ฟลูเฟนาซีน (Fluphenazine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 5 กันยายน 2560
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาฟลูเฟนาซีน(Fluphenazine หรือ Fluphenazine decanoate หรือ Fluphenazine hydrochloride หรือ Fluphenazine HCl) เป็นยาที่ใช้รักษาอาการทางจิตเวช เช่น อาการประสาทหลอน(Hallucinations) รวมถึงอาการอาการหลงผิด(Delusions) ยาฟลูเฟนาซีนมีฤทธิ์บำบัดอาการทางจิตเวชในระดับที่ไม่รุนแรง โดยรูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยานี้มีทั้งยารับประทานและยาฉีด ทางคลินิกสามารถใช้ยานี้ได้กับผู้ใหญ่และเด็กที่มีอายุมากกว่า 12 ปีขึ้นไป

ยาฟลูเฟนาซีนในรูปแบบยารับประทานจะมีการดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารเพียง 2.5% จึงทำให้ผู้ป่วยต้องรับประทานยานี้ทุกวันเพื่อคงระดับฤทธิ์ของการรักษา แต่สำหรับยาฟลูเฟนาซีนในรูปแบบยาฉีด การฉีดยาเพียง 1 ครั้งสามารถควบคุมอาการทางจิตประสาทไปได้ 4–6 สัปดาห์ ทั้งนี้ขึ้นกับการตอบสนองของร่างกายผู้ป่วย อนึ่งยานี้จะอยู่ในกระแสเลือดได้นานประมาณ 7-10 วัน และจะถูกร่างกายกำจัดออกทางปัสสาวะและอุจจาระ

ยาฟลูเฟนาซีนมีการออกฤทธิ์ที่สมองโดยทำให้สารสื่อประสาทในสมองมีสมดุลดีขึ้น จนใกล้เคียงกับภาวะปกติ จึงทำให้อาการทางจิตประสาท/จิตเวชลดน้อยลง แต่อย่างไรก็ดี ผู้ป่วยที่ได้รับยาชนิดนี้ จะต้องเฝ้าระวังผลข้างเคียงต่างๆจากยานี้ที่อาจเกิดขึ้นได้ เช่น มีภาวะความจำเสื่อมโดยเฉพาะกับผู้ป่วยสูงวัย นอกจากนี้ยังส่งผลต่อการทำงานของหัวใจจนเป็นเหตุให้ผู้ป่วยเสียชีวิตจากหัวใจล้มเหลวได้

