article detail

โคลิสติน (Colistin) หรือ โพลีมิกซิน อี (Polymyxin E)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 11 สิงหาคม 2564
• Tweet

• บทนำ: คือยาอะไร?
• โคลิสตินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
• โคลิสตินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• โคลิสตินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• โคลิสตินมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• โคลิสตินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้โคลิสตินอย่างไร?
• โคลิสตินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาโคลิสตินอย่างไร?
• โคลิสตินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics)
• แบคทีเรีย: โรคจากแบคทีเรีย (Bacterial infection)
• โรคติดเชื้อ ภาวะติดเชื้อ (Infectious disease)
• โรคระบบทางเดินอาหาร (Gastrointestinal tract disease)
• กายวิภาคและสรีรวิทยาระบบทางเดินอาหาร (Anatomy and physiology of alimen tary system)
• โรคติดเชื้อทางเดินอาหาร (Gastrointestinal infection)

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาโคลิสติน (Colistin) อีกชื่อคือ โพลีมิกซิน อี (Polymyxin E) คือ ยาปฏิชีวนะที่ใช้รักษาโรคติดเชื้อแบคทีเรีย ชนิด บาซิลไล แกรมลบ (Gram negative bacilli) เช่น Pseudomonas, Escherichia และ Klebsiella genera แต่ก็มีแบคทีเรียแกรมลบอีกหลายชนิดที่ดื้อต่อยานี้ เช่น Brucella, Gram-negative cocci, Helicobacter pylori, Neisseria gonorrheae, Neisseria meningitidis, Proteus, Providencia และ Serratia

เมื่อยาโคลิสตินเข้าสู่ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 5 ชั่วโมงในการกำจัดยา 50% ออกจากกระแสเลือด โดยที่เด็กจะกำจัดยาออกจากร่างกายได้เร็วกว่าผู้ใหญ่

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยาโคลิสตินลงในบัญชียาหลักแห่งชาติโดยระบุเป็นหมวดยาอันตราย และการจะใช้ยาโคลิสตินต้องได้รับคำสั่งจากแพทย์เท่านั้น

โคลิสตินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

โคลิสตินมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

• ใช้รักษาโรคติดเชื้อทางเดินอาหาร ที่ตอบสนองกับยาโคลิสติน

โคลิสตินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาโคลิสตินคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ต่อต้านแบคทีเรียโดยจะเข้าไปจับกับเยื่อหุ้มเซลล์(Cell membrane: เซลล์-เนื้อเยื่อ-อวัยวะ)ของแบคทีเรีย โดยเลือกจับกับส่วนที่เรียกว่า ‘ฟอสโฟลิพิด (Phospholipids)’ และจะเกิดการก่อกวนสมดุลของเกลือที่มีประจุบวกในตัวแบคทีเรีย จนทำให้เยื่อหุ้มเซลล์ของแบคทีเรียแตกออกและส่งผลให้แบคทีเรียตายลงในที่สุด

โคลิสตินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโคลิสตินมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

• ยาน้ำชนิดรับประทาน ขนาดความแรง 1 ล้านยูนิต/ผงยา 1 กรัม
• ยาฉีด ขนาด 150 มิลลิกรัม/ขวด
• ยาฉีด ขนาด 1 และ 2 ล้านยูนิต/ขวด
• ยาฉีด ขนาด 5 แสนยูนิต/ขวด

โคลิสตินมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาโคลิสตินแบ่งตามโครงสร้างทางเคมีได้ 2 แบบ คือ

• โคลิสติน ซัลเฟต (Colistin sulfate) จะใช้เป็นยาสำหรับรับประทาน และ
• โคลิสไตมีเทต โซเดียม (Colistimethate sodium) จะใช้เป็นยาฉีด ซึ่งยาโคลิสตินชนิดฉีดจะใช้เฉพาะในสถานพยาบาลจึงไม่กล่าวถึงในที่นี้

ส่วนขนาดยารับประทานที่ใช้สำหรับ โรคติดเชื้อทางเดินอาหาร ที่ตอบสนองกับโคลิสติน เช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทาน 1.5 - 3 ล้านยูนิตวันละ 3 ครั้ง เช้า - กลางวัน - เย็น
• เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก)ที่มีน้ำหนักตัวอยู่ระหว่าง 15 - 30 กิโลกรัม: รับประทาน 0.75 - 1.5 ล้านยูนิตวันละ 3 ครั้ง เช้า - กลางวัน - เย็น
• เด็กที่น้ำหนักต่ำกว่า 15 กิโลกรัม: รับประทาน 0.25 - 0.5 ล้านยูนิตวันละ 3 ครั้ง เช้า - กลาง วัน - เย็น
• เด็กที่มีน้ำหนักตัวมากกว่า 30 กิโลกรัม: ขนาดยาขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์

