แผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบ โรคฝีมะม่วงเทียม (Granuloma inguinale)

  • โดย รองศาสตราจารย์ แพทย์หญิง ประนอม บุพศิริ
  • 29 กุมภาพันธ์ 2563
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

แผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบคืออะไร?

โรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบ (Granuloma inguinale) หรือคนทั่วไปเรียกโรคฝีมะ ม่วงเทียม (Pseudo bubo) คือโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ชนิดหนึ่ง ภาษาอังกฤษใช้กันอีกหลายชื่อ ได้แก่ Granuloma genitoinguinale, Granuloma inguinale tropicum, Granulo ma venereum, Granuloma venereum genitoinguinale, และ Donovanosis

โรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบเกิดจากเชื้อแบคทีเรียชื่อ Klebsiella granulomatis (ก่อนหน้านี้เรียกว่า Calymmatobacterium granulomatis) ซึ่งทำให้เกิดแผลบริเวณอวัยวะเพศและบริเวณขาหนีบ โรคนี้พบได้น้อยในประเทศไทย จะพบมากแถวในประเทศแอฟริกา และพบเกิดในผู้ชายได้บ่อยกว่าในผู้หญิงประมาณ 2 เท่า

โรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบมีอาการอย่างไร?

กามโรคขาหนีบ

การติดเชื้อ Klebsiella granulomatis มีระยะฟักตัวของโรคไม่แน่นอน อาจเป็นไม่กี่วันจนนานเป็นปีก็มีที่นับจากวันสัมผ้สโรค แต่โดยทั่วไปจะอยู่ประมาณ 10 - 40 วัน เชื้อนี้จะทำให้เนื้อเยื่อบริเวณที่ติดเชื้อนั้นแบ่งตัวเจริญมากกว่าปกติจนทำให้เกิดเป็นก้อนนูนๆขึ้นมา และต่อมาจะปริแตกกลายเป็นแผลเรื้อรังซึ่งแผลมักจะลามออกไปเรื่อยๆ

บริเวณส่วนใหญ่ที่พบแผลคือ ผิวหนังบริเวณขาหนีบ (อาจเป็นข้างเดียวหรือสองข้างก็ได้) และแผลที่อวัยวะเพศที่เกิดได้ทั้งในผู้ชายและในผู้หญิง โรคนี้มักไม่ทำให้ต่อมน้ำเหลืองโต ซึ่งจะต่างจากโรคฝีมะม่วง (Lymphogranulama venereum) ที่จะเกิดการติดเชื้อที่ต่อมน้ำ เหลืองที่ขาหนีบเป็นส่วนใหญ่และทำให้ต่อมน้ำเหลืองที่ขาหนีบโต

แผลที่เกิดจากโรคนี้ ช่วงแรกมักไม่เจ็บ จึงอาจทำให้เข้าใจผิดได้ว่าเป็นแผลที่เกิดจากโรคซิฟิลิส แต่หากมีการติดเชื้อซ้ำที่แผลจากแบคทีเรียตามผิวหนัง จะทำให้เกิดการอักเสบเป็นหนองเพิ่มขึ้นได้ ซึ่งจะทำให้มีอาการเจ็บปวดร่วมด้วย

ใครมีปัจจัยเสี่ยงให้เกิดแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบ?

ผู้มีปัจจัยเสี่ยงให้เกิดแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบคือ

1. ผู้ที่มีแผลบริเวณอวัยวะเพศหรือขาหนีบแล้วมีเพศสัมพันธ์ หรือผู้ที่สัมผัสแผลผู้ที่เป็นโรคนี้ที่รวมถึงการมีเพศสัมพันธ์แบบทั่วไป เพศสัมพันธ์ทางปาก และ/หรือทางทวารหนัก

2. ผู้ที่มีภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายต่ำหรือภูมิคุ้มกันบกพร่องเช่น ผู้ติดเชื้อ HIV, ผู้ ป่วยเบาหวาน, ผู้กินยากดภูมิคุ้มกันต้านทานโรคต่างๆ (เช่น ในผู้ป่วยโรคออโตอิมมูน)

ควรพบแพทย์เมื่อไร?

