พยาธิใบไม้เลือด Schistosomiasis

พยาธิใบไม้เลือด (Schistosomiasis)

โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
22 พฤษภาคม 2562
Tweet

สารบัญ

บทนำ
วงจรชีวิตของพยาธิใบไม้เลือดเป็นอย่างไร? ติดต่อสู่คนได้อย่างไร?
ใครมีปัจจัยเสี่ยงติดพยาธิใบไม้เลือด?
โรคพยาธิใบไม้เลือดมีอาการอย่างไร?
เมื่อไหร่ควรพบแพทย์?
แพทย์วินิจฉัยโรคพยาธิใบไม้เลือดได้อย่างไร?
รักษาโรคพยาธิใบไม้เลือดอย่างไร?
โรคพยาธิใบไม้เลือดก่อผลข้างเคียงอย่างไร?
โรคพยาธิใบไม้เลือดมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?
ดูแลตนเองอย่างไร?
ควรพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อไหร่?
ป้องกันโรคพยาธิใบไม้เลือดอย่างไร?
บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

โรคพยาธิใบไม้เลือด หรือ โรคติดเชิ้อพยาธิใบไม้เลือด (Schistosomiasis, ซิสโตโซมัยอะสิส) เป็นโรคติดเชื้อปรสิต(Parasite)ชนิด‘พยาธิใบไม้เลือด(Blood fluke หรือ Schistosome)ซึ่งเป็นพยาธิตัวแบนใน ‘สกุล Schistosoma (ย่อว่า S), วงค์ Schistosomatidae’ ที่อยู่ในหอยทากน้ำจืด และหอยฯนี้เป็นตัวปล่อยพยาธิ/ปรสิตนี้ลงสู่แหล่งน้ำจืดตามธรรมชาติ ต่อจากนั้นพยาธินี้จะไชเข้าสู่ร่างกายคนผ่านผิวหนังที่สัมผัส/แช่น้ำที่ปนเปื้อนพยาธินี้ ที่เป็นได้ทั้งผิวหนังปกติหรือผิวหนังที่มีแผล และหลังจากนั้น พยาธิฯจะไชเข้าไปอาศัยเจริญเติบโตและออกไข่ในหลอดเลือดดำขนาดเล็กๆของอวัยวะต่างๆ จึงได้ชื่อว่า ‘พยาธิใบไม้เลือด’

พยาธิใบไม้เลือดมีหลากหลายชนิดย่อย ที่ติดเชื้อได้ทั้งในคนและในสัตว์ต่างๆ(เช่น สุนัข แมว หมู วัว ควาย ม้า ควายน้ำ ลิง หนู) โดยพยาธิใบไม้เลือดที่ติดเชื้อในคนมี 5 ชนิด ชนิดที่พบบ่อย คือชนิด

S. Hematobium
S. mansoni
และ S. japonicum

ส่วน อีก 2ชนิดที่พบได้น้อย คือ

S. mekongi
และ S. intercalatum

โรคพยาธิใบไม้เลือด เป็นการติดโรคจาก “พยาธิตัวอ่อนระยะติดโรค/ระยะติดต่อ(Infective stage)”ของพยาธิใบไม้เลือดที่อาศัยอยู่ในแหล่งน้ำจืดที่เป็นน้ำนิ่งหรือน้ำไหลช้า เช่น แม่น้ำ ลำคลอง แหล่งน้ำในเขื่อน น้ำใน นา ในสวน และแหล่งน้ำจืดต่างๆตามธรรมชาติโดยเฉพาะที่เป็นน้ำนิ่ง โดยตัวอ่อนระยะติดเชื้อของพยาธินี้จะไชเข้าสู่ผิวหนังปกติ(ไม่จำเป็นต้องมีแผล)ของคนที่สัมผัสแหล่งน้ำอยู่นานประมาณ 30 วินาทีขึ้นไป(เช่น เล่นน้ำ ลุยน้ำ ว่ายน้ำ อาบน้ำ ล่องแพ ซักเสื้อผ้า ล้างภาชนะต่างๆในแหล่งน้ำที่มีพยาธิระยะติดเชื้อนี้) จากนั้นพยาธิตัวอ่อนระยะติดเชื้อนี้จึงไชเข้าสู่หลอดเลือดดำที่ผิวหนังเพื่อการเจริญเติบโตต่อไป

