คาร์บีโทซิน (Carbetocin)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 16 เมษายน 2561
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ในวงการสูติศาสตร์ ตัวยา/ยาคาร์บีโทซิน (Carbetocin)จะเป็นที่รู้จักกันดี ทางคลินิกจะใช้ยานี้ยับยั้งภาวะเลือดออกจากมดลูกของมารดาหลังการผ่าท้องทำคลอด(ภาวะตกเลือดหลังคลอด) ทั้งนี้ยาคาร์บีโทซินมีโครงสร้างโมเลกุลเลียนแบบตัวยาOxytocin ทำให้ยาทั้ง 2 ตัวมีกลไกการออกฤทธิ์ที่คล้ายคลึงกัน

รูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยาคาร์บีโทซิน เป็นยาชนิดฉีด ที่ออกฤทธิ์เร็ว และมีระยะเวลาการออกฤทธิ์นานประมาณ 1 ชั่วโมง ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 40 นาทีเพื่อกำจัดยานี้ทิ้งไปกับปัสสาวะ

อนึ่งมีข้อควรทราบเกี่ยวกับยาคาร์บีโทซินที่กลุ่มบุคลากรทางการแพทย์พึงระวัง เช่น

  • ยาคาร์บีโทซินมีฤทธิ์ทำให้มดลูกมีการหดตัว ยานี้มีเวลาการออกฤทธิ์นานการให้ ยานี้กับผู้ป่วยควรกระทำทันทีเมื่อผ่าตัดนำตัวทารกออกจากครรภ์มารดาแล้วเท่านั้น
  • ห้ามใช้ยานี้กระตุ้นให้คลอดเพื่อหลีกเลี่ยงความเสี่ยงจากผลข้างเคียงที่อาจ เกิดขึ้น ด้วยร่างกายต้องใช้เวลาในการกำจัดยาคาร์บีโทซินยาวนานกว่ายากระตุ้น การคลอดตัวอื่น(ยาชักนำให้เจ็บครรภ์คลอด) อย่างเช่นยา Oxytocin และ Dinoprostone
  • ห้ามใช้ยานี้กับมารดาที่มีอาการชักด้วยครรภ์เป็นพิษ หรือมีประวัติเป็นโรคลมชัก โรคหัวใจ ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ด้วยตัวยาคาร์บีโทซินจะกระตุ้นให้อาการของโรค ดังกล่าวทวีความรุนแรงมากยิ่งขึ้น
  • *หากได้รับยานี้เกินขนาด จะทำให้มดลูกมีการบีบตัวรุนแรงมากจนกระทั่งอาจทำให้เกิดการปริแตก/ภาวะมดลูกแตก มีการตกเลือดหลังคลอด และทำให้ระดับเกลือโซเดียมในเลือดต่ำลง การดูแลผู้ที่ได้รับยาคาร์บีโทซินเกินขนาด แพทย์จะรักษาประคับประคองตามอาการ เช่น ให้ออกซิเจนกับผู้ป่วย จำกัดการให้สารละลายต่างๆกับผู้ป่วย แพทย์อาจจะใช้หัตถการที่เหมาะสมกระตุ้นให้ผู้ป่วยขับปัสสาวะเพื่อกำจัดยาชนิดนี้ออกไปโดยเร็ว ในขณะเดียวกันจะคอยควบคุมสมดุลเกลือแร่ในร่างกายให้เหมาะสมใกล้เคียงกับภาวะปกติ ด้วยตัวยานี้สามารถทำให้เกิดภาวะเกลือโซเดียมใน ร่างกาย/ในเลือดต่ำเกินไป ซึ่งทางการแพทย์เรียกว่า “ภาวะน้ำเป็นพิษหรือ Water intoxication”

ประเทศไทยโดยคณะกรรมการอาหารและยา ได้กำหนดให้ยาคาร์บีโทซินเป็นยาควบคุมพิเศษ ที่ต้องใช้ภายใต้คำสั่งแพทย์ และจะพบเห็นการใช้ยานี้แต่ในสถานพยาบาลเท่านั้น

คาร์บีโทซินมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

คาร์บีโทซิน

ยาคาร์บีโทซินมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • ป้องกันการสูญเสียเลือดจากภาวะมดลูกไม่หดรัดตัวหลังคลอด (Uterine atony)

