ยาไนเตรท (Nitrate medicines)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 24 เมษายน 2565
- Tweet
สารบัญ
- บทนำ:คือยาอะไร?
- ยากลุ่มไนเตรทมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
- ยากลุ่มไนเตรทมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ยากลุ่มไนเตรทมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ยากลุ่มไนเตรทมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- ยากลุ่มไนเตรทมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ยากลุ่มไนเตรทอย่างไร?
- ยากลุ่มไนเตรทมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษายากลุ่มไนเตรทอย่างไร?
- ยากลุ่มไนเตรทมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
บทความที่เกี่ยวข้อง
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- โรคหัวใจ: โรคหลอดเลือดหัวใจ (Coronary artery disease)
- เจ็บหน้าอกจากหัวใจขาดเลือด กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด อาการปวดเค้นหัวใจ (Angina Pectoris)
- ภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน (Hypothyroidism)
- โรคไต (Kidney disease)
- โรคตับ (Liver disease)
- ภาวะหัวใจล้มเหลว ภาวะหัวใจวาย (Heart failure)
บทนำ:คือยาอะไร?
ยากลุ่มไนเตรท หรือ ยาไนเตรท (Nitrate medicines) ในบทความนี้จะกล่าวเฉพาะกลุ่มยาที่ใช้รักษาอาการของโรคหัวใจ เช่น อาการเจ็บหน้าอกจากหัวใจขาดเลือด/กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด (Angina) ซึ่งอาจแบ่งยาไนเตรทได้เป็น 2 ลักษณะ คือ
- Short-acting nitrate (ยากลุ่มออกฤทธิ์เร็ว): จัดเป็นยาที่ใช้เวลาออกฤทธิ์ไม่นานนัก ผู้ป่วยจะรู้สึกอาการดีขึ้นหลังการใช้ยาเพียงไม่กี่นาที กลุ่มยาไนเตรทที่มีการออกฤทธิ์ลักษณะนี้ เช่นยา
- Glyceryl trinitrate หรือ Nitroglycerin: เป็นยาที่ถูกพัฒนาขึ้นตั้งแต่ปี ค.ศ. 1847 (พ.ศ. 2390) นำมาใช้รักษาอาการเจ็บหน้าอกจากหัวใจขาดเลือด รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยานี้จะมีทั้งชนิดฉีด ชนิดเม็ดอมใต้ลิ้น ชนิดสเปรย์ผิว พลาสเตอร์ปิดผิวหนัง
- สำหรับยาชนิดอมใต้ลิ้นจะออกฤทธิ์ภายใน 5 นาที
- ในขณะที่ชนิดสเปรย์จะใช้เวลามากกว่า 15 นาทีขึ้นไป
- สำหรับชนิดพลาสเตอร์ปิดผิวหนังต้องใช้ปิดผิวหนังทุกๆ 24 ชั่วโมง
อนึ่งยากลุ่มนี้มีอาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) โดยทั่วไปคือ ปวดหัว วิงเวียน อ่อนเพลีย ใบหน้าแดง เป็นต้น
- Isosorbide dinitrate: สามารถใช้ยานี้เป็นอีกหนึ่งทางเลือกทดแทนยา Glyceryl trinitrate ด้วยกลไกการออกฤทธิ์ของยานี้จะทำให้กล้ามเนื้อหัวใจไม่ต้องใช้ปริมาณเลือดและออกซิเจนมาหล่อเลี้ยงมากจนเกินไปแต่ใช้เป็นปริมาณเท่าที่จำเป็น อีกทั้งทำให้หลอดเลือดขยายตัว การไหลเวียนของเลือดสะดวกขึ้น รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยานี้จะเป็นยาชนิดรับประทาน ยาอมใต้ลิ้น และชนิดสเปรย์
- หากเป็นยาชนิดอมใต้ลิ้นจะออกฤทธิ์ภายใน 2 - 5 นาที
- ในขณะที่ชนิดเม็ดสำหรับรับประทานจะออกฤทธิ์ภายใน 1 ชั่วโมง
อนึ่ง อาการข้างเคียงโดยรวมที่พบเห็นได้จากยากลุ่มนี้ เช่น ปวดหัว วิงเวียน หัวใจเต้นเร็ว ใบหน้าแดง
