article detail

ทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์ (Topoisomerase inhibitor)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 27 เมษายน 2561
• Tweet

• บทนำ
• ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีอะไรบ้าง?
• ทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณอะไรบ้าง?
• กลไกการออกฤทธิ์ของทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์เป็นอย่างไร?
• ผลข้างเคียงจากทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีอะไรบ้าง?
• การบริหารยาของทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์เป็นอย่างไร?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• มะเร็ง (Cancer)
• ยาเคมีบำบัด (Cancer chemotherapy)
• รังสีรักษา ฉายรังสี ใส่แร่ (Radiation therapy)
• การดูแลตนเอง การดูแลผู้ป่วยเคมีบำบัด (Coping with chemotherapy)
• การดูแลตนเองเมื่อป่วยเป็นโรคมะเร็ง และการดูแลผู้ป่วยโรคมะเร็ง (Cancer patient self-care and Cancer care)
• ภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำจากเคมีบำบัด และ / หรือรังสีรักษา: การดูแลตนเอง (Selfcare of neutropenia during cancer therapy)

บทนำ

ทูโพไอโซเมอเรส หรือ โทโพไอโซเมอเรส(Topoisomerase) เป็นเอนไซม์ที่มีหน้าที่ควบคุมการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของสารพันธุกรรมหรือ DNA ที่อยู่ในเซลล์ของสิ่งที่มีชีวิตซึ่งรวมถึงเซลล์มะเร็งด้วย ธรรมชาติของสารพันธุกรรมอย่าง DNA จะประกอบไปด้วย สายนิวคลีโอไทด์(Nucleotides,สารสำคัญในการสร้างสารพันธุกรรม) ซึ่งคือสารนิวคลีโอไทด์ที่เรียงตัวกันเป็นสาย/เป็นเส้น(Chain)2 เส้นมาขดพันเรียงกันอย่างมีระเบียบ กรณีที่สายนิวคลีโอไทด์มีการพันจนไขว้และไร้ระเบียบมากขึ้น ย่อมจะเป็นอุปสรรคต่อการจำลองสารพันธุกรรมรุ่นใหม่ๆของเซลล์ กรณีเช่นนี้ เอนไซม์ทูโพไอโซเมอเรสซึ่งมี 2 ชนิดก็จะเข้ามาทำหน้าที่ช่วยเหลือ โดยมีกลไกต่างกันดังนี้

1 ทูโพไอโซเมอเรส วัน(Topoisomerase I): เป็นเอนไซม์ที่จะเข้ามาตัดสายนิวคลีโอไทด์บน DNA เพียง 1 เส้น จากนั้นนิวคลีโอไทด์ที่พันกันยุ่งเหยิงจะหลุดและคลายตัว ด้วยกลไกของ Topoisomerase I เช่นกัน ทำให้ สายนิวคลีโอไทด์ที่โดนตัดออกไปเชื่อมต่อเป็นเส้นเดิม และทำให้ DNA มีการจัดเรียง สายนิวคลีโอไทด์ที่เป็นระเบียบมากขึ้น

2 ทูโพไอโซเมอเรส ทู(Topoisomerase II): กรณีที่สายนิวคลีโอไทด์ของ DNA พันทับซ้อนกันมาก ซึ่งการทำงานของเอนไซม์Topoisomerase I เพียงอย่างเดียวไม่สามารถแก้ไขปัญหาได้ เซลล์จะสั่งการให้Topoisomerase II เข้ามาจัดการแทน โดยเอนไซม์นี้จะทำการตัดสายนิวคลีโอไทด์ของ DNA ออกทั้ง 2 เส้น สายนิวคลีโอไทด์ที่ถูกตัดออก 2 เส้นดังกล่าวจะทำให้เกิดการคลี่คลายของ DNA อย่างมากแล้วเกิดการจัดเรียงนิวคลีโอไทด์เสียใหม่ให้เป็นระเบียบมากขึ้น Topoisomerase II ยังจะทำการเชื่อมต่อนิวคลีโอไทด์ทั้ง 2 เส้นเข้าหากันและทำให้ DNA สามารถทำงานได้ง่ายและเป็นปกติมากขึ้น

ยาหรือสารประกอบใดก็ตามที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ทูโพไอโซเมอเรสจะถูกเรียกว่ายา/สาร “ทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์ (Topoisomerase inhibitor)”

ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีอะไรบ้าง?

ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์ถูกจัดแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มดังนี้

1. ทูโพไอโซเมอเรส วัน อินฮิบิเตอร์ (Topoisomerase I inhibitor) ที่ประกอบ ด้วยตัวยา เช่นยา Irinotecan, Topotecan, Camptothecin, และ Lamellarin D

2. ทูโพไอโซเมอเรสทู อินฮิบิเตอร์ (Topoisomerase II inhibitor) ประกอบด้วยตัวยา เช่น Etoposide, Teniposide, Doxorubicin, Daunorubicin, Mitoxantrone, Amsacrine, Ellipticines, Aurintricarboxylic acid, และยาประเภท Quinone ที่สกัดได้จากพืชวงศ์กัญชาซึ่งนำมาใช้เป็นยาต้านมะเร็ง

หมายเหตุ: ยาบางตัวที่ได้กล่าวถึง ก็ยังไม่ได้นำมาใช้ทางคลินิกด้วยอยู่ระหว่างการทดลอง ศึกษา และวิจัย

ทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณอะไรบ้าง?

ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เพื่อ

• รักษาโรคมะเร็งชนิดต่างๆ เช่น มะเร็งลำไส้ใหญ่ มะเร็งปอดชนิดเซลล์ตัวเล็ก มะเร็งเต้านม มะเร็งเม็ดเลือดขาว มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ มะเร็งกระเพาะอาหาร มะเร็งรังไข่ มะเร็งต่อมไทรอยด์ มะเร็งต่อมน้ำเหลืองฮอดจ์กิน มะเร็งต่อมน้ำเหลืองนอน-ฮอดจ์กิน มะเร็งปอด มะเร็งอัณฑะ มะเร็งคาโปซิซาร์โคมา

กลไกการออกฤทธิ์ของทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์เป็นอย่างไร?

กลุ่มยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะเข้ายับยั้งการทำงานของเอนไซม์ทูโพไอโซเมอเรสในระดับเซลล์ ทำให้ยับยั้งการตัด-ต่อการจัดเรียงสายนิวคลิโอไทด์ใน DNA ของเซลล์มะเร็ง ทำให้เซลล์มะเร็งไม่สามารถจำลอง สารพันธุกรรมรุ่นใหม่ขึ้นมาได้ ส่งผลให้มะเร็งหยุดการเจริญเติบโตและตายลงในที่สุด อย่างไรก็ตาม การยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ทูโพไอโซเมอเรสจะเกิดกับเซลล์ปกติของร่างกายด้วยเช่นกัน จึงเป็นเหตุผลให้เกิดอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)จากการใช้ ยาชนิดต่างๆของกลุ่มนี้ตามมา

ผลข้างเคียงจากทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีอะไรบ้าง?

ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากยา/ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

• ผลต่อตา: เช่น เยื่อตาอักเสบ บวมรอบตา น้ำตาไหล หนังตาตก กระจกตาอักเสบ ตาพร่า
• ผลต่อการเกิดมะเร็ง: เช่น เสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งเม็ดเลือดขาว มะเร็งผิวหนัง แต่พบได้น้อยมาก
• ผลต่อระบบกล้ามเนื้อและกระดูก: เช่น ข้อสันหลังอักเสบ ปวดข้อ
• ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น รู้สึกสับสน
• ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้อาเจียน กระเพาะอาหารอักเสบ
• ผลต่อระบบประสาท: เช่น มีไข้
• ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดภาวะผมร่วงแต่เส้นผมสามารถคืนสภาพและงอกใหม่ได้เมื่อหยุดใช้ยานี้ เล็บมีสีคล้ำหรือเกิดการถอดเล็บ ผิวหนังย่น ปวดบริเวณที่ได้รับการฉีดยา
• ผลต่อหัวใจ: เช่น อาจทำให้เกิดภาวะหัวใจล้มเหลว
• ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะ: เช่น กระเพาะปัสสาวะบีบตัวค้างทำให้ปวดปัสสาวะตลอดเวลา
• ผลต่อระบบเลือด: เช่น กดไขกระดูก เกล็ดเลือดต่ำ เม็ดเลือดขาวต่ำ โลหิตจาง
• ผลต่อไต: เช่น อาจเกิดภาวะกรวยไตอักเสบ
• ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น อาจมีอาการไอ หายใจขัด/หายใจลำบาก
• ผลต่อการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค: เช่น ภูมิต้านทานโรคต่ำลง/ติดเชื้อต่างๆได้ง่าย

การบริหารยาของทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์เป็นอย่างไร?

ทั่วไป ยารักษามะเร็ง/ยาเคมีบำบัดส่วนมากรวมถึงยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์ จะมีรูปแบบเภสัชภัณฑ์เป็นยาฉีด ผู้ป่วยจะต้องมารับการให้ยาที่สถานพยาบาลตามที่แพทย์นัดหมาย ขนาดและระยะเวลาของการให้ยานี้ขึ้นกับชนิดของมะเร็ง ตลอดจนความรุนแรงของโรค อายุ เพศ และวัย รวมถึงโรคประจำตัว ประวัติการแพ้ยาต่างๆ ที่แพทย์จะต้องนำมาประกอบกัน แพทย์ผู้ที่ทำการตรวจรักษาจึงเป็นผู้สั่งจ่ายยานี้ได้อย่างเหมาะสมและปลอดภัยต่อผู้ป่วยมากที่สุด

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Topoisomerase_inhibitor [2018,April7]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Topoisomerase [2018,April7]
3. https://www.youtube.com/watch?v=EYGrElVyHnU [2018,April7]
4. http://www.ebi.ac.uk/interpro/potm/2006_1/Page2.html [2018,April7]