article detail

กรดซาลิไซลิก (Salicylic acid)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 7 กุมภาพันธ์ 2564
• Tweet

• บทนำ: คือยาอะไร?
• กรดซาลิไซลิกมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?
• กรดซาลิไซลิกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• กรดซาลิไซลิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• กรดซาลิไซลิกมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• กรดซาลิไซลิกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้กรดซาลิไซลิกอย่างไร?
• กรดซาลิไซลิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษากรดซาลิไซลิกอย่างไร?
• กรดซาลิไซลิกมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคผิวหนังเกล็ดปลา โรคผิวหนังแห้งแต่กำเนิด (Ichthyosis vulgaris)
• หูด (Warts)
• สิว (Acne)
• ตาปลา (Corns)
• โรคสะเก็ดเงิน (Psoriasis)
• ผื่นผิวหนังอักเสบ (Eczema)
• โรคผิวหนัง (Skin disorder)

บทนำ: คือยาอะไร?

ในอดีตทางแพทย์ ได้นำยากรดซาลิไซลิกมาใช้เป็นยาลดไข้ แต่ปัจจุบันยากรดซาลิไซลิกถูกนำมาผลิตเป็นยาเตรียมประเภทยาทาผิวภายนอก โดยระบุสรรพคุณต่างๆ เช่น รักษา โรคผื่นผิวหนังอักเสบ, สิว, โรคสะเก็ดเงิน, โรคผิวหนังเกล็ดปลา, โรคตาปลา, โรคหูด เป็นต้น จะสังเกตได้ว่ากรดซาลิไซลิกถูกใช้เพื่อวัตถุประสงค์ยับยั้งอาการลุกลามของโรคทางผิวหนัง

ยากรดซาลิไซลิก (Salicylic acid) หรือจะเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า Monohydroxy benzoic acid มีลักษณะเป็นผงผลึกไม่มีสี กรดซาลิไซลิกที่พบในธรรมชาติจะเกิดอยู่ในกระบวนการสังเคราะห์แสงและการเจริญเติบโตของพืช หรือในกระบวนการเผาผลาญของยาแอสไพรินในร่างกายมนุษย์ก็จะได้ผลิตผลเป็นกรดซาลิไซลิกออกมาเช่นกัน

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุให้กรดซาลิไซลิกอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ และมีวัตถุประสงค์การใช้เพื่อรักษาหูด ตาปลา สะเก็ดเงิน ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับอาการโรคที่สอด คล้องกับสูตรตำรับต่างๆที่นำมาขึ้นทะเบียน

เราจะพบเห็นการจำหน่ายยาที่มีกรดซาลิไซลิกเป็นองค์ประกอบได้ตามร้านขายยาและมีใช้ตามสถานพยาบาลโดยทั่วไป อย่างไรก็ตามผู้ป่วย/ผู้บริโภคไม่สมควรจะซื้อหายาประเภทนี้ มาใช้โดยมิได้ขอความเห็นจากแพทย์หรือปรึกษาเภสัชกรก่อน ด้วยยังมีข้อจำกัดของการใช้ยา อีกมากมายอาทิเช่น ห้ามใช้กรดซาลิไซลิกทาบริเวณที่มีแผลเปิด ห้ามกลืนยา (เมื่อใช้ป้ายในช่องปาก) ห้ามใช้ทาผิวหนังที่อยู่ในภาวะระคายเคืองหรือติดเชื้อ ประกอบกับมีข้อควรระวัง หลายประการที่ต้องทำความเข้าใจก่อนที่จะใช้ยาประเภทนี้

กรดซาลิไซลิกมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยากรดซาลิไซลิกมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

• ใช้รักษา สิว หูด ตาปลา โรคสะเก็ดเงิน โรคผิวหนังเกล็ดปลา
• รักษาอาการติดเชื้อตามผิวหนัง

กรดซาลิไซลิกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยากรดซาลิไซลิกคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์โดยทำให้ผิวหนังค่อยๆหลุดลอก ประกอบกับมีฤทธิ์ในการต้านเชื้อโรคเช่น แบคทีเรีย เชื้อรา ได้ระดับหนึ่ง หากใช้กรดซาลิไซลิกที่มีความเข้มข้นมากขึ้นจะเกิดฤทธิ์กัดทำลายเนื้อเยื่อของชั้นผิวหนัง จากกลไกเหล่านี้จึงก่อให้เกิดฤทธิ์ตามสรรพคุณ

กรดซาลิไซลิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยากรดซาลิไซลิกมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

ก. ยาขี้ผึ้งทาผิวที่ผสมร่วมกับยาอื่น:

• Betamethasone 0.05% + Salicylic acid 3%
• Benzoic acid 6% + Salicylic acid 4% + Zinc oxide 10%
• Betamethasone valerate 0.1 กรัม + Salicylic acid 3 กรัม/ยา 100 กรัม
• Betamethasone dipropionate 0.64 มิลลิกรัม + Salicylic acid 30 มิลลิกรัม/กรัม
• Flumetasone pivalate 0.02 + Salicylic acid 3%

ข. ยาน้ำ/โลชั่นทาผิวที่ผสมร่วมกับยาอื่น:

• Salicylic acid 0.25 กรัม + Liquefied phenol 0.015 มิลลิลิตร/มิลลิลิตร
• Salicylic acid 16.7% + Lactic acid 16.7%
• Salicylic acid 3.5% + Benzoic acid 6.5%
• Fluorouracil 0.5% + Salicylic acid 10% + Dimethyl sulfoxide 8%

ค. เป็นส่วนประกอบของยาหยอดตา:

• Boric acid 2% + Sodium borate 0.5% + Allantoin 0.05% + Chlorbutanol 0.02% + Salicylic acid 0.025% + Zinc sulfate 0.004% + Witch hazel distilled 12.95%

กรดซาลิไซลิกมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

จากสูตรตำรับยากรดซาลิไซลิกที่มีมากมาย ขนาดการใช้ยานี้ที่เหมาะกับอาการโรคแต่ละประเภทจะมีแตกต่างกันออกไป การใช้ยาแต่ละสูตรตำรับได้อย่างเหมาะสมจึงควรเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยากรดซาลิไซลิก ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยากรดซาลิไซลิกอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

กรดซาลิไซลิกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากรดซาลิไซลิกสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• เกิดการระคายเคืองต่อผิวหนัง หรือก่อให้เกิด การแพ้ มีภาวะผิวแห้ง
• หากใช้ยากรดซาลิไซลิกเป็นเวลานานๆ อาจก่อให้เกิดผลกระทบต่อระบบการทำงานภายในร่างกายได้เช่นกัน จากยาถูกดูดซึมและสะสมในร่างกายได้มากขึ้น เช่น
  • คลื่นไส้
  • ระคายเคืองกระเพาะอาหาร
  • หูอื้อ

มีข้อควรระวังการใช้กรดซาลิไซลิกอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยากรดซาลิไซลิก เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากรดซาลิไซลิก
• ห้ามใช้ผลิตภัณฑ์ประเภทยากรดซาลิไซลิกที่ใช้ทาผิวมาใช้กับตา
• ห้ามรับประทาน/ห้ามกลืนเมื่อใช้ยาป้ายแผลในช่องปาก
• ห้ามใช้ผลิตภัณฑ์นี้กับบริเวณที่มีแผลเปิดหรือแผลฉีกขาด รวมถึงผิวหนังที่มีลักษณะเป็นเนื้อเยื่ออ่อนบาง (เช่น อวัยวะเพศ) หรือเยื่อเมือก
• หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้เป็นเวลานานๆหรือทาเป็นบริเวณกว้างบนพื้นที่ผิวของร่างกาย
• ระวังการใช้ยานี้กับ เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก) ผู้สูงอายุ สตรีตั้งครรภ์ และ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมกรดซาลิไซลิกด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

กรดซาลิไซลิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาประเภทกรดซาลิไซลิก เป็นยาใช้ภายนอก จึงยังไม่พบปฏิกิริยาระหว่างยากับยารับประทานชนิดใดๆ

ควรเก็บรักษากรดซาลิไซลิกอย่างไร?

สามารถเก็บยากรดซาลิไซลิก:

• เก็บยาภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น
• ห้ามเก็บในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อนและความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

กรดซาลิไซลิกมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยากรดซาลิไซลิก มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Salicylic_acid [2021,Feb6]
2. https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a607072.html [2021,Feb6]
3. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=salicylic%20acid&page=1 [2021,Feb6]
4. https://www.drugs.com/pro/salicylic-acid.html [2021,Feb6]