พยาธิใบไม้เลือด ฆ่าให้ตายได้ด้วย น้ำยาฆ่าเชื้อ ชนิด Sodium hypochlorite, 70% Alcohol, หรือ 2% Glutaraldehyde, และตายได้เมื่ออยู่นอกโฮสต์ในสถานที่ที่อุณหภูมิต่ำกว่า 15.4 องศาเซลเซียส(Celsius)ลงไป

โรคติดเชื้อพยาธิใบไม้เลือด พบทั่วโลก โดยทั่วโลกพบได้ประมาณ 200ล้านคน ซึ่งประมาณ 85%อยู่ในอัฟริกา พบบ่อยในประเทศกำลังพัฒนา และประเทศในเขตร้อนใน ทวีปอัฟริกา ทวีปเอเซีย (เช่น จีน ญี่ป่น ลาว กัมพูชา แต่พบน้อยในประเทศไทย) ตะวันออกกลาง และทะเลแคริบเบียน(Caribbian) โดยเฉพาะในประเทศที่ประชากรมีอาชีพเกษตรกรรมเพราะมีแหล่งน้ำจืดตามธรรมชาติ โรคนี้พบในคนทุกเพศ ทุกวัย พบในเพศชายมากกว่าเพศหญิง และพบสูงกว่า ในช่วงอายุ 10-19 ปี

อนึ่ง : ชื่ออื่นของโรคพยาธิใบไม้เลือด ได้แก่

ไข้หอยทาก(Snail fever): จากที่วงจรชีวิตของพยาธินี้มีหอยทากน้ำจืดเป็นโฮสต์ตัวกลาง (สิ่งมีชีวิตที่พยาธิอาศัยเพียงเจริญเติบโตเป็นตัวอ่อนระยะต่างๆ)
โรคบิลฮาร์เซีย (Bilharzia หรือ Bilharziasis): โดยตั้งชื่อโรคตาม ศัลยแพทย์ชาวเยอรมัน นายแพทย์ Theodor Maximilian Bilharz ที่ทำงานในเมืองไคโร ประเทศอียิปต์ ที่รายงานโรค พยาธิใบไม้เลือด(ชนิด S. hematobium) ครั้งแรกเมื่อ ค.ศ.1851 (พ.ศ. 2394)
ไข้กาตายามา(Katayama): ที่ใช้เรียกโรคนี้กรณีติดเชื้อเฉียบพลัน โดย Katayama เป็นชื่อตำบลในญี่ปุ่น ที่มีรายงานพบพยาธิใบไม้เลือดชนิด S. japonicum เป็นครั้งแรกเมื่อ ค.ศ.1904/พ.ศ. 2447

วงจรชีวิตของพยาธิใบไม้เลือดเป็นอย่างไร? ติดต่อสู่คนได้อย่างไร?

พยาธิใบไม้เลือด มีคนเป็นรังโรคหรือเป็นโฮสต์จำเพาะ(Definite host, สิ่งมีชีวิตที่พยาธิอาศัยอยู่จนเจริญเติบโตเป็นตัวแก่/Adult ที่ผสมพันธได้ จนตัวเมียออกไข่เพื่อแพร่พันธ์ต่อไป) มี ’หอยทากน้ำจืด(Freshwater snail)’ เป็นโฮสต์ตัวกลาง (Intermediate host, สิ่งมีชีวิตที่พยาธิอาศัยเพียงเจริญเติบโตเป็นตัวอ่อนระยะต่างๆ)

