ซีลีเนียม ซัลไฟด์ (Selenium sulfide)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 17 เมษายน 2562
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์(Selenium sulfide) หรือจะเรียกอีกชื่อว่า ซีลีเนียม ไดซัลไฟด์(Selenium disulfide) สูตรทางเคมีคือ S2Se สารประกอบ/ยานี้มีคุณสมบัติเป็นยาต้านเชื้อรา จึงสามารถนำมาใช้ลดอาการคันทางผิวหนัง บำบัดรังแค และรักษาโรคผิวหนังอักเสบเซบเดิร์ม /โรคเซบเดิร์ม(Seborrheic dermatitis)

รูปแบบเภสัชภัณฑ์ที่พบเห็นของยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ เป็นพวกโลชั่นทาผิวหนัง และแชมพูสระผม แนวทางการใช้ซีลีเนียม ซัลไฟด์ในการรักษาโรคหรืออาการทางผิวหนังจำเป็นต้องปฏิบัติตามหลักวิชาการ หรือเป็นไปตามคำแนะนำของ แพทย์ เภสัชกร เพราะมีข้อระวังปลีกย่อยที่ต้องคำนึงและปฏิบัติตาม ดังนี้ เช่น

  • ห้ามใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ตรงบริเวณผิวหนังที่เป็นบาดแผลเปิด หรือ บาดแผลที่มีเลือด/น้ำเหลืองไหลซึมอยู่ตลอดเวลา
  • ห้ามให้ยาเข้าปากหรือเข้าตา
  • ห้ามใช้กับเด็กที่มีอายุต่ำกว่า 2 ปี
  • หลักเลี่ยงการใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์บริเวณ ใบหน้า และ อวัยวะเพศ
  • หลังการใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ชโลม/ขยี้/ทาบริเวณผิวหนังที่เป็นโรค จะต้องชะล้างออกให้หมดเกลี้ยง ไม่ให้หลงเหลือ หรือตกค้าง บนผิวหนัง

การใช้ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ ยังต้องพิจารณาเรื่องผลข้างเคียงบางอย่างว่า รบกวนการดำเนินชีวิตประจำวันมากน้อยเพียงใดหรือไม่ อาทิ มีอาการผมร่วง, เกิดภาวะผิวหนังแห้ง/ ผิวแห้ง, หรือ เกิดภาวะผิวมันตามมา

องค์การอนามัยโลก ได้ระบุให้ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ เป็นหนึ่งในรายการยาจำเป็นขั้นพื้นฐานที่สถานพยาบาลควรมีสำรองไว้เพื่อให้บริการกับผู้ป่วย อย.ของไทยได้กำหนดให้สารประกอบซีลีเนียม ซัลไฟด์สามารถเตรียมเป็นยาใช้เฉพาะที่ภายนอกผิวหนังของร่างกายเท่านั้น และในประเทศเราจะพบเห็นการใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ ตามสถานพยาบาลต่างๆและสามารถซื้อหาได้ตามร้านขายยาทั่วไป

ซีลีเนียม ซัลไฟด์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ซีลีเนียมซัลไฟด์

ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • ใช้กำจัดเชื้อราบริเวณผิวหนังที่เป็นสาเหตุของ รังแค และ โรคเซบเดิร์ม
  • ใช้รักษาเกลื้อน(Tinea versicolor)ที่เกิดขึ้นตามผิวหนัง

ซีลีเนียม ซัลไฟด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ จะออกฤทธิ์ต่อเชื้อรา โดยสารประกอบชนิดนี้จะเข้าไปยับยั้งหรือ ลดอัตราการเชื่อมต่อของ DNA nucleotide อย่างเช่น Thymidine ทำให้การจำลอง หรือการสังเคราะห์ DNA ชุดใหม่ของเชื้อราชะลอตัวลง กลไกดังกล่าวนี้เองส่งผลให้เซลล์ ของเชื้อราที่ก่อโรคไม่สามารถแบ่งตัว หมดสภาพในการเพิ่มจำนวน จึงเป็นเหตุให้รังแค และโรคผิวหนังอักเสบเซบเดิร์มมีอาการทุเลาเป็นลำดับ

ซีลีเนียม ซัลไฟด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • แชมพูสระผม ที่มีส่วนประกอบของ Selenium sulfide 2.5%
  • ในต่างประเทศ สามารถพบเห็นรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็น โลชั่นที่มีความเข้มข้น ของ Selenium sulfide 1% และ 2.5%

ซีลีเนียม ซัลไฟด์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ มีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา เช่น

ก. สำหรับรักษารังแคและโรคผิวหนังอักเสบเซบเดิร์ม:

  • ผู้ใหญ่และเด็กอายุ 5–14 ปี: ใช้แชมพูหรือโลชั่น(1%)ถูนวดบนหนังศีรษะที่เปียกน้ำ ทิ้งระยะเวลา 2–3 นาที จากนั้นล้างออกด้วยน้ำสะอาดจนเกลี้ยง ควรใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์เพื่อรักษาผิวหนังที่เกิดโรคสัปดาห์ละ 1–2 ครั้ง หรือเป็นไปตามคำสั่งแพทย์

ข. สำหรับรักษาเกลื้อน:

