พราซิควอนเทล (Praziquantel)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 10 ตุลาคม 2557
- Tweet
- บทนำ
- ยาพราซิควอนเทลมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
- ยาพราซิควอนเทลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ยาพราซิควอนเทลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ยาพราซิควอนเทลมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- ยาพราซิควอนเทลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ยาพราซิควอนเทลอย่างไร?
- ยาพราซิควอนเทลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษายาพราซิควอนเทลอย่างไร?
- ยาพราซิควอนเทลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- ตืดวัว พยาธิตืดวัว (Beef Tapeworm infection)
- พยาธิตืดหมู (Pork tapeworm) โรคติดเชื้อพยาธิตืดหมู (Cysticercosis)
- โรคพยาธิใบไม้ตับ (Liver fluke)
บทนำ
ยาพราซิควอนเทล (Praziquantel) เป็นยารักษาโรคพยาธิชนิดหนอนตัวแบน (Flat worms) ยาตัวนี้ถูกพัฒนาที่ประเทศเยอรมันนีในช่วงกลางปี ค.ศ.1970 (พ.ศ.2513) จากการศึกษาคุณสมบัติด้านเภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetic: การศึกษาความเป็นไปของยาเมื่อยาเข้าสู่ร่างกาย) พบว่าตัวยานี้จะถูกดูดซึมได้น้อยจากช่องทางเดินอาหาร เมื่อยาเข้ากระแสเลือดจะถูกเปลี่ยนโครงสร้างโดยตับ ร่างกายต้องใช้เวลา 0.8 - 1.5 ชั่วโมงในการกำจัดยาออกจากร่างกาย 50% โดยผ่านมากับน้ำปัสสาวะ แต่ยาที่ถูกเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีโดยตับต้องใช้เวลาการกำจัด 4 - 5 ชั่วโมง
ถึงแม้องค์การอนามัยโลกจะกำหนดให้ยาตัวนี้เป็นรายการยาที่ควรมีไว้รองรับกับระบบสาธารณสุขขั้นมูลฐานของแต่ละประเทศ แต่ประเทศอังกฤษมีกฏหมายห้ามใช้ยาตัวนี้กับคน คณะกรรมการอาหารและยาของไทยจัดยานี้อยู่ในหมวดยาอันตราย มีข้อควรระวัง ข้อห้ามต่างๆ ดังนั้นการใช้ยาจึงต้องอยู่ภายใต้คำสั่งแพทย์เท่านั้น
ยาพราซิควอนเทลมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
ยาพราซิควอนเทลมีสรรพคุณดังนี้
- รักษาโรคพยาธิใบไม้เลือด, พยาธิใบไม้ตับ
- รักษาพยาธิตัวแบนในลำไส้และในปอด
- รักษาการติดเชื้อพยาธิตัวตืดต่างๆ เช่น พยาธิตืดหมู, พยาธิตืดวัว
ยาพราซิควอนเทลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยาพราซิควอนเทลมีกลไกการออกฤทธ์ โดยตัวยาจะเพิ่มการซึมผ่านของเกลือแคลเซียมอิออน (Calcium ion) ที่ผนังเซลล์ของตัวพยาธิ มีผลกระตุ้นการหดตัวของหนอนพยาธิ/พยาธิ และเกิดภาวะคล้ายอัมพาตตามมา ทำให้พยาธิตายลง จากนั้นร่างกายเราจะทยอยกำจัดตัวพยาธิที่ตายแล้วออกมาทางอุจจาระ
ยาพราซิควอนเทลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาพราซิควอนเทลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายในรูปแบบยาเม็ดขนาดความแรง 600 มิลลิกรัม /เม็ด
ยาพราซิควอนเทลมีขนาดรับประทานอย่างไร?