ทั้งนี้ พยาธิใบไม้เลือด เริ่มวงจรจากไข่พยาธิในอุจจาระและ/หรือในปัสสาวะของคนที่ติดพยาธินี้ ปนเปื้อนลงในแหล่งน้ำจืด เมื่ออยู่ในแหล่งน้ำจืดได้ระยะหนึ่ง ไข่จะฟัก และให้ตัวอ่อนที่ชื่อ “Miracidia”

จากนั้นตัวอ่อน Miracidia จะไชเข้าไปอยู่ใน ”หอยทากน้ำจืด” และเจริญเติบโตในหอยทากน้ำจืดเป็นตัวอ่อนที่เรียกว่า “Sporocyst” และ Sporocyst จะเจริญอยู่ในหอยนี้อีกระยะหนึ่ง ได้เป็นตัวอ่อนระยะติดโรค(Infective larva)ที่เรียกตัวอ่อนระยะนี้ว่า “Cercariae” จากนั้น

ตัวอ่อน Cercariae จะถูกหอยทากฯปล่อยลงสู่แหล่งน้ำ และเมื่อคนลงสัมผัสกับแหล่งน้ำ ตัวอ่อนCercariae จะไชเข้าสู่ผิวหนังคน เข้าไปยังหลอดเลือดดำที่ผิวหนัง และจะเกิดการเจริญเปลี่ยนแปลงไปเป็นตัวอ่อนที่เรียกว่า “Schistomule” ซึ่ง

Schistomule จะใช้ชีวิตอยู่ในหลอดเลือดดำผิวหนังหลายวัน ต่อจากนั้นจึงกระจายไปตามหลอดเลือดดำขนาดเล็กทุกอวัยวะทั่วร่างกาย(โดยทั่วไประยะกระจายในหลอดเลือดดำนี้ใช้เวลาประมาณ 5-7วัน) ต่อจากนั้นจะเข้าไปอยู่ในระบบหลอดเลือดดำของตับ (Hepatoportal circulation)ที่มันจะเจริญเติบโตเป็นพยาธิตัวแก่และมีการผสมพันธ์กันระหว่างพยาธิตัวแก่ตัวผู้และตัวเมีย

ต่อจากนั้น พยาธิตัวแก่ที่ผสมพันธ์แล้ว จะกระจายไปอยู่ตามหลอดเลือดดำในอวัยวะต่างๆที่เป็นอวัยวะที่มันจะออกไข่ ซึ่งมักเป็น กระเพาะปัสสาวะ หรือ ลำไส้ใหญ่ขึ้นกับว่าเป็นพยาธิใบไม้ชนิดใด เช่น S. Mansoni จะไปอยู่ที่หลอดเลือดดำลำไส้ใหญ่ และ S. Hematobium จะไปอยู่ในหลอดเลือดดำของระบบทางเดินปัสสาวะ (โดยเฉพาะในกระเพาะปัสสาวะ) และระบบสืบพันธ์

โดยในหลอดเลือดดำของอวัยวะปลายทางเหล่านี้ ตัวแก่ตัวเมียที่ผสมพันธ์แล้ว จะออกไข่ จากนั้น

ไข่จะหลุดจากหลอดเลือดดำเข้าไปปนอยู่ในอุจจาระเมื่อพยาธิฯอยู่ในลำไส้ใหญ่
ส่วนเมื่อพยาธินี้อยู่ในระบบทางเดินปัสสาวะ/กระเพาะปัสสาวะ ไข่ก็จะหลุดจากหลอดเลือดดำเข้ามาในปัสสาวะ

เมื่อ คนขับถ่าย ไข่พยาธินี้ จะปนไปในอุจจาระ หรือในปัสสาวะ(ขึ้นกับอวัยวะที่อยู่ของมัน) จึงเป็นอันครบวงจรของพยาธินี้ และเมื่อ อุจจาระ ปัสสาวะ ของคนที่มีไข่พยาธินี้ ปนเปื้อนลงในแหล่งน้ำจืดที่มีหอยทากน้ำจืดอาศัยอยู่ ก็เป็นการเริ่มต้นวงจรชีวิตของพยาธินี้อีกครั้ง วนเวียนไปเรื่อยๆไม่จบสิ้น