  • ผู้ใหญ่: ทาโลชั่น(2.5%)บริเวณผิวหนังที่เป็นเกลื้อน ทิ้งไว้ประมาณ 10 นาที แล้วล้างออกด้วยน้ำสะอาด วันละครั้งเป็นเวลาต่อเนื่อง 7 วัน

อนึ่ง:

  • ห้ามใช้ผลิตภัณฑ์ ซีลีเนียม ซัลไฟด์ เป็นปริมาณมาก หรือ นานเกินข้อกำหนดในเอกสารกำกับยา หรือตามแพทย์สั่ง
  • เด็ก: การใช้ยานี้ในเด็ก ต้องเป็นคำแนะนำจากแพทย์เท่านั้น
  • ห้ามใช้ยานี้กับเด็กที่อายุต่ำกว่า 2 ปี

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยา กับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมใช้ซีลีเนียม ซัลไฟด์ควรทำอย่างไร?

กรณีลืมใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ สามารถใช้ผลิตภัณฑ์นี้ทันทีเมื่อนึกขึ้นได้ หากเวลาใกล้เคียงกับการใช้ผลิตภัณฑ์ในครั้งถัดไป ห้ามเพิ่มขนาดการใช้เป็น 2 เท่า ให้ใช้ผลิตภัณฑ์ที่ขนาดปกติเท่านั้น

ซีลีเนียม ซัลไฟด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ มีผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/ อาการข้างเคียง) เช่น

  • สามารถสร้างความระคายเคืองต่อผิวหนัง โดยเฉพาะอย่างยิ่งบริเวณอวัยวะเพศและผิวหนังที่มีลักษณะปริแตก
  • และการใช้ซีลีเนียม ซัลไฟด์สระผม อาจทำให้ สีผมเปลี่ยนไป หรือเกิดภาวะผมร่วงตามมา

มีข้อควรระวังการใช้ซีลีเนียม ซัลไฟด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติแพ้ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์
  • ห้ามใช้กับบริเวณผิวหนังที่เป็นบาดแผลฉีกขาด/ แผลเปิด หรือบริเวณผิวหนังที่มีอาการอักเสบอย่างรุนแรง
  • ระวังการใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์กับสตรีมีครรภ์ สตรีในภาวะให้นมบุตร และเด็ก การใช้ซีลีเนียม ซัลไฟด์กับผู้ป่วยกลุ่มนี้ต้องอยู่ภายใต้คำสั่งของแพทย์เท่านั้น
  • ห้ามรับประทานหรือให้ยาเข้าตา
  • ใช้ผลิตภัณฑ์/ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ตรงตามคำแนะนำในเอกสารกำกับยา หรือ เป็นไปตามคำสั่งแพทย์
  • หยุดใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ทันที เมื่อพบอาการแพ้เกิดขึ้น เช่น มีผื่นคันขึ้นเต็มตัว หรือมีอาการ อึดอัดหายใจไม่ออก/หายใจลำบาก เป็นต้น
  • ก่อนใช้ผลิตภัณฑ์นี้ ควรถอดเครื่องประดับต่างๆ อาทิสร้อยคอที่เป็นโลหะต่างๆ อย่างเช่น ทอง เงินหรือโลหะอื่นๆ
  • หลังการใช้ผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ แล้วอาการโรคไม่ดีขึ้น ผู้ป่วย/ผู้บริโภค ควรกลับมาปรึกษาแพทย์/มาโรงพยาบาลอีกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ผลิตภัณฑ์/ยาที่หมดอายุแล้ว
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

ซีลีเนียม ซัลไฟด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ด้วยผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ ถูกออกแบบมาให้ใช้ภายนอกร่างกาย จึงยังไม่พบปฏิกิริยาระหว่างยากับยารับประทานชนิดใดๆ

ควรเก็บรักษาซีลีเนียม ซัลไฟด์อย่างไร?

ควรเก็บรักษายาซีลีเนียม ซัลไฟด์ เช่น

  • เก็บผลิตภัณฑ์ซีลีเนียม ซัลไฟด์ภายใต้อุณหภูมิ 20-25 องศาเซลเซียส(Celsius)
  • ห้ามเก็บผลิตภัณฑ์นี้ในช่องแช่แข็งตู้เย็น
  • ไม่เก็บผลิตภัณฑ์ฯที่หมดอายุ
  • เก็บผลิตภัณฑ์ฯในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
  • ไม่เก็บผลิตภัณฑ์ในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บผลิตภัณฑ์ให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่ทิ้งผลิตภัณฑ์ลงในแม่น้ำคูคลองตามธรรมชาติ

ซีลีเนียม ซัลไฟด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาซีลีเนียม ซัลไฟด์ มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Selfide (เซลไฟด์)T. O. Chemicals
Sellon (เซลลอน)Unison
Selsun (เซลซัน)Famar Nederland BV

บรรณานุกรม

  1. https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/selenium-sulfide-topical-route/proper-use/drg-20065908 [2019,March25]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Selenium_disulfide [ [2019,March25]
  3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/selenium%20sulfide/?type=brief&mtype=generic [2019,March25]
  4. https://www.mims.com/thailand/drug/info/selfide/?type=brief [2019,March25]
  5. https://www.drugs.com/uk/selsun-shampoo-2-5-leaflet.html [2019,March25]