article detail

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ (Carbonic anhydrase inhibitor)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 11 เมษายน 2564
• Tweet

• บทนำ : คือยาอะไร?
• คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?
• คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
• คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
• คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคจากขึ้นที่สูง (Altitude sickness)
• ลมชัก (Epilepsy)
• ต้อหินเรื้อรัง (Chronic glaucoma)
• ยาขับปัสสาวะ (Diuretics Drugs)
• แผลเปบติค (Peptic ulcer) / แผลในกระเพาะอาหาร (Gastric ulcer)
• กระดูกพรุน โรคกระดูกบาง (Osteoporosis and Osteopenia)
• ความดันโลหิตสูง (Hypertension)
• ภาวะหัวใจล้มเหลว ภาวะหัวใจวาย (Heart failure)
• ยารักษาแผลไหม้ (Drugs in burns)

บทนำ : คือยาอะไร?

ยาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ (Carbonic anhydrase inhibitor) คือ กลุ่มยาที่ใช้ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ในร่างกายที่ชื่อว่า คาร์บอนิก แอนไฮเดรส (Carbonic anhydrase, เอนไซม์ที่เกี่ยวกับกระบวนการทางเคมีระหว่างคาร์บอนไดออกไซด์/carbon dioxide และน้ำ)

ทางแพทย์ใช้ยากลุ่มนี้เพื่อวัตถุประสงค์การรักษาได้หลายอาการโรค เช่น ต้อหิน, เป็นยาขับปัสสาวะ, รักษาอาการลมชัก, โรคจากขึ้นที่สูง, รักษาแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้, รักษาพยาธิสภาพทางประสาท, หรือแม้แต่โรคกระดูกพรุน

ทั้งนี้ อาจแจกแจงรายชื่อของยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ได้ดังนี้ เช่นยา Acetazolamide, Brinzolamide, Casuarinin, Diclofenamide, Dorzolamide, Furosemide, Granatin B, Indane-5-sulfonamide, Mafenide, Methazolamide, Pedunculagin, Punicalagin, Sultiame, Topiramate, Zonisamide

ยากลุ่มนี้บางรายการ ทางองค์การอนามัยโลกได้จัดให้เป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของชุมชนเช่นยา Acetazolamide และ Furosemide และคณะกรรมการอาหารและยาของไทยก็ได้บรรจุยากลุ่มนี้บางรายการลงในบัญชียาหลักแห่งชาติเช่นเดียวกัน โดยระบุวัตถุประสงค์การใช้ยาตามสรรพคุณของยานั้นๆ เช่นยา Acetazolamide, Brinzolamide, Furosemide และ Topiramate เป็นต้น

อนึ่ง ยากลุ่มนี้บางตัวอาจมีสรรพคุณเหมือนกันแต่จะแตกต่างในเรื่องขนาดการใช้ หรือวิธีการบริหารยา/วิธีใช้ยา แพทย์เท่านั้นที่จะเป็น พิจารณาคัดกรองการใช้ยาได้อย่างเหมาะสมและปลอดภัยต่อผู้ป่วย

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?

ยาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

• รักษาโรคต้อหิน เช่นยา Acetazolamide, Brinzolamide, Diclofenamide และ Dozolamide
• รักษาโรคลมชัก เช่นยา Acetazolamide, Diclofenamide, Sultiame, Topiramate และ Zonisamide
• รักษาโรคจากขึ้นที่สูง เช่น ยา Acetazolamide
• รักษาโรคความดันโลหิตสูงเช่น ยา Furosemide
• รักษาภาวะหัวใจล้มเหลวเช่น ยา Acetazolamide
• ลดอาการบวมน้ำของร่างกายเช่น ยา Furosemide
• ใช้เป็นยาขับปัสสาวะเช่น ยา Furosemide
• รักษาการติดเชื้อจากแผลไฟไหม้เช่น ยา Mafenide