- Long-acting nitrate (ยากลุ่มออกฤทธิ์ช้า): มักถูกใช้เป็นยาป้องกันมิให้เกิดภาวะ กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด แต่ไม่ใช่ยาที่จะใช้เมื่อเริ่มมีอาการ ระยะเวลาที่จะเริ่มออกฤทธิ์จะนาน/ช้ากว่ายาประเภท Short-acting nitrate กล่าวคือประมาณ 20 นาทีเป็นอย่างน้อย สูตรตำรับที่พบเห็นของยากลุ่มนี้ เป็นยาชนิดรับประทาน มีได้ทั้งชนิดทั่วไปและชนิดที่ฤทธิ์ยาอยู่ได้เนิ่นนานกว่ายาชนิดทั่วไป (Extended release form) ยาในกลุ่มไนเตรทที่มีการออกฤทธิ์ลักษณะนี้ เช่นยา
- Isosorbide mononitrate: ถูกนำมาใช้ในเชิงป้องกันการเจ็บหน้าอกด้วยอาการกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ไม่เหมาะที่จะใช้เมื่อมีอาการเจ็บหน้าอกแล้วด้วยใช้เวลาของการออกฤทธิ์หลังรับประทานนานถึงประมาณ 20 นาทีเป็นต้นไป ยานี้สามารถก่อให้เกิดอาการข้างเคียงคล้ายกับยาสองตัวแรก เช่น มีอาการปวดหัว วิงเวียน เป็นต้น
อนึ่ง ก่อนการเลือกใช้ยาในกลุ่มไนเตรท แพทย์จะต้องสอบถามประวัติอาการป่วย ประวัติการ ใช้ยาหรือแพ้ยาต่างๆ เช่นมีคำถามต่อไปนี้
- ผู้ป่วยมีปัญหาด้านโรคตับ โรคไตหรือไม่ มีภาวะ/โรคความดันโลหิตต่ำ ภาวะ/โรคซีด ภาวะไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ(ภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน) ต้อหิน เคยได้รับบาดเจ็บบริเวณศีรษะหรือไม่ เป็นต้น
- หากเป็นสตรีอาจได้รับคำถามอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรืออยู่ในภาวะให้นมบุตรหรือไม่
ทั้งนี้เมื่อมีการจ่ายยานี้ให้ผู้ป่วยแล้ว แพทย์จะสำทับและย้ำให้ผู้ป่วยรับประทานยาให้ตรงเวลา หรือใช้ยาเฉพาะเมื่อมีอาการเจ็บหน้าอก และไม่ควรปรับขนาดการใช้ยานี้ด้วยตัวเอง ประการสุดท้ายต้องให้ผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามที่นัดหมายทุกครั้ง
ความปลอดภัยในการเลือกใช้ยากลุ่มไนเตรท จะต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น ห้ามผู้ป่วยซื้อหายากลุ่มนี้มารับประทานด้วยตนเอง
ยากลุ่มไนเตรทมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
ยากลุ่มไนเตรทมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เพื่อ
ใช้บำบัดรักษาอาการ/ภาวะ กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด (Angina)
ยากลุ่มไนเตรทมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยากลุ่มไนเตรทมีกลไกการออกฤทธิ์ ดังนี้
- Glyceryl trinitrate: จะออกฤทธิ์ต่อเอนไซม์ไนตริก ออกไซด์ สติมูเลติ้ง กัวไนเลท ไซเคลส (Enzyme nitric oxide stimulating guanylate cyclase) ซึ่งมีผลกับ กล้ามเนื้อเรียบที่ผนังของหลอดเลือดแดงทำให้เกิดการคลายตัว ส่งผลให้เลือดเข้าไปเลี้ยงบริเวณเนื้อเยื่อที่มีภาวะขาดเลือดได้ดีขึ้น
- Isosorbide: จะกระตุ้นให้หลอดเลือดแดงเกิดการคลายตัวรวมถึงลดแรงดันของหัวใจห้องล่างซ้าย (Left ventricular pressure) ตลอดจนเพิ่มความสามารถในการทนต่อแรงดันในหลอดเลือดแดง จึงก่อให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ
ยากลุ่มไนเตรทมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยากลุ่มไนเตรทมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:
- ยาเม็ด ยาแคปซูล ชนิดรับประทาน
- ยาเม็ด ชนิดอมใต้ลิ้น
- ยาพ่นสเปรย์ใต้ลิ้น
- พลาสเตอร์ปิดผิวหนัง
- ยาฉีด
ยากลุ่มไนเตรทมีขนาดรับประทานอย่างไร?
