เคลนบูเทอรอล (Clenbuterol)

บทนำ

ยาเคลนบูเทอรอล(Clenbuterol หรือ Clenbuterol hydrochloride) เป็นยาในกลุ่ม เบต้า 2 แอดริเนอร์จิก อโกนิสท์(Beta 2 adrenergic agonist) ประเภทออกฤทธิ์นาน (Long-acting beta2 agonists) ทางคลินิกใช้เป็น ยาขยายหลอดลม และช่วยบำบัดอาการหอบหืด นักวิทยาศาสตร์ยังพบว่ายาเคลนบูเทอรอลยังออกฤทธิ์ในการลดน้ำหนักตัว และเร่งการเจริญเติบโตของกล้ามเนื้อ เคยมีเจ้าของปศุสัตว์บางรายนำยานี้ไปผสมในอาหารสัตว์เพื่อใช้เป็นสารเร่งเนื้อแดง อย่างเช่นคดีความในประเทศยักษ์ใหญ่ของเอเชีย ผู้บริโภคได้รับประทานเนื้อสุกรที่ได้รับสารอาหารที่ผสมยาเคลนบูเทอรอลแล้วเกิดอาการเป็นพิษโดยยากระตุ้นให้ ปวดท้องมาก ท้องร่วง จึงเป็นที่มาของการยกเลิกการนำเข้าตัวยาเคลนบูเทอรอลในประเทศดังกล่าวและออกกฎหมายสั่งห้ามการใช้ยาเคลนบูเทอรอรอลเป็นสารเร่งเนื้อแดง

สำหรับมนุษย์ ยานี้ถูกออกแบบเภสัชภัณฑ์เป็นยารับประทานทั้งชนิดเม็ดและยาน้ำ การดูดซึมของตัวยานี้จากระบบทางเดินอาหารและเข้าสู่กระแสเลือดอยู่ที่ประมาณ 89–98% ยาเคลนบูเทอรอลในร่างกายจะถูกตับเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีต่อเนื่อง และต้องใช้เวลาประมาณ 36–48 ชั่วโมง เพื่อกำจัดยานี้ออกจากกระแสเลือดโดยผ่านไปกับอุจจาระและปัสสาวะ

เพื่อความปลอดภัยของผู้บริโภค/ผู้ป่วย การใช้ยาเคลนบูเทอรอล จะต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์เท่านั้น ด้วยตัวยานี้สามารถทำให้เกิดผลข้างเคียงต่อระบบอวัยวะต่างๆในร่างกายมนุษย์ เช่น สมอง/สภาพจิตใจ การทำงานของต่อมไร้ท่อ การทำงานของหัวใจ การทำงานของระบบกล้ามเนื้อ การทำงานของระบบประสาทและกระบวนการเมตาบอลิซึม(Metabolism/สันดาป)หลายอย่างในร่างกาย

*การได้รับยาเคลนบูเทอรอลเกินขนาด โดยผู้บริโภครับประทานยานี้ครั้งละ 120 ไมโครกรัมขึ้นไป จะทำให้กล้ามเนื้อมีอาการสั่น/กระตุกต่อเนื่อง ปวดศีรษะ วิงเวียน คลื่นไส้ อาเจียน ระคายเคืองในระบบทางเดินอาหาร เหงื่อออกมาก ชีพจรเต้นผิดปกติ หัวใจเต้นเร็วจนถึงขั้นหัวใจล้มเหลว หากเกิดกรณีเช่นนี้ ต้องรีบนำตัวผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน

ในท้องตลาดยาของประเทศเพื่อนบ้านเรา อย่างมาเลเซียจะพบเห็นการจำหน่ายยาเคลนบูเทอรอลภายใต้ชื่อการค้าว่า “Mavilex” แต่บางประเทศก็จำหน่ายในรูปแบบอาหารเสริมชนิดอัดเม็ด และมีวัตถุประสงค์เพื่อเสริมสร้างกล้ามเนื้อโดยต้องควบคุมปัจจัยอื่นร่วมด้วย เช่น อาหารที่รับประทาน การออกกำลังกาย การพักผ่อน เป็นต้น

เคลนบูเทอรอลมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ยาเคลนบูเทอรอลมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เป็น ยาขยายหลอดลม ช่วยบรรเทาอาการหอบหืด

เคลเคลนบูเทอรอลมีสรรพคุณนบูเทอรอลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาเคลนบูเทอรอล มีกลไกการออกฤทธิ์ที่ตัวรับ(Receptor)ในระดับเซลล์ที่เรียกว่า “เบต้า แอดริเนอร์จิก รีเซ็ปเตอร์ (Beta adrenergic receptors)” ส่งผลทำให้มีการคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบของหลอดลม ส่งผลให้ช่องทางเดินหายใจ/หลอดลมเปิดกว้าง จึงช่วยบรรเทาอาการหอบหืดได้ตามสรรพคุณ

เคลนบูเทอรอลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ในต่างประเทศมีการจำหน่ายยาเคลนบูเทอรอลในรูปแบบยาหรืออาหารเสริมอัดเม็ด ชนิดรับประทานที่ประกอบด้วยยา Clenbuterol HCl/Hydrochloride 20 ไมโครกรัม/เม็ด

แต่ในประเทศไทย ยังไม่มีการจำหน่ายยานี้เพื่อการรักษาโรคในคน

เคลนบูเทอรอลมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาเคลนบูเทอรอลมีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา เช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทานยาครั้งละ 20 ไมโครกรัม วันละ 2 ครั้ง เช้า – เย็น แพทย์อาจปรับขนาดรับประทานเป็นครั้งละ 40 ไมโครกรัม วันละ 2 ครั้งตามดุลยพินิจของแพทย์ ยานี้สามารถรับประทานก่อนหรือหลังอาหารก็ได้ ทั้งนี้ให้เป็นไปตามแพทย์สั่ง
• เด็ก: ยังไม่มีข้อมูลด้านความปลอดภัยในการใช้ยานี้ในเด็ก

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียง ตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาเคลนบูเทอรอล ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆ อย่างเช่น โรคหัวใจ โรคตับ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเคลนบูเทอรอล อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

กรณีที่ลืมรับประทานยาเคลนบูเทอรอล สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

แต่อย่างไรก็ดี การลืมรับประทานยาเคลนบูเทอรอลบ่อยครั้ง อาจทำให้อาการหอบหืดกลับมาเป็นใหม่ และนอกจากไม่ทำให้อาการดีขึ้นแล้ว อาจทำให้อาการกำเริบหรือแย่ลงกว่าเดิม

เคลนบูเทอรอลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเคลนบูเทอรอลสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบการทำงานของอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้ เช่น

• ผลต่อหัวใจ: เช่น ทำให้หัวใจเต้นเร็ว ชีพจร/ หัวใจเต้นผิดจังหวะ ความดันโลหิตสูง
• ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น ทำให้กล้ามเนื้อมีอาการสั่น/กระตุกรัว เกิดตะคริว
• ผลต่อระบบประสาท: เช่น เกิดอาการวิงเวียน ปวดศีรษะ กระสับกระส่าย
• ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ: เช่น เกิดภาวะต่อมไทรอยด์เป็นพิษ

มีข้อควรระวังการใช้เคลนบูเทอรอลอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเคลนบูเทอรอล เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
• ห้ามปรับขนาดการใช้ยาด้วยตนเอง
• ห้ามใช้ยานี้กับสตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุโดยไม่มีคำสั่งแพทย์ผู้รักษา
• ห้ามซื้อยานี้มาใช้เองโดยมิได้รับการตรวจคัดกรองจากแพทย์ก่อน
• ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม เช่น เม็ดยาแตกหัก สีและ/หรือกลิ่นผิดปกติ
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วย โรคหัวใจล้มเหลว โรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ โรคความดันโลหิตสูง โรคต่อมไทรอยด์เป็นพิษ และ โรคเบาหวาน
• กรณีที่ใช้ยานี้แล้วอาการไม่ดีขึ้น หรือการใช้ยานี้ขณะที่มีอาการหอบแบบเฉียบพลันแล้วไม่ได้ผล ให้รีบกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาล เพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
• มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดทุกครั้ง
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเคลนบูเทอรอลด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

เคลนบูเทอรอลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเคลนบูเทอรอลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• ห้ามใช้ยาเคลนบูเทอรอลร่วมกับยา Thiazide , Amphotericin B, Corticosteroids, ด้วยอาจส่งผลให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะตามมา
• หลีกเลี่ยงการใช้ยาเคลนบูเทอรอลร่วมกับยา Theophylline ที่ขนาดรับประทานสูงๆ ด้วยจะทำให้เกิดภาวะเกลือโพแทสเซียมในเลือดต่ำ รวมถึงมีอาการหัวใจเต้นเร็วตามมา

ควรเก็บรักษาเคลนบูเทอรอลอย่างไร?

ควรเก็บยาเคลนบูเทอรอลภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือรถยนต์

เคลนบูเทอรอลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเคลนบูเทอรอลยังไม่มีการจำหน่ายเป็นทางการในประเทศไทย แต่ในประเทศมาเลเซีย ยานี้มีชื่อการค้าและบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย คือ

อนึ่ง ยาชื่อการค้าอื่นๆของยานี้ในต่างประเทศอื่นๆ เช่น Dilaterol, Spiropent, Ventipulmin

บรรณานุกรม

1. https://www.drugbank.ca/drugs/DB01407 [2017,Feb11]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Clenbuterol [2017,Feb11]
3. http://www.mims.com/thailand/drug/info/clenbuterol/?type=brief&mtype=generic [2017,Feb11]
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Beta-2_adrenergic_receptor [2017,Feb11]
5. http://massgainsource.com/clenbuterol-lose-fat-build-muscle/ [2017,Feb11]
6. http://www.mims.com/malaysia/drug/info/mavilex [2017,Feb11]