อนึ่ง:

• ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหาร

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและ/หรือระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาโคลิสติน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และ เภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาโคลิสตินอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาโคลิสติน สามารถรับประทานยาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานในครั้งถัดไปให้รับประทานยาตามปกติ ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณการรับประทานเป็น 2 เท่า

โคลิสตินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโคลิสตินสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง) เช่น

• เป็นพิษกับไต
• ทำลายเส้นประสาท

อนึ่ง ผลข้างเคียงที่กล่าวมาข้างต้นมักเกิดจากการได้รับยาในปริมาณมากและเกินจากที่แพทย์กำหนด

นอกจากนี้ยังอาจพบผลข้างเคียงอื่นๆ เช่น

• ตาพร่า
• หายใจขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
• กล้ามเนื้ออ่อนแรง
• วิงเวียน
• รู้สึกสับสน
• รู้สึกไม่สบายในระบบทางเดินอาหาร
• คลื่นไส้-อาเจียน
• มีการติดเชื้อโรคอื่นเพิ่มขึ้นได้

มีข้อควรระวังการใช้โคลิสตินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาโคลิสติน เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
• ห้ามใช้ยานี้กับ ผู้ป่วยที่ปัสสาวะไม่ออก ผู้ป่วยกล้ามเนื้ออ่อนแรง
• ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคไต ผู้ที่มีปัญหาเกี่ยวกับเส้นประสาท
• ระหว่างการใช้ยานี้ควรตรวจสอบระบบและหน้าที่การทำงานของไตว่ายังปกติดีหรือไม่ตามคำแนะนำของแพทย์
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโคลิสตินด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

โคลิสตินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโคลิสตินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยาโคลิสติน ร่วมกับยา Chloramphenicol และ Trimethoprim สามารถเสริมฤทธิ์ในการต่อต้านแบคทีเรีย แต่ขณะเดียวกันควรต้องระวังผลข้างเคียงของยาโคลิสตินที่อาจมีตามมามากยิ่งขึ้น การจะใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกันจึงต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น
• การใช้ยาโคลิสติน ร่วมกับยา Amikacin, Kanamycin, Streptomycin สามารถทำให้ความเข้มข้นของยาโคลิสตินในกระแสเลือดเพิ่มมากขึ้นจนอาจได้รับผลข้างเคียงติดตามมา หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
• การใช้ยาโคลิสติน ร่วมกับยาต้านไวรัส เช่นยา Tenofovir อาจทำให้ไตเกิดปัญหาหรือมีความเสีย หายเกิดขึ้น หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
• การใช้ยาโคลิสติน ร่วมกับยาเม็ดคุมกำเนิดที่มีส่วนประกอบของยา Ethinyl estradiol อาจทำให้ประสิทธิภาพของยาคุมกำเนิดด้อยลงไป อาจส่งผลให้มีภาวะตั้งครรภ์ติดตามมา ระหว่างการใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกันควรป้องกันหรือคุมกำเนิดโดยวิธีอื่นด้วยเช่น การใช้ถุงยาอนามัยชาย

ควรเก็บรักษาโคลิสตินอย่างไร?

ควรเก็บรักษายาโคลิสติน: เช่น

• เก็บยาฉีดภายใต้อุณหภูมิไม่เกิน 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
• เก็บยาชนิดรับประทานที่อุณหภูมิระหว่าง 15 - 30 องศาเซลเซียส
• อนึ่ง: ยาทั้ง 2 รูปแบบ
  • ห้ามเก็บในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บในห้องน้ำ
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

โคลิสตินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโคลิสติน มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Colistin [2021,Aug7]
2. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=colistin [2021,Aug7]
3. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Colistin%20Kenyaku/?type=brief [2021,Aug7]
4. https://www.medscape.com/viewarticle/772588_6 [2021,Aug7]
5. https://www.drugs.com/mtm/colistimethate.html [2021,Aug7]
6. https://www.mims.com/philippines/drug/info/colistin?mtype=generic [2021,Aug7]
7. https://www.mims.com/thailand/drug/info/colistin-150 [2021,Aug7]