ยากลุ่มไนเตรทมีขนาดรับประทาน/ขนาดการใช้ยาโดยต้องใช้ยานี้ตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น ด้วยตัวยามีทั้งชนิดออกฤทธิ์เร็ว - ช้าแตกต่างกัน การใช้ยานี้จะต้องสอดคล้องกับอาการป่วย ซึ่งผู้ป่วยแต่ละรายมีลักษณะอาการที่แตกต่างกันออกไป
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาไนเตรทด้วย ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไนเตรทอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาไนเตรท สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2 เท่า
อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรรับประทานยานี้ให้ตรงเวลาตามแพทย์ผู้ รักษาสั่งเสมอ
ยากลุ่มไนเตรทมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยากลุ่มไนเตรทสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น
- Glyceryl trinitrate: เช่น ปวดหัว วิงเวียน อ่อนเพลีย ชีพจรเต้นผิดจังหวะ ความดันโลหิตต่ำ หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ ใบหน้าแดง มีผื่นคัน และอาจมีผื่นผิวหนังอักเสบ
- Isosorbide: เช่น ความดันโลหิตต่ำ หัวใจเต้นเร็ว ปวดหัว วิงเวียน ใจสั่น คลื่นไส้อาเจียน ปวดท้อง อ่อนเพลีย ปากคอแห้ง เจ็บหน้าอก ปวดหลัง บวมน้ำ ท้องผูกหรือท้องเสีย ท้องอืด และอาหารไม่ย่อย
มีข้อควรระวังการใช้ยากลุ่มไนเตรทอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยากลุ่มไนเตรท เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
- ห้ามใช้ยากลุ่มไนเตรทกับผู้ป่วยที่มีโรคความดันโลหิตต่ำอย่างรุนแรง ผู้ป่วยด้วยโรคซีด ผู้ป่วยด้วยภาวะมีปริมาณพลาสมาในเลือดน้อย (Hypovolaemia) ผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลวจากเกิดการอุดกั้นของระบบหลอดเลือด ผู้ที่มีความดันในกะโหลกศีรษะสูงเนื่องจากมีบาดแผลหรือมีภาวะเลือดออกในกะโหลกศีรษะ
- ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคตับ โรคไตระยะรุนแรง ผู้ป่วยด้วยโรคไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ (ภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน) ผู้ที่มีร่างกายอยู่ในภาวะขาดสารอาหาร ผู้ที่มีภาวะอุณหภูมิของร่างกายต่ำกว่าปกติ
- ระหว่างการใช้ยานี้กับผู้สูงอายุ หากพบอาการตาพร่า ปากคอแห้ง ให้หยุดการใช้ยาแล้วรีบไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล
- ระวังการใช้ยานี้ในสตรีตั้งครรภ์และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มไนเตรทด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
ยากลุ่มไนเตรทมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยากลุ่มไนเตรทมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- ห้ามใช้ยา Isosorbide ร่วมกับยา Tadalafil ด้วยจะก่อให้เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำอย่างรุนแรง
- การใช้ยา Glyceryl trinitrate ร่วมกับ ยาลดความดัน กลุ่ม Calcium channel blockers สามารถทำให้ความดันโลหิตต่ำได้ หากมีความจำเป็นต้องใช้ร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมกับผู้ป่วยเป็นรายบุคคลไป
- การใช้ยา Glyceryl trinitrate ร่วมกับยาขยายหลอดเลือดแดงตัวอื่นๆ เช่นยา Tadalafil หรือรับประทานร่วมกับเครื่องดื่มประเภทแอลกอฮอล์อาจทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำได้ หากไม่จำเป็นใดๆควรเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
ควรเก็บรักษายากลุ่มไนเตรทอย่างไร?
ควรเก็บยาไนเตรท:
- เก็บยาภายใต้อุณหภูมิระหว่าง 20 - 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
- ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
- เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
- เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
ยากลุ่มไนเตรทมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาไนเตรท มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Nitroject (ไนโตรเจค) | Sun Pharma |
Nitromint (ไนโตรมินท์) | Egis |
Nitrostat (ไนโตรสแตท) | Pfizer |
Corodil (โคโรดิล) | T.O. Chemicals |
Hartsorb (ฮาร์ทซอร์บ) | Siam Bheasach |
Imdex (อิมเด็กซ์) | CCM Pharma |
Ismo-20 (อีสโม-20) | Riemser |
Isobide (ไอโซไบด์) | Patar Lab |
Isobinate (ไอโซไบเนท) General Drugs House | General Drugs House |
Isoket (ไอโซเคท) | Schwarz Pharma |
Isoket 0.1% IV (ไอโซเคท 0.1% ไอวี) | Schwarz Pharma |
Isoket Spray (ไอโซเคท สเปรย์) | Schwarz Pharma |
Isopen-20 (ไอโซเพน-20) | Siam Bheasach |
Isorem (ไอโซเรม) | Remedica |
Isosorbide Dinitrate GPO (ไอโซซอร์ไบด์ ไดไนเตรท จีพีโอ) | GPO |
Isotrate (ไอโซเตรท) | Berlin Pharm |
Monolin/Monolin SR (โมโนลิน/โมโนลิน เอสอาร์) | Berlin Pharm |
Monosorb (โมโนซอร์บ) | GPO |
Monotrate (โมโนเตรท) | Sun Pharma |
Solotrate 20 (โซโลเตรท 20) | Zydus Cadila |
Sorbinate SR 60 (ซอร์ไบเนท เอสอาร์ 60) | Zydus Cadila |
Sornil (ซอร์นิล) | Utopian |
บรรณานุกรม
- https://patient.info/heart-health/nitrate-medication [2022,April 23]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Nitroglycerin [2022,April 23]
- https://patient.info/medicine/glyceryl-trinitrate-for-angina-gtn [2022,April 23]
- https://www.drugs.com/isosorbide_mononitrate.html [2022,April 23]