กลุ่มอาการกล้ามเนื้อใบหน้าอ่อนแรงและการแสดงออกทางอารมณ์ไม่เหมาะสม หรือ โรคซูโดบัลบาร์พัลซี (Pseudobulbar Palsy)

บทนำ

หลายคนคงเคยได้ยินข่าวทางหน้าหนังสือพิมพ์หลายปีก่อน ว่ามีเด็กผู้หญิงหลังผ่าตัดสมองแล้วมีอาการหัวเราะตลอดเวลา โดยไม่จำเป็นต้องมีเรื่องน่าขำใดๆ หรือหลายครอบครัวที่ได้ดูแลผู้ป่วยโรคอัมพาต จะพบว่าผู้ป่วยมีอาการร้องไห้หรือหัวเราะสลับไปมาโดยไม่สัมพันธ์กับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น น่าสนใจว่าปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นนั้นคืออะไร เกิดขึ้นได้อย่างไร และรักษาได้หรือไม่ ต้องติดตามบทความเรื่องนี้ แล้วท่านจะได้เข้าใจอาการนี้ได้ดีขึ้น ซึ่งกลุ่มอาการนี้ คือ ‘กลุ่มอาการกล้ามเนื้อใบหน้าอ่อนแรงและการแสดงออกทางอารมณ์ไม่เหมาะสม หรือ ภาวะ /โรคซูโดบัลบาร์พัลซี (Pseudobulbar Palsy)’

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีคืออะไร? พบบ่อยไหม?

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีคือ กลุ่มอาการที่ผู้ป่วยมีอาการผิดปกติของระบบประสาท อาการที่เด่นชัด คือ อาการอ่อนแรงของกล้ามเนื้อบริเวณใบหน้า ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อส่วนที่ถูกเลี้ยงด้วยเส้นประสาทสมองที่ทำหน้าที่ด้านกำลัง/การทรงรูปหน้าและการเคลื่อนไหวใบหน้า (Motor function) ร่วมกับการแสดงออกทางอารมณ์ที่ไม่เหมาะสมและ/หรือมีอารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงง่าย (Inappropriate mood หรือ Labile mood หรือ Pseudobulbar affect)

โรคซูโดบัลบาร์พัลซี เป็นโรคพบบ่อยและความบ่อยแตกต่างกันในแต่ละสาเหตุของโรค เช่น สาเหตุจาก

• โรคหลอดเลือดสมอง จะพบโรคซูโดบัลบาร์พัลซี ได้ 11 - 50%
• โรคปลอกประสาทเสื่อมแข็งพบเป็นสาเหตุโรคซูโดบัลบาร์พัลซีได้ 7 - 50%
• โรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์พบเป็นสาเหตุโรคซูโดบัลบาร์พัลซีได้ 10 - 70%
• โรคอุบัติเหตุต่อสมองพบเป็นสาเหตุโรคซูโดบัลบาร์พัลซีได้ประมาณ 5% เป็นต้น

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีเกิดได้อย่างไร?

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีนี้เกิดจากมีรอยโรคบริเวณกลุ่มเส้นใยประสาท ส่วนที่เรียกว่า Corti cobulbar tract บริเวณส่วนสมองใหญ่ที่ทำหน้าที่ควบคุมการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อบริเวณใบหน้า การเคี้ยวอาหาร การกลืน การพูด และการแสดงสีหน้าอารมณ์

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีมีสาเหตุจากอะไร?

สาเหตุที่พบได้บ่อยของโรคซูโดบัลบาร์พัลซีคือ

1. โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)
2. โรคปลอกประสาทเสื่อมแข็ง หรือโรคเอ็ม เอส (Multiple sclerosis: MS)
3. จากอุบัติเหตุต่อสมอง (Traumatic brain injury)
4. โรคเนื้องอกสมองบริเวณก้านสมองส่วนบน
5. โรคเอ แอล เอส (Amyotrophic lateral sclerosis: ALS)
6. โรคไวรัสสมองอักเสบ (Viral encephalitis)
7. โรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์ (Alzheimer’s disease)
8. โรคพาร์กินสัน
9. โรคซิฟิลิสขึ้นสมอง (Neurosyphilis)

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีมีอาการอย่างไร?

อาการผิดปกติที่พบบ่อยในโรคซูโดบัลบาร์พัลซีได้แก่

1. อาการกล้ามเนื้อบริเวณใบหน้าอ่อนแรง/ไม่มีแรง ได้แก่ กล้ามเนื้อเกี่ยวกับการกลืนอา หาร การพูด การออกเสียง
2. อาการน้ำลายไหลตลอดเวลา ไม่สามารถแลบลิ้นออกมาได้
3. อาการแสดงออกทางอารมณ์ไม่เหมาะสม เช่น หัวเราะ ร้องไห้
4. อาการสำลักอาหาร
5. ตรวจพบ รีเฟล็ก บริเวณใบหน้าส่วนกรามผิดปกติ (Hyperreflexia of jaw’s jerk)

ควรพบแพทย์เมื่อไหร่?