อนึ่ง:

Cercariae หลังจากออกจากหอยทากน้ำจืด จะมีชีวิตอยู่ในแหล่งน้ำนั้นๆได้ประมาณ 2 วัน
การเจริญเติบโตของพยาธิตัวอ่อนจนเป็นตัวแก่ที่ออกไข่ ในระบบหลอดเลือดดำในตับใช้เวลาประมาณ 4-6 สัปดาห์
อาการของโรคซึ่งเกิดจากปฏิกิริยาของร่างกายต่อไข่พยาธินี้ในหลอดเลือดดำ ของอวัยวะต่างๆ มักเกิดในช่วง 6-12 สัปดาห์หลังการไชของพยาธินี้เข้าผิวหนัง
ไข่ของพยาธินี้ มีขนาดประมาณ 150 micrometre ตัวแก่มีขนาด ยาวประมาณ 7-28 มิลลิเมตร(มม.) กว้างประมาณ 0.3-0.6มม. และพยาธิตัวแก่นี้สามารถมีชีวิตอยู่ในคนได้นานหลายๆปี มีรายงานอยู่ได้นานถึง 20-30 ปี และตัวแก่ตัวเมียที่ผสมพันธ์แล้วนี้ จะให้ไข่ต่อเนื่องได้หลายล้านฟอง

ใครมีปัจจัยเสี่ยงติดพยาธิใบไม้เลือด?

ผู้มีปัจจัยเสี่ยงที่จะเกิดโรคพยาธิใบไม้เลือด คือ

ผู้คนที่อาศัยอยู่ หรือนักเดินทางท่องเที่ยวในถิ่นที่มีแหล่งน้ำจืดที่เป็นที่อยู่อาศัยของหอยทากน้ำจืด และผู้คนมีการขับถ่ายอุจจาระ ปัสสาวะ ไม่ถูกสุขอนามัย เช่น ไม่ใช้ส้วม และคนได้สัมผัสกับแหล่งน้ำเหล่านั้น เช่น การทำเกษตรกรรม การอาบน้ำ ว่ายน้ำ ลุยน้ำ เล่นน้ำ ล่องแพ ซักล้างเคื่องอุปโภคและบริโภค

โรคพยาธิใบไม้เลือดมีอาการอย่างไร?

อาการของโรคพยาธิใบไม้เลือด แบ่งเป็น 2 ระยะ คือ อาการระยะเฉียบพลัน และอาการระยะเรื้อรัง

ก. อาการระยะเฉียบพลัน(Acute schistosomiasis): ซึ่งชื่ออื่น คือ Katayama syndrome หรือ Katayama fever (Katayama เป็นชื่อตำบลในญี่ปุ่น ที่มีรายงานพบพยาธิใบไม้เลือดชนิด S. japonicum เป็นครั้งแรกเมื่อ ค.ศ.1904/พ.ศ. 2447) ซึ่งอาการระยะนี้พบได้ไม่บ่อยนัก เกิดกับผู้ป่วยที่ติดพยาธิใบไม้เลือดเฉพาะบางคนเท่านั้น โดยมักเกิดในผู้ติดพยาธินี้เป็นครั้งแรก ดังนั้น ประมาณ 85%ของผู้มีอาการระยะเฉียบพลันจึงเป็นนักท่องเที่ยว มักไม่พบอาการระยะเฉียบพลันในผู้ที่มีพยาธินี้เป็นพยาธิประจำถิ่น โดยอาการจะเกิดขึ้นได้เป็นวัน หรือเป็นหลายสัปดาห์ หรือเป็นเดือนหลังติดเชื้อพยาธินี้ โดยอาการจะเกิดจากร่างกายมีปฏิกิริยาทางภูมิคุ้มกันต้านทานโรค/ปฏิกิริยาทางภูมิคุ้มกันที่ร่างกายสร้างขึ้นเพื่อตอบสนองต่อพยาธินี้

