ทั้งในรูปแบบยารับประทานชนิดยาควบคุมพิเศษ และยาใช้ภายนอกชนิดยาอัน ตรายสำหรับยาใช้ภายนอก ยังมีกลุ่มยาปฏิชีวนะ ยาต้านเชื้อรา มาผสมร่วมเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ ในการรักษาอีกด้วย
ในหมวดของยาไฮโดรคอร์ติโซนได้แบ่งแยกย่อยเป็นยาต่างๆลงไปอีก เช่น Hydrocorti sone acetate, Cortisone acetate, Tixocortol pivalate, Prednisolone, และ Methylpredni solone ประโยชน์ที่ได้รับจากยากลุ่มไฮโดรคอร์ติโซนมีมากมาย แต่ก็มีผลข้างเคียงอื่นๆที่ต้องระ วังมากมายเช่นเดียวกัน ด้วยไฮโดรคอร์ติโซนมีฤทธิ์
- กดการสร้างกระดูก เพราะลดการดูดซึมแคลเซียมจากระบบทางเดินอาหาร
- ยับยั้งการสร้างคอลลาเจน ซึ่งเป็นสารชีวโมเลกุล (Biomolecule: สารที่สร้างจากสิ่งมีชี วิต) ที่คอยสร้างเนื้อเยื่อเกี่ยวพันซึ่งเป็นโครงสร้างสำคัญของกล้ามเนื้อ เอ็น ข้อต่อ อีกทั้งยังยับยั้งการสังเคราะห์โปรตีนในร่างกาย
- เพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดและมีฤทธิ์ต่อต้านฮอร์โมนอินซูลิน จึงต้อง ระมัดระวังการใช้ยานี้ โดยเฉพาะชนิดรับประทานกับผู้ป่วยเบาหวาน
ปัจจุบัน เป็นข้อบังคับทางกฎหมายว่า การจะซื้อยาชนิดรับประทานของไฮโดรคอร์ติโซน ต้องมีใบสั่งยาจากแพทย์ เพื่อป้องกันมิให้ผู้ป่วยแอบซื้อยามารับประทานเอง ไฮโดรคอร์ติโซนเป็นยาประเภทฮอร์โมนมีฤทธิ์แรง การใช้ยาที่ปลอดภัยถูกต้องและส่งผลดีต่อผู้ป่วยควรต้องอยู่ภายใต้คำสั่งแพทย์เท่านั้น
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น
- ใช้รักษาในผู้ป่วยที่มีร่างกายพร่องสเตียรอยด์ฮอร์โมน (Adrenal insufficiency)
- ใช้เสริมการรักษาการผ่าตัดระหว่างวางยาสลบ
- ต้านการอักเสบของเนื้อเยื่ออ่อน (Soft tissue)
- ต้านการอักเสบในข้อต่อต่างๆของร่างกาย
- ใช้รักษาการอักเสบของผิวหนังในรูปแบบยาทาภายนอก/ยาใช้ภายนอก
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ไฮโดรคอร์ติโซนมีกลไกการออกฤทธิ์ โดยตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการอักเสบ โดยกดการทำงานของภูมิคุ้มกันต้านทานโรค และลดการรวมตัวของเม็ดเลือดขาวในบริเวณอวัยวะที่เกิดการอักเสบ จากกลไกที่กล่าวมาจึงทำให้ยานี้มีฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
- จัดจำหน่ายในรูปแบบชนิดยาเม็ด ขนาดความแรง 5,10 มิลลิกรัม/เม็ด
- จัดจำหน่ายในรูปแบบชนิดยาแคปซูล ขนาดความแรง 5 มิลลิกรัม/แคปซูล
- จัดจำหน่ายในรูปแบบยาเหน็บทวาร ชนิดยาผสม
- จัดจำหน่ายในรูปแบบชนิดยาฉีด ขนาดความแรง 100 มิลลิกรัม
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีขนาดรับประทาน เช่น
ก. สำหรับผู้ที่ร่างกายพร่องสเตียอรยด์ฮอร์โมน:
- ผู้ใหญ่: รับประทาน 20 - 30 มิลลิกรัม วันละ 2 ครั้ง โดยแบ่งรับประทาน
- เด็ก: รับประทาน 400 - 800 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทาน 2 - 3 ครั้ง
อนึ่ง ควรรับประทานยานี้ พร้อมอาหารเพื่อลดการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร
ข. สำหรับต้านการอักเสบของเนื้อเยื่ออ่อน:
- ผู้ใหญ่: ใช้เป็นยาฉีดเฉพาะที่มีขนาดความแรง 100 - 200 มิลลิกรัม
ค. สำหรับต้านการอักเสบข้อต่อต่างๆ:
- ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้าข้อ 5 - 50 มิลลิกรัม
ง. สำหรับยาทาผิวหนัง:
- ผู้ใหญ่: ทา 0.1 - 2.5% ในบริเวณผิวหนังที่มีการอักเสบ
*****หมายเหตุ:
- การใช้ยาไฮโดรคอร์ติโซนในเด็กไม่ว่ายาจะอยู่ในรูปแบบใดก็ตาม ต้องอยู่ในการกำกับดูแลใกล้ชิดจากแพทย์เท่านั้น
- ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยานี้ ที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาไฮโดรคอร์ติโซน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกร ดังนี้ เช่น
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำ บาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ เช่น โรคไต โรคตับ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไฮโดรคอร์ติโซนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาไฮโดรคอร์ติโซน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียง กับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาไฮโดรคอร์ติโซนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น
- ก่อให้เกิดอาการบวมน้ำในร่างกาย
- มีการคั่งของเกลือโซเดียมในร่างกาย และสูญเสียโพแทสเซียม และแคลเซียม
- อ่อนเพลีย
- กระดูกพรุน
- มีเลือดออกในทางเดินอาหาร
- หิวอาหารบ่อย
- ทำให้บาดแผลประสานตัว/หายช้าลง
- ก่อให้เกิดสิว
- ซึมเศร้า
- น้ำตาลในเลือดสูง
- ประจำเดือนผิดปกติ
- เพิ่มความดันในกะโหลกศีรษะ/ความดันในกะโหลกศีรษะสูง
- มีภาวะใบหน้ากลม (Moon face)
- และหากมีการใช้ยาเป็นเวลานานในเด็กสามารถทำให้เด็กโตช้า
- การใช้ไฮโดรคอร์ติโซนชนิดสูดพ่น สามารถก่อให้เกิดการติดเชื้อรา เช่น เชื้อราแคนดิดาในช่องปากและลำคอ (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง แคนดิไดอะซิส และเรื่อง เชื้อราในช่องปาก)
- การใช้ไฮโดรคอร์ติโซนในรูปแบบยาทา หากนำไปป้ายตา สามารถก่อให้กระจกตาเป็นแผล ได้
- การทาผิวด้วยยาชนิดนี้ยังก่อให้เกิดจุดด่างขาวบนผิวได้เช่นเดียวกัน
- การฉีดยานี้เข้าข้อกระดูก สามารถส่งผลเสียทำให้ข้อเสื่อมได้
มีข้อควรระวังการใช้ยาไฮโดรคอร์ติโซนอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาไฮโดรคอร์ติโซน เช่น
- ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
- ห้ามใช้ยานี้ในภาวะที่ร่างกายมีการติดเชื้อรา เชื้อแบคทีเรีย เชื้อวัณโรค และเชื้อไวรัส
- ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยด้วยโรคหัวใจล้มเหลว โรคความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยเบาหวาน ผู้ ป่วยโรคลมชัก
- ระวังการใช้ยากับหญิงตั้งครรภ์และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุ บันทุกชนิด (รวมยาไฮโดรคอร์ติโซนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้น ฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้น ฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- การใช้ยาไฮโดรคอร์ติโซนร่วมกับยากลุ่มไทอะไซด์ (Thiazide) สามารถก่อให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดสูง พร้อมกับมีภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ หากไม่จำเป็นควรเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
- การใช้ยาไฮโดรคอร์ติโซนร่วมกับยาแก้ปวดกลุ่มเอ็นเสด (NSAIDs) สามารถก่อให้เกิดแผลในกระเพาะอาหาร หรือมีเลือดออกในทางเดินอาหารได้ง่าย ควรเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
- การใช้ยาไฮโดรคอร์ติโซนร่วมกับ ยารักษาเบาหวาน และ ยาลดความดัน ยาลดความดันเลือดสูง แพทย์จะปรับขนาดยารักษาเบาหวานและยาลดความดันเลือดสูงตามความเหมาะสม เพราะยาไฮโดรคอร์ติโซนทำให้ฤทธิ์ของยาทั้ง 2 ชนิดด้อยประสิทธิภาพลง
ควรเก็บรักษายาไฮโดรคอร์ติโซนอย่างไร?