เมื่อเกิดแผลที่ขาหนีบและ/หรือที่อวัยวะเพศควรรีบไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล ไม่แนะ นำให้หาซื้อยารับประทานเอง เพราะแผลเหล่านี้เกิดได้จากหลายสาเหตุ จึงควรรีบไปพบแพทย์ เพื่อการวินิจฉัยที่ถูกต้องและรับการรักษาแต่เนิ่นๆที่จะทำให้รักษาควบคุมโรคได้ผลดีกว่า

อนึ่ง แผลที่เกิดจากการติดเชื้อทั่วไปในคนที่มีภูมิคุ้มกันต้านทานโรคปกติ แผลควรจะหายภายใน 7 - 10 วัน แต่หากแผลที่เกิดขึ้นมีลักษณะเรื้อรังนานกว่านี้ หรือมีการลุกลามใหญ่ขึ้น หรือในคนมีภูมิคุ้มกันต้านโรคผิดปกติ หรือเป็นแผลที่อวัยวะเพศและ/หรือที่ขาหนีบที่เกิดหลังการมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ปลอดภัย ควรรีบไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลเสมอ ไม่ต้องรอจนถึง 7 - 10 วัน

แพทย์วินิจฉัยโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบอย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบได้จาก

ก. ประวัติทางการแพทย์: มีประวัติมีเพศสัมพันธ์กับคู่นอน หรือสัมผัสแผลของคนที่มีแผลบริเวณอวัยวะเพศ หรือมีก้อนบริเวณขาหนีบ โดยมักจะมีประวัติมีแผลหรือก้อนมานานเป็นเรื้อรังรักษาไม่หายขาด

 

ข. ตรวจร่างกาย: ลักษณะที่ตรวจพบในผู้ที่เป็นโรคนี้มีได้หลายลักษณะที่พบบ่อยได้ แก่

1. เป็นตุ่มนูน/ก้อนตรงบริเวณที่ติดเชื้อเช่น ขาหนีบหรืออวัยวะเพศ โดยลักษณะเริ่มแรกของการติดเชื้อ ก้อนจะมีลักษณะนิ่มๆ บางครั้งมีหนองได้ หากเป็นที่ขาหนีบจะทำให้เกิดก้อนนูน (แต่ไม่ใช่ต่อมน้ำเหลืองขาหนีบบวมโต) ที่ทำให้มีลักษณะคล้ายโรคฝีมะม่วง (Lymphogranloma venereum) จึงมีการเรียกโรคกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบนี้ว่า “ ฝีมะ ม่วงเทียม (Pseudo bubo)”

2. เป็นแผลเรื้อรังบนก้อนนูนซึ่งเป็นลักษณะที่ตรวจพบบ่อยที่สุด พบได้ที่ขาหนีบและ/หรืออวัยวะเพศ แผลมักจะไม่เจ็บ แผลมักขยายใหญ่ไปเรื่อยๆ หากมีการติดเชื้อแบคทีเรียซ้ำ ทำให้เกิดเป็นหนอง มีอาการเจ็บปวดได้

3. เป็นรอยแผลเป็น/พังผืดดึงรั้งร่วมกับมีการบวมของอวัยวะใกล้เคียง อาจมีการบวมบริเวณ อวัยวะเพศ ขาหนีบ ขา จึงคล้ายโรคเท้าช้างได้

4. เป็นก้อนเนื้อคล้ายหูดหงอนไก่ขนาดใหญ่ แต่ลักษณะนี้พบได้น้อย

5. นอกจากนี้ หากแผล/สารคัดหลั่งจากแผลมีการสัมผัสกับเนื้อเยื่อ/อวัยวะส่วนอื่นๆของร่าง กายโดยเฉพาะที่เป็นแผล สามารถทำให้เกิดแผลโรคนี้ที่ตำแหน่งนั้นๆที่สัมผัสโรคได้ เช่น ที่ริมฝีปาก ผนังหน้าท้อง แขน ขา

6. เคยมีรายงานว่า โรคนี้สามารถกระจายไปตามกระแสเลือดได้ จึงอาจทำให้พบเชื้อนี้ที่ ตับ ไต กระดูก ได้

 

ค. การตรวจทางห้องปฏิบัติการ: ได้แก่

1. การป้ายเนื้อเยื่อบริเวณก้นแผลเพื่อตรวจเชื้อนี้โดยการย้อมสีที่เรียกว่า Giemsa ซึ่งเมื่อตรวจดูด้วยกล้องจุลทรรศน์ ตัวเชื้อจะมีการติดสีชัดเจนบริเวณขั้ว 2 ข้างของเชื้อ ทำให้ดูคล้ายเป็นเข็มกลัด (Safety pin)

2. การตัดชิ้นเนื้อที่แผลเพื่อการตรวจทางพยาธิวิทยา

แผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบติดต่อได้อย่างไร?

โรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบเป็นโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ชนิดหนึ่ง จึงติดต่อกันทางเพศสัมพันธ์

นอกจากนี้ยังสามารถติดต่อโดยการสัมผัสกับผู้ที่มีแผลที่บริเวณอวัยวะเพศ ขาหนีบ โดยเฉพาะหากผู้ที่ไปสัมผัสแผลนั้นๆมีแผลที่ตนเองอยู่ด้วย จะทำให้ติดเชื้อง่ายขึ้น

ส่วนการไปสัมผัสสิ่งของเครื่องใช้ผู้ป่วยมีโอกาสติดน้อย หากตัวผู้สัมผัสไม่มีแผลเปิด

แพทย์รักษาโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบอย่างไร?

แพทย์รักษาโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบ โดยให้รับประทานยาปฏิชีวะนะ โดยต้องให้ยาเป็นระยะเวลานาน 3 - 12 สัปดาห์ขึ้นอยู่กับชนิดของยาและความรุนแรงของอาการ และต้องให้ยาต่อจนกว่าแผลจะดีขึ้นและยุบหายไป

ตัวอย่างยาปฏิชีวนะ เช่น Bactrim, Doxycycline, Ciprofloxacin, Azithromycin ซึ่งการจะเลือกใช้ยาตัวใดจะอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ โดยดูจากความรุนแรงของแผล การตอบสนองของแผลต่อยาที่ใช้ และประวัติการใช้ยาปฏิชีวนะชนิดอื่นมาก่อนหรือไม่

อนึ่ง:

  • เนื่องจากโรคนี้มีระยะฟักตัวของโรคไม่แน่นอน ผู้ที่มีเพศสัมพันธ์กับผู้ป่วยภายใน 60 วัน(บางตำราให้ถึง 80 วัน) ก่อนผู้ที่เป็นโรคจะแสดงอาการ ควรตามตัวมารับการรักษาด้วย
  • โรคนี้สามารถติดต่อจากสัมผัสแผลของผู้ติดโรคได้ แม้จะไม่มีเพศสัมพันธ์ ดังนั้นผู้สัมผัสแผลโรคนี้จึงควรต้องได้รับการรักษาด้วยเช่นกัน

ภาวะแทรกซ้อนจากแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบมีอะไรบ้าง?

ภาวะแทรกซ้อน (ผลข้างเคียง) จากโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบ เช่น

1. เกิดพังผืดหรือแผลเป็นบริเวณแผลที่ไปรัดหรือกดท่อน้ำเหลือง ทำให้เกิดการอุดตันของท่อน้ำเหลือง ทำให้เกิดอาการบวมเฉพาะที่ได้เช่น บวมบริเวณอวัยวะเพศ บวมที่ขาหนีบ และที่ขา

2. มีการติดเชื้อแบคทีเรียซ้ำบริเวณแผล ทำให้เกิดความเจ็บปวด แผลมีกลิ่นเหม็น

3. แผลมีโอกาสกลายเป็นแผลมะเร็งได้ แต่เนื่องจากโรคนี้พบได้น้อย จึงไม่สามารถรายงานเป็นร้อยละของการเกิดมะเร็งได้

แผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรคของโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบคือ หากเริ่มมีอาการไม่มาก แผลไม่ใหญ่ ไม่เกิดก้อนนูนมาก ได้รับการรักษาค่อนข้างเร็ว การรักษาก็ให้ผลดี/การพยากรณ์โรคดี แผลหรือก้อนจะหายภายใน 1 - 2 สัปดาห์และไม่เกิดแผลเป็น