อาการที่พบในระยะแรก(อาจมีหรือไม่มีอาการเหล่านี้ก็ได้) คือ

มีผื่นคันขึ้นตามตัวทั่วไป ที่ไม่รุนแรง ที่อาจเกิดขึ้นทันทีหลังจากติดพยาธิจากแหล่งน้ำ และผื่นจะหายไปได้เอง
แต่หากมีการติดเชื้อพยาธิใบไม้เลือดชนิดเดิมซ้ำอีก จะเกิดผื่นซ้ำได้อีก แต่จะเป็นอาการผื่นที่รุนแรงกว่าเดิม

นอกจากนั้น หลังติดพยาธิฯเป็นสัปดาห์หรือ 1-2เดือน ผู้ป่วยจะมีอาการ

ไข้สูง
ปวดศีรษะ
ปวดกล้ามเนื้อทั่วตัว
ปวดท้อง
วิงเวียน
อาเจียน
อ่อนเพลียมาก
ท้องเสีย โดยมีอุจจาระเป็นเลือด และ
เมื่อตรวจเลือดซีบีซี/CBC จะพบมีเม็ดเลือดขาวชนิด Eosinophil (เม็ดเลือดขาวชนิดที่เกี่ยวข้องกับภูมคุ้มกันต้านทานโรค/อาการแพ้ของร่างกาย สูงเกินค่าปกติ)

อนึ่ง อาการต่างๆดังกล่าวเหล่านี้ จะเป็นอยู่นานเป็นหลายสัปดาห์ และจะค่อยๆดีขึ้นเองด้วยการรักษาประคับประคองตามอาการ แต่ผู้ป่วยบางรายที่อาการรุนแรงและไม่ตอบสนองต่อการรักษาเรื่องอาการแพ้ อาจเสียชีวิตได้จากการล้มเหลวในการทำงานของอวัยวะระบบสำคัญ เช่น จากระบบหายใจล้มเหลว

ข. อาการระยะเรื้อรัง(Chronic Schistosomiasis): เป็นอาการพบเกิดกับผู้ติดพยาธิทุกคน แต่ลักษณะอาการจะแตกต่างกันในแต่ละคน ขึ้นกับว่าไข่พยาธิจะก่อให้เกิดปฏิกิริยากับอวัยวะใด ก็จะเกิดอาการของการทำงานผิดปกติของอวัยวะนั้นๆ โดยความรุนแรงของอาการในผู้ป่วยแต่ละคนจะต่างกัน เพราะขึ้นกับปริมาณไข่พยาธิในอวัยวะนั้น ทั้งนี้ ตัวพยาธิเองจะไม่ก่อให้เกิดอาการ และร่างกาย/อวัยวะต่างๆก็จะไม่สร้างปฏิกิริยาทางภูมิคุ้มกันต่อตัวพยาธิเอง

ปฏิกิริยาทางภูมิคุ้มกันที่อวัยวะต่างๆมีต่อไข่พยาธินี้ คือ

การอักเสบรุนแรงของเนื้อเยื่อของอวัยวะนั้นๆ และ
ร่างกายจะซ่อมแซมเนื้อเยื่อที่อักเสบด้วยการเกิดเป็นพังผืด ร่วมกับมีการจับของหินปูนในเนื้อเยื่อ/ในอวัยวะนั้นๆ จึงเกิดเป็นอาการผิดปกติของอวัยวะนั้นๆขึ้น และ
ถ้าเกิดพังผืดมาก ก็จะเกิดการล้มเหลวในการทำงานของอวัยวะนั้นๆมากขึ้น ซึ่งถ้าเป็นอวัยวะสำคัญ ก็อาจเป็นสาเหตุให้เสียชีวิตได้ เช่น
- ภาวะการหายใจล้มเหลวเมื่อปอดเกิดพังผืดมากจนเกิดเป็นโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง ที่ถ้าโรครุนแรงมากก็จะส่งผลให้เกิดภาวะหายใจล้มเหลว และ/หรือ
- ภาวะหัวใจล้มเหลวร่วมด้วย ที่เรียกว่าภาวะ “Cor pulmonale” ซึ่งทั้งสองภาวะดังกล่าว เป็นสาเหตุให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้
นอกจากนี้ ในบางอวัยวะ การเกิดการอักเสบรุนแรงยังเป็นสาเหตุให้เซลล์ของอวัยวะนั้นๆกลายพันธ์ไปเป็นเซลล์มะเร็ง ที่พบบ่อย คือ มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ และที่มีรายงานพบได้แต่น้อยกว่ามาก คือ มะเร็งตับ