ยาฟลูเฟนาซีน มีข้อห้ามใช้และข้อควรระวังที่ผู้บริโภค/ผู้ป่วยควรทราบดังนี้ เช่น

  • ห้ามใช้ฟลูเฟนาซีนกับผู้ที่มีประวัติแพ้ยาชนิดนี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่ได้รับบาดเจ็บทางสมอง ผู้ที่มีโรคตับระยะรุนแรง ผู้ที่มีโรค ระบบเลือด ตลอดจนกระทั่งผู้ที่มีอาการง่วงนอนอย่างมาก แพทย์ก็ไม่แนะนำให้ใช้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้ขณะที่เพิ่งดื่มเครื่องดื่มประเภทแอลกอฮอล์มาใหม่ๆ ด้วยจะส่งผลให้ผลข้างเคียงจากยานี้รุนแรงขึ้น
  • ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับยาอื่นๆบางประเภท อาทิยา Astemizole, Cabergoline, Cisapride, Metoclopramide, Pergolide, Terfenadine, Tramadol, ด้วยจะทำให้เกิดอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)รุนแรงตามมาจากยาทั้ง 2 กลุ่ม เช่น หัวใจเต้นผิดจังหวะ มีอาการซึม ระดับเกลือแร่ในกระแสเลือดผิดปกติ
  • สตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร อยู่ในกลุ่มผู้ป่วยที่ต้องให้ความระมัดระวังเป็นอย่างมากต่อการใช้ยาทุกประเภทซึ่งรวมยาเพอร์เฟนาซีน ด้วยจะเกิดผลข้างเคียงที่รุนแรงต่อยาต่างๆได้สูง
  • การใช้ยานี้เพื่อรักษาอาการทางจิตประสาทต้องอาศัยความต่อเนื่อง กรณีที่ผู้ป่วยมีอาการดีขึ้นหลังใช้ยานี้ ห้ามหยุดการใช้ยานี้กะทันหัน เพราะต้องค่อยๆปรับลดขนาดยานี้ลงช้าๆ ซึ่งการปรับลดขนาดการใช้ยานี้ ต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น
  • ห้ามผู้ป่วยที่ได้รับยานี้ไปอยู่ในที่ที่มีอากาศร้อนจัด ด้วยตัวยาฟลูเฟนาซีนสามารถกระตุ้นให้ร่างกายผู้ป่วยเกิดภาวะลมแดดได้ง่ายมากยิ่งขึ้น
  • ผู้ที่ได้รับยานี้ ควรหลีกเลี่ยงการอยู่ในกลุ่มชนหนาแน่น เพราะตัวยาจะทำให้ร่างกายผู้ป่วยมีภาวะภูมิต้านทาน/ภูมิคุ้มกัน/ภูมิคุ้มกันต้านทานโรค อ่อนแอ และติดเชื้อต่างๆได้ง่ายขึ้น
  • กรณีที่ใช้ยาฟลูเฟนาซีนแล้วเกิดอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรง การบังคับอวัยวะต่างๆอย่าง แขน ขา ใบหน้า ลิ้น ทำได้ไม่เหมือนเดิม ผู้ป่วยควรรีบเข้ามาปรึกษาแพทย์/มาโรงพยาบาลทันที ไม่ต้องรอถึงวันแพทย์นัด
  • หากมีอาการหน้าอก/เต้านมโตขึ้นหลังใช้ยาชนิดนี้ น่าจะเป็นสาเหตุจากตัวยา ฟลูเฟนาซีนกระตุ้นให้ร่างกายผลิตฮอร์โมนโปรแลกตินออกมาได้มากขึ้น กรณีนี้ต้องรีบนำผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็ว ไม่ต้องรอถึงวันแพทย์นัด
  • ห้ามรับประทานยานี้เกินขนาด *ผู้ที่ได้รับยานี้เกินขนาดจากคำสั่งแพทย์ จะทำให้เกิดอากา หายใจขัด/หายใจลำบาก หัวใจเต้นเร็ว หรือไม่ก็หัวใจเต้นช้า กล้ามเนื้อหดเกร็งตัวจนไม่สามารถควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อของร่างกายได้ ตลอดจนอาจเกิดภาวะโคม่า กรณีพบเห็นเหตุการณ์เหล่านี้ ให้รีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยกำหนดให้ยาฟลูเฟนาซีน เป็นยาควบคุมพิเศษ การใช้ยานี้จะมีแต่ในสถานพยาบาล และต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์แต่ผู้เดียว

ฟลูเฟนาซีนมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ฟลูเฟนาซีน

ยาฟลูเฟนาซีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • บำบัดอาการทางจิตประสาท/จิตเวช เช่น โรคจิต(Psychosis)

ฟลูเฟนาซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาฟลูเฟนาซีนมีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะปิดกั้นการทำงานของตัวรับ(Receptor)ในสมองที่มีชื่อว่า โพสไซแนปติก โดพามิเนอร์จิก รีเซพเตอร์ (Postsynaptic dopaminergic receptors) ส่งผลยับยั้งการหลั่งสารสื่อประสาทของสมองส่วนไฮโปธาลามัส รวมถึงฮอร์โมนบางตัว เช่น ไฮโปไฟเซียล ฮอร์โมน (Hypophyseal hormones, ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง) ทำให้มีสมดุลของสารสื่อประสาทในสมองเหมาะสมมากขึ้น ด้วยกลไกเหล่านี้ สามารถใช้เป็นเหตุผลทางคลินิกที่ทำให้อาการของผู้ป่วยดีขึ้น

ฟลูเฟนาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาฟลูเฟนาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ที่ประกอบด้วย Fluphenazine HClขนาด 1 ,2.5 ,5 และ10 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาฉีด ที่มีส่วนประกอบ Fluphenazine decanoate ขนาด 100 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

ฟลูเฟนาซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาฟลูเฟนาซีน มีขนาดรับประทาน เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานยา 2.5–10 มิลลิกรัม วันละ 2-3 ครั้ง ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้ ขนาดรับประทานที่ใช้คงระดับการรักษาอยู่ที่ 1–5 มิลลิกรัม/วัน ขนาดรับประทานสูงสุดไม่เกิน 20 มิลลิกรัม/วัน และห้ามหยุดใช้ยานี้อย่างกะทันหัน
  • เด็ก: ทางคลินิก ยังไม่มีข้อมูลด้านความปลอดภัยที่ชัดเจนในการใช้ยานี้ในเด็ก โดยเฉพาะเด็กที่อายุตั้งแต่ 12 ปีลงมา ดังนั้นการใช้ยานี้ในเด็ก จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์เป็นกรณีๆไป

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาฟลูเฟนาซีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ อย่างเช่น โรคตับ โรคหัวใจ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาหรือ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร อะไรอยู่ เพราะยาฟลูเฟนาซีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ และ/หรือกับ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์ฌสริมอาหาร ที่รับประทาน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาฟลูเฟนาซีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2เท่า ให้รับประทานยาที่ขนาดปกติ

แต่อย่างไรก็ดี เพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรรับประทานยาฟลูเฟนาซีน ตรงเวลาตามแพทย์สั่ง

ฟลูเฟนาซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาฟลูเฟนาซีนสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น ปวดศีรษะ อาจทำให้การเคลื่อนไหวของร่างกายทำได้ช้าลงกว่าเดิม
  • ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น กล้ามเนื้อหดเกร็งตัวทั้งที่ ใบหน้า คอ ตา และแผ่นหลัง
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น ปากแห้ง คลื่นไส้อาเจียน ระคายเคืองที่กระเพาะอาหาร ท้องผูก
  • ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะ: เช่น เกิดปัสสาวะขัด/ปัสสาวะลำบาก/ กระเพาะปัสสาวะไม่ทำงาน ปัสสาวะถี่/บ่อย
  • ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น เกิดอาการ หอบหืด คัดจมูก หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก
  • ผลต่อตา: เช่น รูม่านตาขยาย ตาพร่า เกิดภาวะต้อหิน
  • ผลต่อหัวใจ: เช่น มีความดันโลหิตสูงหรือไม่ก็ต่ำ หัวใจเต้นผิดจังหวะ บวมปลายมือ-เท้า
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิด เม็ดผด ผื่น คัน ลมพิษ ผิวแพ้แสงแดดได้ง่าย
  • ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ: เช่น มีระดับฮอร์โมนโปรแลกตินในเลือดสูง หน้าอก/เต้านมโต
  • ผลต่อระบบเลือด: เช่น ภาวะเกล็ดเลือดต่ำ เม็ดเลือดขาวในเลือดเพิ่มหรือไม่ก็ต่ำ
  • ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น กระสับกระส่าย ตื่นเต้น นอนไม่หลับ มีอารมณ์ก้าวร้าว
  • ผลต่อตับ: เช่น พบภาวะดีซ่าน ตับอักเสบ
  • ผลต่อไต: เช่น ไตวาย
  • ผลต่อระบบเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น ไขมันโคเลสเตอรอลในเลือดสูง
  • อื่นๆ: เช่น ประจำเดือนขาด(ในสตรี)