แต่หากเป็นแผลเรื้อรังมานาน มีก้อนเนื้อนูนมากแล้ว การพยากรณ์โรคจะไม่ค่อยดี โดยโรคนี้เวลาหายจะเกิดเป็นแผลเป็น ดึงรั้งผิวหนังทำให้เกิดอาการเจ็บตึง และบวมที่อวัยวะเพศ ขาหนีบ ขา เหมือนโรคเท้าช้างได้

อนึ่ง โรคนี้สามารถมีการติดเชื้อซ้ำได้อีก ถ้าได้รับการติดเชื้อใหม่จากมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ปลอดภัย นอกจากนั้น ถ้าได้ยาปฏิชีวนะไม่เพียงพอ แผลจะหายชั่วคราวและย้อนกลับเป็นซ้ำได้

ดูแลตนเองอย่างไร?

การดูแลตนเองเมื่อเป็นโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบหลังจากพบแพทย์แล้วคือ

  • ปฏิบัติตามแพทย์พยาบาลแนะนำ
  • กินยา/ใช้ยาที่แพทย์สั่ง ให้ครบถ้วนถูกต้อง ไม่ขาดยา ไม่หยุดยาเอง
  • งดการมีเพศสัมพันธ์จนกว่าไม่พบมีแผลแล้ว และการมีเพศสัมพันธ์ต่อไปหลังไม่มีแผลแล้วต้องใช้ถุงยางอนามัยชายทุกครั้ง
  • ตรวจเลือด หาการติดเชื้อโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่นๆที่อาจจะพบร่วมด้วยเช่น เอดส์ ซิฟิลิส ไวรัสตับอักเสบ บี นอกจากนี้ควรตรวจหาภาวะเบาหวานด้วยเพราะอาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดแผลเรื้อรังได้
  • สวมเสื้อผ้าที่หลวมสบายเพื่อไม่ให้ไปกดทับ/เสียดสีแผล
  • รักษาสุขภาพร่างกายให้แข็งแรง ลดการติดเชื้อซ้ำซ้อนด้วยการรักษา สุขอนามัยพื้นฐาน(สุขบัญญัติแห่งชาติ)
  • ทำแผลทุกวันตามแพทย์พยาบาลแนะนำ ซึ่งโดยทั่วไปมักทำแผลวันละ 2 ครั้งเช้า เย็น การทำแผลโดยเช็ดแผลด้วยสำลีสะอาดที่ชุบน้ำเกลือล้างแผล (Normal saline) เพื่อเช็ดสารคัดหลั่งที่ปกคลุมแผลออก ลดโอกาสการติดเชื้อซ้ำ ส่วนจะปิดแผลหรือไม่ขึ้น กับขนาดของแผลและการใช้ชีวิตประจำวัน จึงควรสอบถามจากแพทย์พยาบาลที่รักษา ดูแล
  • พบแพทย์/ไปโรงพยาบาลตามนัดเสมอ

ควรพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อไหร่?

ควรพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัด เมื่อ

  • มีอาการที่ผิดปกติไปจากเดิม
  • แผลขยายใหญ่ขึ้น สารคัดหลั่งกลิ่นเหม็นมากขึ้น หรือมีเลือดออกจากแผลมาก
  • ปวดแผลมาก แผลบวมแดง และ/หรือ มีไข้
  • เมื่อกังวลในอาการ

ป้องกันโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบได้อย่างไร?

ป้องกันโรคแผลกามโรคเรื้อรังที่ขาหนีบได้โดย

1. สวมถุงยางอนามัยชายทุกครั้งเมื่อจะมีเพศสัมพันธ์

2. งดมีเพศสัมพันธ์กับคู่นอนที่มีแผลบริเวณอวัยวะเพศและขาหนีบ

3. ไม่สัมผัสแผลหรือใช้ของใช้ส่วนตัวร่วมกับผู้มีแผลต่างๆที่รวมถึง แผลที่อวัยวะเพศและ/หรือขาหนีบ

4. รักษาสุขภาพร่างกายด้วยการรักษาสุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ) ไม่สำส่อนทางเพศ

5. ไม่ดื่มสุราเพราะจะทำให้ขาดสติ เกิดการสำส่อนทางเพศได้ง่าย

บรรณานุกรม

1. http://emedicine.medscape.com/article/1052617-overview#showall[2020,Feb29]

2. http://en.wikipedia.org/wiki/Granuloma_inguinale[2020,Feb29]