ควรเก็บยาไฮโดรคอร์ติโซน เช่น
- เก็บยาที่อุณหภูมิระหว่าง 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
- บรรจุยานี้ในภาชนะที่ปิดมิดชิด เก็บในที่ที่พ้นแสง/แสงแดด หลีกเลี่ยงความร้อนและความชื้น
- เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
- และไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ
ยาไฮโดรคอร์ติโซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาไฮโดรคอร์ติโซน มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต | |
|---|---|---|
| Antergan (แอนเทอร์เกน) | Thai Nakorn Patana | |
| Candacort (แคนดาคอร์ด) | HOE Pharmaceuticals | |
| Clinipred (คลีนิเพรด) | Bangkok Lab & Cosmetic | |
| Cortef (คอร์เทฟ) | Pfizer | |
| Daktacort (ดากทาคอร์ด) | Janssen-Cilag | |
| Dermasol (เดอร์มาซอล) | Olan-Kemed | |
| Di-Adreson F (ดิ-แอดรีซัน เอฟ) | MSD | |
| Doproct (โดพร็อก) | Continental-Pharm | |
| Farakil (ฟาราคิล) | Chew Brothers | |
| Fortisone (ฟอร์ทิโซน) | The Forty-Two | |
| Fucidin H (ฟูซิดิน เฮช) | LEO Pharma | |
| HC 1% (เฮชซี 1%) | Chinta | |
| H-Cort (เฮช-คอร์ท) | HOE Pharmaceuticals | |
| Hytisone (ไฮทิโซน) | Atlantic Lab | |
| LactiCare-HC (แลคติแคร์-เฮชซี) | Stiefel | |
| Ladocort (ลาโดคอร์ท) | L.B.S. | |
| Mysolone-N (มายโซโลน-เอ็น) | Greater Pharma | |
| Neosolone-C (นีโอโซโลน-ซี) | Chew Brothers | |
| Neosolone-G (นีโอโซโลน-จี) | Chew Brothers | |
| Neosolone-Y (นีโอโซโลน-วาย) | Chew Brothers | |
| Neozolone (นีโอโซโลน) | British Dispensary (L.P.) | |
| Opredsone (โอเพรดโซน) | Greater Pharma | |
| Polypred (โพลีเพรด) | Pharmasant Lab | |
| Predcap (เพรดแคพ) | Bangkok Lab & Cosmetic | |
| Predex (พรีเดกซ์) | Takeda | |
| Predi K.B. (เพรดิ เค.บี.) | K.B. Pharma | |
| Predisole (เพรดิโซล) | P P Lab | |
| Predman (เพรดแมน) | Predman | |
| Prednersone (เพรดเนอร์โซน) | General Drugs House | |
| Prednisolone A.N.H. (เพรดนิโซโลน เอ.เอ็น.เฮช.) | A N H Products | |
| Prednisolone Asian Pharm (เพรดนิโซโลน เอเซียน ฟาร์ม) | Asian Pharm | |
| Prednisolone Atlantic (เพรดนิโซโลน แอทแลนติก) | Atlantic Lab | |
| Prednisolone BJ Benjaosoth (เพรดนิโซโลน บีเจ เบญจโอสถ) | BJ Benjaosoth | |
| Prednisolone Charoen Bhaesaj (เพรดนิโซโลน เจริญเภสัช) | Charoen Bhaesaj Lab | |
| Prednisolone Chew Brothers (เพรดนิโซโลน ชิว บาร์เทอร์) | Chew Brothers | |
| Prednisolone GPO (เพรดนิโซโลน จีพีโอ) | GPO | |
| Prednisolone Greater Pharma (เพรดนิโซโลน เกรทเตอร์ ฟาร์มา) | Greater Pharma | |
| Prednisolone Medicine Products (เพรดนิโซโลน เมดิซีน โพรดักซ์) | Medicine Products | |
| Prednisolone Medicpharma (เพรดนิโซโลน เมดิกฟาร์มา) | Medicpharma | |
| Prednisolone Osoth (เพรดนิโซโลน โอสถ) | Osoth Interlab | |
| Prednisolone Patar (เพรดนิโซโลน พาตาร์) | Patar Lab | |
| Prednisolone Pharma Square (เพรดนิโซโลน ฟาร์มา สแควร์) | Chinta | |
| Prednisolone Pharmasant (เพรดนิโซโลน ฟาร์มาซัน) | Pharmasant Lab | |
| Prednisolone Pond’s Chemical (เพรดนิโซโลน พอนด์ เคมีคอล) | Pond’s Chemical | |
| Prednisolone Suphong Bhaesaj (เพรดนิโซโลน สุพงษ์ เภสัช) | Suphong Bhaesaj | |
| Prednisolone T.P. (เพรดนิโซโลน ที.พี.) | T P Drug | |
| Prednisolone Vesco Pharma (เพรดนิโซโลน เวสโก ฟาร์มา) | Vesco Pharma | |
| Prenisolone-N GPO (เพรดนิโซโลน-เอ็น จีพีโอ) | GPO | |
| Predsomed (เพรดโซเมด) | Medicpharma | |
| Presoga (พรีโซกา) | Utopian | |
| Proctosedyl (พร็อกโตซีดิล) | sanofi-aventis | |
| Solu-Cortef (โซลู-คอร์เทฟ) | Pfizer | |
| Unipred (ยูนิเพรด) | Osoth Interlab |
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/Cortisol [2019,Dec14]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Corticosteroid [2019,Dec14]
- https://www.drugs.com/pro/hydrocortisone.html [2019,Dec14]
- http://www.mims.com/Thailand/drug/info/Hytisone/?type=brief [2019,Dec14]
- http://www.mims.com/Thailand/drug/info/Cortef/ [2019,Dec14]
- https://www.mims.co.uk/drugs/endocrine/inflammatory-disorders/hydrocortisone [2019,Dec14]
- https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a682206.html#if-i-forget [2019,Dec14]