ตัวอย่างอาการของอวัยวะสำคัญ ที่ส่งผลต่อการดำเนินชีวิตของผู้ป่วย เช่น

อาการทางระบบทางเดินอาหาร(Gastrointestinal schistosomiasis): จะมีอาการเรื้อรังทางระบบอาหาร เช่น
- ปวดท้อง
- ท้องเสียร่วมกับมีอุจจาระเป็นเลือด
- ความดันในระบบเลือดดำของตับสูง ส่งผลให้มีเลือดออกในทางเดินอาหารได้สูง
- มีม้ามโต
- แต่ไม่ค่อยพบตับวาย ยกเว้นในผู้ป่วยที่มี ไวรัสตับอักเสบบี หรือไวรัสตับอักเสบซีร่วมด้วย และ
- มีรายงานอาจเป็นปัจจัยเสี่ยงเกิดมะเร็งตับได้
อาการทางระบบทางเดินปัสสาวะ(Urinary tract schistosomiasis): เช่น
- ไตอักเสบ
- ท่อทางเดินปัสสาวะตีบตันจากการเกิดพังผืดจนอาจส่งผลให้ไตวาย และ
- การอักเสบเรื้อรังของกระเพาะปัสสาวะ ที่เป็นปัจจัยเสี่ยงให้เกิดมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ
อาการทางระบบหายใจ(Pulmonary schistosomiasis): จะเป็นอาการจากการเกิดพังผืดในปอดที่ส่งผลให้เกิดทางเดินหายใจอุดตัน จนเกิดเป็น
- โรคปอดอุดกั้นเรื้อรังที่ส่งผลให้เกิดภาวะหายใจล้มเหลว และ
- ยังส่งผลให้ความดันหลอดเลือดปอดสูงขึ้น จนมีผลกระทบไปถึงการทำงานของหัวใจห้องขวาล้มเหลวจนเกิดภาวะหัวใจล้มเหลว
- ซึ่งภาวะหายใจล้มเหลวและภาวะหัวใจล้มเหลว อาจเป็นสาเหตุให้เสียชีวิตได้
อาการทางระบบประสาท(Central nervous system/CNS schistosomiasis):
- ถ้าไข่อยู่ในเนื้อสมอง อาจส่งผลให้เกิดอาการชัก/โรคลมชัก หรือถ้าทำให้เนื้อสมองเกิดเป็นก้อนอักเสบ อาจทำให้มีแขนขาอ่อนแรง
- แต่ถ้าไปเกิดที่ไขสันหลัง อาจส่งผลให้เกิดไขสันหลังอักเสบ จน ขา หรือ แขน ทั้งสองข้างอ่อนแรง ทั้งนี้ขึ้นกับระดับของไขสันหลังที่อักเสบว่าเป็นส่วนที่ควบคุมแขนหรือขา

เมื่อไหร่ควรพบแพทย์?

ควรพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลเสมอ เมื่อมีอาการดังกล่าวใน ‘หัวข้ออาการฯ’ และควรแจ้งแพทย์ถึงประวัติ การท่องเที่ยว เดินทางไปยังสถานที่ต่างๆ โดยเฉพาะสถานที่/ประเทศที่กำลังพัฒนา หรือด้อยพัฒนาที่มักเป็นแหล่งอยู่อาศัยของพยาธิต่างๆจากการขาดสุขอนามัยพื้นฐานด้านการขับถ่าย

แพทย์วินิจฉัยโรคพยาธิใบไม้เลือดได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยโรคพยาธิใบไม้เลือดได้จาก