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาในกลุ่มยาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์นี้จะมีกลไกการออฤทธิ์ที่คล้ายและเหมือนกันคือ ไปยับยั้งหรือกดการทำงานของเอนไซม์ คาร์บอนิก แอนไฮเดรสที่อยู่ตามเนื้อเยื่อของอวัยวะ ส่วนต่างๆในร่างกาย ส่งผลให้กระบวนการที่เปลี่ยนแปลงก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์กับน้ำไปเป็นกรดคาร์บอนิก (Carbonic acid) ถูกยับยั้งและเกิดกระบวนการทางเคมีอื่นต่อเนื่อง จากกลไกที่กล่าวมาทำให้ยากลุ่มนี้มีฤทธิ์รักษาตามสรรพคุณ

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายในหลายรูปแบบ เช่น

• ยาเม็ดชนิดรับประทาน
• ยาหยอดตา
• ยาฉีด
• ยาครีมทาผิวหนัง

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?

เนื่องจากยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีหลายรายการและใช้รักษาโรคได้หลากหลายโรค ความเหมาะสมของการเลือกใช้ตัวยาที่เหมาะสมกับกลุ่มโรคจึงมีความแตกต่างกันออกไป นอกจากนั้น ยังมีข้อห้ามใช้กับผู้ป่วยที่แพ้ยากลุ่มนี้ ผลข้างเคียงที่แตกต่างกันออกไปของแต่ละตัวยา ดังนั้น ขนาดรับประทาน/การบริหารยาจึงขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้ เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยา/ใช้ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์สามารถรับประทานยา/ใช้ยาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยา/ใช้ยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาคาร์บอนิก แอนไฮเดรสสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น

ก. สำหรับยารับประทานและยาฉีด: สามารถก่อให้เกิดอาการ

• อึดอัดและหายใจไม่ออก/หายใจลำบาก
• อ่อนเพลีย
• มีเลือดปนมากับปัสสาวะ/ปัสสาวะเป็นเลือด
• เกิดภาวะซึมเศร้า
• ปวดหลังช่วงล่าง
• มีไข้
• ปัสสาวะน้อย
• ปวดแสบขณะปัสสาวะ
• ปัสสาวะมีสีเข้ม
• อุจจาระมีสีคล้ำ
• อาการชัก
• เจ็บคอ (เจ็บคอ_คออักเสบ)
• ตัวเหลือง ตาเหลือง
• ปากคอแห้ง
• กระหายน้ำ
• หัวใจเต้นผิดจังหวะ
• ปวดกล้ามเนื้อ
• เป็นตะคริว
• คลื่นไส้-อาเจียน
• ท้องเสีย หรือ ท้องผูก
• เบื่ออาหาร
• หูอื้อ
• รู้สึกแสบร้อนบริเวณนิ้วมือ - นิ้วเท้า
• น้ำหนักตัวลด
• ปวดหัว
• ง่วงนอน
• การดมกลิ่นเสียไป

ข. สำหรับยาหยอดตา: อาจทำให้

• รู้สึกระคายเคืองตา
• การมองเห็นภาพไม่ชัดเจน

มีข้อควรระวังการใช้คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ ดังนี้เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มนี้
• ระหว่างการใช้ยานี้ให้ระวังเรื่องการขับขี่ยวดยานพาหนะหรือการทำงานกับเครื่องจักรจาก อาการง่วงนอนจากผลข้างเคียงของยา
• การใช้ยานี้ชนิดรับประทานควรต้องดื่มน้ำตามที่มากเพียงพอทั้งนี้เพื่อป้องกันการเกิดนิ่วในไต
• การใช้ยาในกลุ่มนี้อาจทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงเพิ่มขึ้นได้ ควรต้องเฝ้าระวังติดตามระดับน้ำตาลในกระแสเลือดให้เป็นปกติอยู่เสมอ
• ผู้ป่วยไม่ควรจะหยุดใช้ยานี้เองโดยทันที มียาบางตัวแพทย์ต้องค่อยๆลดปริมาณการใช้ก่อนหยุดยา
• ระวังการใช้ยากลุ่มนี้ในผู้สูงอายุและในเด็ก
• ระวังการใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร มียาบางรายการที่สามารถผ่านเข้าสู่น้ำนมมารดาได้
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่เป็นนิ่วในไต ผู้ป่วยโรคตับ ผู้ที่ร่างกายมีระดับของเกลือ โพแทสเซียมในเลือดต่ำ หรือเกลือโซเดียมในเลือดต่ำ, ผู้ป่วยโรคเกาต์, ด้วยยากลุ่มนี้อาจทำให้อาการโรคแย่ลง
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้น ฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้น ฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น ดังนี้เช่น