คาร์บีโทซินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ตัวยาคาร์บีโทซินถูกสร้างและสังเคราะห์ขึ้นมาเลียนแบบและมีกลไกการออกฤทธิ์เหมือนฮอร์โมนออกซิโทซิน (Oxytocin) โดยยาชนิดนี้จะเข้าจับกับตัวรับ(Receptor)ที่เรียกว่า Oxytocin receptor ตรงผนังกล้ามเนื้อมดลูก ส่งผลให้มดลูก/กล้ามเนื้อมดลูกบีบตัวเป็นจังหวะ ตลอดจนทำให้มดลูกมีความถี่ในการบีบตัวมากขึ้นเรื่อยๆ การหดรัดตัวของมดลูกนี้เอง ทำให้เกิดการปิดกั้นเส้นเลือดในโพรงมดลูกที่ฉีกขาดจากการผ่าตัดทำคลอด ทำให้เลือดหยุดไหลและลดการสูญเสียเลือดในที่สุด

*หมายเหตุ: ยานี้จะไม่ส่งผลต่อมดลูกของสตรีที่ไม่ได้มีการตั้งครรภ์

คาร์บีโทซินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาคาร์บีโทซินมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาฉีด ที่ประกอบด้วยตัวยา Carbetocin ขนาด 100 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร

คาร์บีโทซินมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาคาร์บีโทซินมีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา เช่น

  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาขนาด 100 ไมโครกรัม เข้าหลอดเลือดดำอย่างช้าโดยใช้เวลาในการฉีดยานานมากกว่า 1 นาทีขึ้นไป โดยการให้ยาต้องกระทำทันทีหลังผ่าตัดนำเด็กออกมาจากครรภ์มารดา
  • เด็ก: ทางคลินิก ยังไม่มีข้อมูลด้านความปลอดภัยการใช้ยานี้และขนาดยานี้ในเด็ก

*****หมายเหตุ: ขนาดและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาคาร์บีโทซิน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาคาร์บีโทซินอาจ ส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ ที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

คาร์บีโทซินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาคาร์บีโทซินสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ความดันโลหิตต่ำ หัวใจเต้นเร็ว ใบหน้าแดง เจ็บหน้าอก แน่นหน้าอก
  • ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น ปวดหลัง
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น ปวดศีรษะ วิงเวียน รู้สึกหนาวสั่น
  • ผลต่อระบบเลือด: เช่น เกิดโลหิตจาง
  • ผลต่อระบบการหายใจ: เช่น หายใจขัด
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น อาจมีผื่นคัน เหงื่อออกมาก
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้อาเจียน ปวดท้อง การรับรสชาติอาหารผิดปกติ
  • ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น วิตกกังวล

มีข้อควรระวังการใช้คาร์บีโทซินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาคาร์บีโทซิน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้ขณะที่ทารกยังอยู่ในครรภ์มารดา และเริ่มใช้ยานี้ทันทีเมื่อผ่าตัด นำตัวทารกออกมาจากครรภ์มารดาแล้วเท่านั้น
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีประวัติ ไมเกรน โรคหืด โรคหัวใจ รวมถึงผู้ที่มีระดับเกลือโซเดียมในเลือดต่ำ
  • ระหว่างที่ผู้ป่วยได้รับยานี้ต้องตรวจสภาพร่างกายผู้ป่วยว่า ไม่มีการตกเลือดภายใน มดลูก รวมถึงควบคุมความดันโลหิตให้เป็นปกติตลอดเวลา
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาคาร์บีโทซินด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

คาร์บีโทซินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาคาร์บีโทซินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาคาร์บีโทซินร่วมกับ ยาDinoprostone ด้วยจะทำให้เกิดการบีบตัวของ มดลูกอย่างรุนแรง(Oxytocic effect)
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาคาร์บีโทซินร่วมกับ ยาMethylergometrine ด้วยจะทำให้ ความดันโลหิตผิดปกติ อาจต่ำหรือสูงก็ได้
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาคาร์บีโทซินพร้อมกับยาดมสลบอย่างเช่นยา Halothane เพราะจะทำให้ความดันโลหิตต่ำตามมา

ควรเก็บรักษาคาร์บีโทซินอย่างไร?

ควรเก็บยาคาร์บีโทซิน ภายใต้อุณหภูมิ 2–8 องศาเซลเซียส(Celsius) ห้ามเก็บในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

คาร์บีโทซินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาคาร์บีโทซิน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Duratocin (ดูราโทซิน)Ferring

อนึ่ง ยาชื่อการค้าอื่นของยานี้ เช่น Arbecin, Carbeshot

บรรณานุกรม

  1. http://www.mims.com/thailand/drug/info/carbetocin/?type=brief&mtype=generic [2018,March31]
  2. http://www.mims.com/thailand/drug/info/duratocin/?type=brief [2018,March31]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Carbetocin [2018,March31]