การซักถามประวัติทางการแพทย์ของผู้ป่วย ที่สำคัญ เช่น ประวัติอาการผู้ป่วย แหล่งที่พักอาศัย อาชีพ การเดินทาง การท่องเที่ยว โรคประจำตัวต่างๆ ประวัติการเจ็บป่วยในอดีต
การตรวจร่างกาย
การตรวจปัสสาวะ และ การตรวจอุจจาระ ดูไข่พยาธิ
การตรวจเลือดดู การติดเชื้อต่างๆ เช่น การตรวจ CBC และดูจำนวนเม็ดเลือดขาว ขนิด Eosinophil
การตรวจเลือดดู สารภูมิต้านทานโรคนี้ และสารภูมิต้านทานของโรคต่างๆที่แพทย์สงสัยอาจเป็นสาเหตุของอาการเพื่อการวินิจฉัยแยกโรค
นอกจากนั้น อาจมีการตรวจสืบค้นอื่นๆเพิ่มเติมตามดุลพินิจของแพทย์ และอาการผู้ป่วย เช่น
- การเอกซเรย์ปอดเมื่อมีอาการทางปอด
- การเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ภาพอวัยวะต่างๆตามอาการ เช่น ปอด หรือ สมอง และ
- อาจรวมไปถึง การตัดชิ้นเนื้อจากรอยโรคในอวัยวะต่างๆเพื่อการตรวจทางพยาธิวิทยา

รักษาโรคพยาธิใบไม้เลือดอย่างไร?

แนวทางการรักษาโรคพยาธิใบไม้เลือด คือ การรักษาสาเหตุ และ การรักษาประคับประคองตามอาการ

ก. การรักษาสาเหตุ: คือการให้ยารับประทานที่ฆ่าตัวพยาธิ/ยาถ่ายพยาธิ ได้แก่ยา Praziquantel ซึ่งพยาธินี้บางชนิดย่อย แพทย์อาจใช้ยาอื่นร่วมกับยา Praziquantel เพื่อเพิมประสิทธิภาพในการรักษา แต่ทั้งนี้ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ เช่นยา Artesunate และยา Mefloquine

ข. การรักษาประคับประคองตามอาการ: ได้แก่ การรักษาตามอาการที่เกิดขึ้นกับผู้ป่วย เช่น

การรักษาภาวะหัวใจล้มเหลวกรณีเกิดภาวะหัวใจล้มเหลวร่วมด้วย
การใช้ยาแก้แพ้กรณีเกิดผื่นคัน
การใช้ยาสเตียรอยด์ กรณีเกิดอาการแพ้รุนแรง
การให้ยากันชักกรณีเกิดอาการชัก/ โรคลมชัก เป็นต้น

โรคพยาธิใบไม้เลือดก่อผลข้างเคียงอย่างไร?

ผลข้างเคียงจากพยาธิใบไม้เลือดจะขึ้นกับว่า ไข่พยาธิไปอยู่ในอวัยวะใด ซึ่งจะก่อให้เกิดการอักเสบต่ออวัยวะนั้นๆ โดยความรุนแรงของอาการจะขึ้นกับปริมาณไข่ที่ไปอยู่ในอวัยวะนั้นๆ เช่น

โรคไตเรื้อรัง กรณีไข่ไปอยู่ที่ไต
โรคตับ กรณีไข่ไปอยู่ที่ตับ
กระเพาะปัสสาวะอักเสบเรื้อรัง จนถึงขั้นการเกิดมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ กรณีไข่ไปอยู่ที่กระเพาะปัสสาวะ
ท้องเสียเรื้อรังร่วมกับอุจจาระเป็นเลือด กรณีไข่ไปอยู่ที่ลำไส้
โรคปอดอุดกั้นเรื้อรังกรณีไข่ไปอยู่ที่ปอด ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะหายใจล้มเหลว และภาวะหัวใจล้มเหลว
ไส้ติ่งอักเสบ กรณีไข่ไปอยู่ในไส้ติ่ง และ/หรือ
อาการชัก/ลมชัก กรณีไข่ไปอยู่ที่สมอง
อัมพาต กรณีไข่ไปอยู่ที่ไขสันหลัง