เมื่อสังเกตเห็นผู้ป่วยด้วยโรคต่างๆที่เป็นสาเหตุ (ดังกล่าวแล้วในหัวข้อ สาเหตุ) มีอาการผิดปกติไปจากเดิม และ/หรือมีอาการดังกล่าวในหัวข้อ อาการ ควรนำผู้ป่วยพบแพทย์/ไปโรง พยาบาลเสมอ ซึ่งถ้ายังไม่ถึงเวลานัดก็ควรต้องพบแพทย์ก่อนนัด

แพทย์วินิจฉัยโรคซูโดบัลบาร์พัลซีอย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยโรคซูโดบัลบาร์พัลซีได้โดย พิจารณาจากประวัติอาการ อาการผิดปกติข้างต้น ร่วมกับประวัติการเจ็บป่วยด้วยโรคต่างๆที่เป็นสาเหตุข้างต้น การตรวจร่างกาย และการตรวจร่างกายทางระบบประสาท โดยไม่จำเป็นต้องส่งตรวจสืบค้นอื่นๆเพิ่มเติม

รักษาโรคซูโดบัลบาร์พัลซีอย่างไร?

ปัจจุบันยังไม่มีการรักษาโรคซูโดบัลบาร์พัลซีที่ทำให้หายขาดได้ เป็นการรักษาตามอา การที่เกิดขึ้น เช่น

• การให้ยาลดอาการเกร็งของกล้ามเนื้อ เช่น ยาแบคโคลเฟ็น (Baclofen)
• ยาลดน้ำลาย เช่น ยากลุ่มต้านโคลิเนอจิก (Anticholinergic: เช่น อาร์เทน/Artane)
• ยาควบคุมการแสดงออกของอารมณ์ ได้แก่ ยาทางจิตเวช เช่น กลุ่มยาต้านเศร้ากลุ่มต่างๆ ได้แก่ อะมิธิปทาลีน (Amitriptylline), เซอร์ทาลีน (Sertaline), ซิต้าโลแพม (Citalopam) เป็นต้น
• ร่วมทั้งยาต้านอนุมูลอิสระ เช่น เดร็กโตรเม็ทโทรแฟน (Dextromethophan)

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรคของโรคซูโดบัลบาร์พัลซีคือ เป็นโรคที่รักษาไม่หาย และอาจมีอันตรายได้ ถ้าเกิดการสำลักอาหาร เพราะจะส่งผลให้เกิดการติดเชื้อที่ปอด (ปอดอักเสบ/ปอดบวม) ซึ่งเป็นสาเหตุการเสียชีวิต (ตาย) ได้บ่อย

นอกจากนั้นการพยากรณ์โรคของโรคซูโดบัลบาร์พัลซี ยังขึ้นกับความรุนแรงของโรคต่าง ๆที่เป็นสาเหตุอีกด้วย

ดูแลตนเองอย่างไร?

การดูแลที่สำคัญเมื่อป่วยมีอาการของโรคซูโดบัลบาร์พัลซีคือ ต้องระวังการสำลักอาหาร และการแสดงออกทางอารมณ์ เนื่องจากการทานอาหาร การกลืนมีปัญหา ถ้าเกิดการสำลักอา หารจะเป็นปัญหาใหญ่มากคือ การติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ ปอดติดเชื้อ และการแสดงออกทางอารมณ์ อาจก่อให้เกิดปัญหาทางสุขภาพจิต เช่น ภาวะซึมเศร้า ดังนั้นผู้ดูแลต้องมีความเข้า ใจในประเด็นเหล่านี้ให้ดี

ควรพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อใด?

ผู้ป่วยควรมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลก่อนนัดเสมอ กรณีมีไข้โดยเฉพาะเกิดหลังสำลักอาหาร การสำลักอาหารที่บ่อยขึ้น การทานอาหารน้อยลงหรือทานไม่ได้ มีภาวะขาดน้ำหรือขาดอาหาร และ/หรือมีภาวะซึมเศร้า

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีป้องกันได้หรือไม่?

โรคซูโดบัลบาร์พัลซีป้องกันโดยการป้องกันไม่ให้เกิดโรคที่เป็นสาเหตุดังได้กล่าวแล้วข้างต้นในหัวข้อ สาเหตุ เช่น ควบคุมโรคที่ก่อให้เกิดการแข็งตัวของผนังหลอดเลือด (โรคหลอดเลือดแดงแข็ง) ให้ได้ดี เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคไขมันในเลือดสูง นอกจากนั้น คือ ไม่สูบบุหรี่ ไม่อ้วน ออกกำลังกายให้สม่ำเสมอทุกวันตามควรกับสุขภาพ และระมัดระวังไม่ให้เกิดอุบัติเหตุที่สมอง (เช่น สวมหมวกนิรภัยเมื่อขับขี่จักรยานยนต์) เป็นต้น