ยาพราซิควอนเทลมีขนาดรับประทานดังนี้
ก. สำหรับโรคพยาธิใบไม้เลือด (Schistosomiasis):
- ผู้ใหญ่: รับประทาน 20 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม วันละ 3 ครั้ง ทุก 4 - 6 ชั่วโมง หรือรับประทาน 40 - 60 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม เพียงครั้งเดียว
- เด็กอายุมากกว่า 4 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับผู้ใหญ่
ข. สำหรับโรคพยาธิใบไม้ปอดและพยาธิใบไม้ลำไส้ (Lung fluke and intestinal fluke infections):
- ผู้ใหญ่: รับประทาน 25 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม วันละ 3 ครั้ง เป็นเวลา 1 - 2 วัน หรือรับประทาน 40 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม เพียงครั้งเดียว
- เด็กอายุมากกว่า 4 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับผู้ใหญ่
ค. สำหรับโรคพยาธิใบไม้ในตับ (Clonorchiasis):
- ผู้ใหญ่: รับประทาน 25 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม วันละ 3 ครั้ง เป็นเวลา 1 - 2 วัน หรือรับประทาน 40 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม เพียงครั้งเดียว
- เด็กอายุมากกว่า 4 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับผู้ใหญ่
ง. สำหรับโรคพยาธิตืดหมูและพยาธิตืดวัว:
- ผู้ใหญ่: รับประทาน 5 - 10 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ครั้งเดียว
- เด็กอายุมากกว่า 4 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับผู้ใหญ่
*****หมายเหตุ:
- ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหาร สามารถกลืนยาโดยไม่ต้องเคี้ยว
- การใช้ยานี้ในเด็กอายุต่ำกว่า 4 ปีและในหญิงตั้งครรภ์ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาพราซิควอนเทล ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาพราซิควอนเทลอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาพราซิควอนเทลสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า
ยาพราซิควอนเทลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาพราซิควอนเทลสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้ เช่น มีอาการปวดศีรษะ ง่วงนอน วิงเวียน ปั่นป่วนในช่องท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ผื่นคัน ลมพิษ มีไข้ เมื่อตรวจความสมบูรณ์ของเลือด (ซีบีซี/CBC) อาจพบเม็ดเลือดขาวชนิด อีโอซิโนฟิล สูง (Eosinophilia)
มีข้อควรระวังการใช้ยาพราซิควอนเทลอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาพราซิควอนเทลดังนี้
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่ติดเชื้อตัวตืดหมูที่ลูกตา (Ocular Cysticercosis)
- ระวังการทำงานเกี่ยวกับเครื่องจักรหรือผู้ที่ต้องขับขี่ยวดยานพาหนะ ด้วยยานี้อาจทำให้ เกิดอาการวิงเวียนหรือง่วงนอนได้ ควรเว้นกิจกรรมดังกล่าว 24 ชั่วโมงหลังรับประทานยา
- ระวังการใช้ยาในผู้ป่วยโรคตับขั้นรุนแรง
- ระวังการใช้ยานี้ในหญิงตั้งครรภ์
- การใช้ยากับหญิงในช่วงให้นมบุตร ควรเว้นระยะเวลา 72 ชั่วโมง เพื่อให้ร่างกายกำจัดยาจนหมดก่อนที่จะให้นมบุตรในครั้งถัดไป
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาพราซิควอนเทลด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
ยาพราซิควอนเทลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาพราซิควอนเทลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น ดังนี้
- การรับประทานยาพราซิควอนเทลร่วมกับยากลุ่มสเตียรอยด์ เช่น Dexamethazone สามารถลดขนาดความเข้มข้นของยาพราซิควอนเทลในกระแสเลือด และส่งผลให้การรักษาของ พราซิควอนเทลด้อยประสิทธิภาพลง หากไม่จำเป็นควรเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
- การรับประทานยาพราซิควอนเทลร่วมกับยารักษาโรคลมชักบางตัว เช่น Carbamazepine และ Phenytoin อาจทำให้ร่างกายดูดซึมยาพราซิควอนเทลน้อยลง แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดรับ ประทานที่เหมาะสมให้กับคนไข้
- การรับประทานยาพราซิควอนเทลร่วมกับยาลดกรด เช่น Cimetidine อาจทำให้การดูดซึมของยาพราซิควอนเทลมีมากขึ้น แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดรับประทานให้กับผู้ป่วยอย่างเหมาะสม
ควรเก็บรักษายาพราซิควอนเทลอย่างไร?
สามารถเก็บยาพราซิควอนเทลภายใต้อุณหภูมิห้อง เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดดและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ
ยาพราซิควอนเทลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาพราซิควอนเทลที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิต เช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Opticide (ออพติไซด์) | Pharmaland |
Praquantel (พราควอนเทล) | Atlantic Lab |
Prasikon (พราซิคอน) | Polipharm |
Prazite (พราไซด์) | Asian Pharm |
V Day Prazide (วี เดย์ พราไซด์) | P P Lab |
Wormicide (วอร์มิไซด์) | Greater Pharma |
Zentozide (เซนโทไซด์) | Bangkok Lab & Cosmetic |
บรรณานุกรม
1 http://en.wikipedia.org/wiki/Praziquantel [2014,Aug30]
2 http://www.mims.com/USA/drug/info/praziquantel/?type=full&mtype=generic#Dosage [2014,Aug30]
3 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=praziquantel [2014,Aug30]
4 http://www.drugs.com/dosage/praziquantel.html#Usual_Adult_Dose_for_Taenia_saginata__beef_tapeworm_ [2014,Aug30]