โรคพยาธิใบไม้เลือดมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรคในโรคพยาธิใบไม้เลือด กรณีที่ได้รับการรักษาตั้งแต่ในระยะแรกของโรค ทั้งโรคในระยะเฉียบพลัน และในระยะเรื้อรังที่อวัยวะต่างๆยังไม่ถูกทำลายจนกลายเป็นพังผืดเรื้อรัง โรคจะสามารถรักษา ควบคุมให้หายได้

แต่ถ้ามาพบแพทย์ช้าจนอาการรุนแรง และ/หรืออวัยวะต่างๆถูกทำลายเสียหายจนกลายเป็นพังผืดไปหมดแล้ว โรคนี้ เป็นสาเหตุให้เสียชีวิตได้

อนึ่ง โรคนี้สามารถเกิดเป็นซ้ำได้เสมอ เมื่อมีการติดเชื้อพยาธินี้ซ้ำใหม่อีก

ดูแลตนเองอย่างไร?

การดูแลตนเองเมื่อทราบว่ามีการติดพยาธิใบไม้เลือด คือ

กินยาต่างๆที่แพทย์สั่งให้ครบถ้วน ไม่หยุดยาเอง
ปฏิบัติ ตามแพทย์ พยาบาล แนะนำ
มาพบแพทย์/ มาโรงพยาบาล และมารับการตรวจต่างๆ เช่น การตรวจปัสสาวะ การตรวจอุจจาระ ตามแพทย์นัดเสมอ

ควรพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อไหร่?

ควรพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัดเมื่อ

มีอาการผิดปกติที่เกิดขึ้นใหม่ เช่น มีไข้สูง ปัสสาวะเป็นเลือด
อาการต่างๆเลวลง เช่น ท้องเสียมากขึ้น ปัสสาวะเป็นเลือดรุนแรงขึ้น
มีผลข้างเคียงจากยาที่แพทย์สั่งจนส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน เช่น คลื่นไส้ อาเจียน รุนแรง
กังวลในอาการ

ป้องกันโรคพยาธิใบไม้เลือดอย่างไร?

สามารถป้องกันโรคพยาธิใบไม้เลือดได้ดังนี้ เช่น

เมื่ออยู่อาศัยในถิ่นของพยาธินี้ ควรพบแพทย์ เพื่อการตรวจอุจจาระ, การตรวจปัสสาวะ, และเพื่อกินยาป้องกันโรคนี้ ตามแพทย์สั่ง
เมื่อกลับจากการท่องเที่ยว และ/หรือ สัมผัสกับแหล่งน้ำจืดธรรมชาติ ในประเทศกำลังพัฒนา/ประเทศที่เป็นแหล่งโรคนี้ ควรเข้าปรึกษาแพทย์ เพื่อการกินยารักษา/ป้องกันโรคนี้
เมื่อไปท่องเที่ยวในประเทศที่กำลังพัฒนา ไม่ควรสัมผัสกับแหล่งน้ำจืด โดยเฉพาะที่มีน้ำนิ่ง
เมื่อจำเป็นต้องสัมผัสกับแหล่งน้ำจืด ควรต้องสวมใส่เครื่องป้องกันไม่ให้ผิวหนังสัมผัสน้ำนั้นโดยตรง
ควรปรึกษาแพทย์เพื่อการกินยาป้องกัน กรณีต้องเข้าไปอยู่ในถิ่นของโรคนี้
ที่สำคัญที่สุด คือ ต้องมีสุขอนามัยในการขับถ่าย ต้องรู้จักการใช้ส้วม และมีส้วมที่ถูกหลักอนามัย ไม่ปล่อยปฏิกูลจากส้วมลงแหล่งน้ำ

บรรณานุกรม

ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์

วว.รังสีรักษา และเวชศาสตร์นิวเคลียร์

article detail