• การใช้ยา Furosemide ร่วมกับ ยาปฏิชีวนะบางกลุ่มสามารถก่อให้เกิดความเป็นพิษกับไตและสูญเสียการได้ยิน อาจมีอาการวิงเวียนร่วมด้วย โดยมากมักจะเกิดกับผู้สูงอายุ ยาปฏิชีวนะกลุ่ม ดังกล่าวเช่น Amikacin, Tobramycin และ Gentamycin เป็นต้น
• การใช้ยา Acetazolamide ร่วมกับ ยาแก้ปวดเช่น Aspirin สามารถเกิดผลข้างเคียงติดตามมาดังนี้เช่น มีเสียงกังวานในหู ปวดหัว คลื่นไส้-อาเจียน วิงเวียน สับสน มีไข้ ประสาทหลอน อาจมีอา การชัก หายใจเร็วขึ้น อาจโคม่า หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานเป็นกรณีๆไป
• การใช้ยา Brinzolamide ชนิดยาหยอดตา ร่วมกับ ยา Dichlorphenamide (ยารักษาโรคต้อหิน) ด้วยการดูดซึมยาจากลูกตาเข้าสู่กระแสเลือดอาจเกิดการเสริมฤทธิ์ของอาการข้างเคียงขึ้นได้ เช่น ง่วงนอน วิงเวียน ได้ยินเสียงกังวานในหู เบื่ออาหาร คลื่นไส้-อาเจียน ท้องเสีย หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
• การใช้ยา Zonisamide ร่วมกับ ยา Hyoscyamine อาจทำให้ร่างกายของผู้ป่วยมีอุณหภูมิสูง ขึ้น/มีไข้ เหงื่อออกน้อย หากพบอาการดังกล่าวให้แก้ไขเบื้องต้นโดยการดื่มน้ำมากๆและควรหลีก เลี่ยงการใช้ยาทั้ง 2 ตัวร่วมกัน

ควรเก็บรักษาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

สามารถเก็บยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์:

• เก็บยาในอุณหภูมิห้องที่เย็น
• ห้ามเก็บยาในช่องแข็งของตู้เย็น
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Carbonic_anhydrase_inhibitor#Natural_sources [2021,April10]
2. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Diamox/?type=brief [2021,April10]
3. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=Brinzolamide [2021,April10]
4. https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/carbonic-anhydrase-inhibitor-oral-route-parenteral-route/side-effects/drg-20069373 [2021,April10]
5. https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/mafenide-topical-route/description/drg-20068282 [2021,April10]
6. https://www.webmd.com/eye-health/which-medicines-treat-glaucoma#1[2021,April10]
7. https://www.drugs.com/drug-interactions/acetaminophen-aspirin-with-acetazolamide-13-0-86-0.html [2021,April10]
8. https://www.drugs.com/drug-interactions/brinzolamide-ophthalmic-with-daranide-411-0-868-4086.html [2021,April10]
9. https://www.drugs.com/drug-interactions/a-spas-s-l-with-zonisamide-2513-11796-2334-0.html [2021,April10]
10. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Topamax/?type=full#Indications [2021,April10]