มีข้อควรระวังการใช้ฟลูเฟนาซีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาฟลูเฟนาซีน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามรับประทานยานี้พร้อมสุราหรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบ
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีมีครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็กที่มีอายุ ตั้งแต่ 12 ปีลงมา รวมถึงผู้สูงอายุ นอกจากมีคำสั่งแพทย์
  • ห้ามรับประทานยานี้เกินจากคำสั่งแพทย์
  • ระหว่างใช้ยานี้ ระวังการเกิดภาวะเม็ดเลือดขาวชนิดต่างๆในเลือดต่ำ
  • หลีกเลี่ยงการออกแดดหรืออยู่ในที่ที่มีอากาศร้อน ด้วยสุ่มเสี่ยงต่อการเกิดภาวะลมแดด
  • ยานี้จะทำให้ฮอร์โมนโปรแลกติน (Prolactin) เพิ่มสูงขึ้น เป็นผลให้มีน้ำนมไหล และเกิดภาวะหน้าอก/เต้านมโต หากพบอาการเหล่านี้ ควรรีบพาผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็ว ไม่ต้องรอถึงวันแพทย์นัด
  • ยาฟลูเฟนาซีน อาจทำให้การควบคุมกล้ามเนื้อของร่างกายเสียสมดุล โดยเฉพาะการใช้ยานี้กับผู้สูงอายุและสตรี ถึงแม้จะเพิ่งใช้ยานี้โดยเริ่มจากการรับประทานขนาดต่ำๆแล้วก็ตาม หากมีภาวะดังกล่าวเกิดขึ้น ต้องรีบพาผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็ว ไม่ต้องรอถึงวันแพทย์นัด เพื่อแพทย์พิจารณาปรับวิธีการ รักษา
  • หากพบอาการวิงเวียนหลังใช้ยานี้ ต้องหลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะต่างๆ รวมถึงการทำงานกับเครื่องจักร ด้วยจะเกิดอุบัติเหตุได้ง่าย
  • ปฏิบัติตัวตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด และมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาฟลูเฟนาซีนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

ฟลูเฟนาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาฟลูเฟนาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาฟลูเฟนาซีนร่วมกับยา Propoxyphene ด้วยสามารถทำให้ เกิดอาการข้างเคียงของยาแต่ละตัวได้มากยิ่งขึ้น เช่น เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย ง่วงนอนมาก วิงเวียนคล้ายจะเป็นลม จนถึงมีอาการหัวใจเต้นผิดปกติตามมา
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาฟลูเฟนาซีนร่วมกับยา Tramadol ด้วยจะสุ่มเสี่ยงต่อภาวะกดการหายใจ และทำให้ง่วงนอนมาก
  • การใช้ยาฟลูเฟนาซีนร่วมกับยา Moxifloxacin อาจทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะจนเป็นอันตรายต่อผู้ป่วยได้ เพื่อเป็นการป้องกันมิให้เกิดภาวะดังกล่าว ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • ห้ามรับประทานยาฟลูเฟนาซีนร่วมกับสุราหรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบ ด้วยจะทำให้การควบคุมการทรงตัวของร่างกายเสียไป อาจเกิดภาวะชัก และวิงเวียนอย่างรุนแรง เป็นลม หัวใจเต้นผิดปกติ จนถึงขั้นโคม่าได้

ควรเก็บรักษาฟลูเฟนาซีนอย่างไร?

ควรเก็บยาฟลูเฟนาซีนตามคำแนะนำในเอกสารกำกับยา ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ และ เก็บในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น

ฟลูเฟนาซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาฟลูเฟนาซีน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
MODECATE (โมดิเคท)Bristol-Myers

อนึ่ง ยาชื่อการค้าอื่นของยานี้ เช่น Prolixin, Fludecan, Anatensol, F-tensil, Fludecan, Phenodec, Prolinate

บรรณานุกรม

  1. http://www.webmd.com/drugs/2/drug-14460/fluphenazine-decanoate-injection/details#[2017,Aug19]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Fluphenazine[2017,Aug19]
  3. http://www.mims.com/thailand/drug/info/fluphenazine?mtype=generic[2017,Aug19]
  4. https://www.drugs.com/dosage/fluphenazine.html#Usual_Adult_Dose_for_Psychosis[2017,Aug19]