เซฟไตรอะโซน (Ceftriaxone)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 5 พฤษภาคม 2558
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาเซฟไตรอะโซน (Ceftriaxone) เป็นยาในกลุ่มเซฟาโลสปอริน (Cepharosporin) รุ่นที่ 3 (Third generation) มีฤทธิ์ต่อต้านและกำจัดแบคทีเรียได้หลายชนิดโดยเฉพาะแบคทีเรียชนิดแกรมบวกตลอดจนกระทั่งเชื้อแบคทีเรียชนิดแกรมลบ ชื่อทางการค้าที่รู้จักกันดี คือ “Rocephin”

ทางคลินิกจะนำยานี้มารักษาโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบที่มีสาเหตุจากเชื้อแบคทีเรีย Pneumo cocci Meningococci และ Haemophilus influenza รักษาการติดเชื้อที่หูชั้นกลาง ที่ผิวหนัง ที่กระดูก (กระดูกอักเสบ) ที่ข้อต่อของร่างกาย โรคโกโนเรีย (Gonorrhea/หนองใน) การติดเชื้อในช่องทางเดินปัสสาวะ การติดเชื้อในอุ้งเชิงกราน ปีกมดลูกอักเสบ การติดเชื้อภายในช่องท้องเช่น ภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบ หรือแม้แต่การติดเชื้อในกระแสเลือด (ภาวะพิษเหตุติดเชื้อ)

เมื่อยาเซฟไตรอะโซนเข้าสู่กระแสเลือด ตัวยาจะกระจายเข้าไปตามเนื้อเยื่อต่างๆและในของเหลวในร่างกายเช่น น้ำไขสันหลังและในน้ำดี เป็นต้น ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 7 - 8 ชั่วโมงเพื่อกำจัดยา 50% ออกจากกระแสเลือด

ได้มีการศึกษาการใช้ยาเซฟไตรอะโซนกับสตรีตั้งครรภ์และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรพบว่า ไม่ก่อให้เกิดการวิกลรูป/ความพิการของทารกในครรภ์ และมีการขับยาออกมากับน้ำนมมารดาเพียงเล็กน้อยเท่านั้น จึงมีความปลอดภัยในการใช้กับผู้ป่วยกลุ่มนี้ รูปแบบยาแผนปัจจุบันที่พบเห็นจะเป็นยาฉีดและมีใช้แต่ในสถานพยาบาลเท่านั้น

องค์การอนามัยโลกได้ระบุให้ยาเซฟไตรอะโซนเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของระดับชุมชน คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุให้ยานี้อยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติเช่นเดียวกัน โดยจัดอยู่ในหมวดยาอันตราย และมีเงื่อนไขหรือวัตถุประสงค์ของการใช้ทางคลินิกคือ

  1. ใช้สำหรับการติดเชื้อแบคทีเรียที่แพร่ระบาดในชุมชนยกเว้นจากเชื้อแบคทีเรีย Pseudo monas aeruginosa
  2. ใช้รักษาโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบจากเชื้อแบคทีเรีย Gram-negative meningitis ยก เว้นในเด็กที่อายุน้อยกว่า 1 ปี
  3. ใช้ต่อต้านเชื้อแบคทีเรียที่ดื้อต่อยาเพนิซิลลิน (Penicillin)
  4. บางกรณีใช้กับผู้ป่วยที่มีการทำงานของไตบกพร่องและติดเชื้อแบคทีเรียแกรมลบ ไม่สามารถใช้ยาปฏิชีวนะในกลุ่ม Aminoglycosides ได้
  5. ใช้สำหรับการติดเชื้อแบคทีเรีย Gonococcus เช่น ที่ก่อโรคหนองใน

ปัจจุบันตามสถานพยาบาลของรัฐและเอกชนยังมีการใช้ยาเซฟไตรอะโซนอย่างแพร่ หลาย อาจเป็นเพราะความสอดคล้องของประสิทธิภาพในการต่อต้านแบคทีเรียที่มีการแพร่ระ บาดในชุมชนเขตร้อนอย่างประเทศไทยเรา

เซฟไตรอะโซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

เซฟไตรอะโซน

ยาเซฟไตรอะโซนมีสรรพคุณดังนี้เช่น

  • ใช้รักษาการติดเชื้อแบคทีเรียในกระแสเลือด (ภาวะพิษเหตุติดเชื้อ)
  • รักษาโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบอันมีสาเหตุจากแบคทีเรีย
  • ป้องกันการติดเชื้อของผู้ป่วยในระหว่างการผ่าตัด
  • รักษาการติดเชื้อของอวัยวะต่างๆเช่น กระดูก ข้อต่อ ไต ผิวหนัง การติดเชื้อของบาดแผล รวมถึงการติดเชื้อที่ระบบทางเดินหายใจ ระบบทางเดินอาหาร และการติดเชื้อภายในช่องท้อง
  • รักษาโรคโกโนเรีย/โรคหนองในรวมถึงโรคติดเชื้อที่ระบบทางเดินปัสสาวะ

เซฟไตรอะโซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาเซฟไตรอะโซนคือ ตัวยาจะรบกวนการสังเคราะห์สารเปบทิโดไกลแคน (Peptidoglycan) ซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญของผนังเซลล์ในแบคทีเรีย ส่งผลให้แบคทีเรียหยุดการเจริญเติบโตและตายในที่สุด จากกลไกที่กล่าวมาจึงทำให้ยากลุ่มนี้มีฤทธิ์ตามสรรพคุณ

เซฟไตรอะโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเซฟไตรอะโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็นยาฉีดชนิดผง (ละลายกับสารละลายก่อนใช้ยา) ขนาด 0.250, 0.500, 1 และ 2 กรัม/ขวด

เซฟไตรอะโซนมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาเซฟไตรอะโซนมีขนาดการบริหารยา/การใช้ยาดังนี้เช่น

  • ผู้ใหญ่และเด็กที่อายุมากกว่า 12 ปีขึ้นไป: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ/เข้าหลอดเลือดดำ 1 - 2 กรัม วันละครั้ง หากมีการติดเชื้อขั้นรุนแรงให้ฉีด 4 กรัมวันละครั้ง ขนาดใช้ยาสูงสุดไม่เกิน 4 กรัม/วัน
  • เด็กอายุต่ำกว่า 12 ปีจนถึงเด็กแรกเกิด: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ/เข้าหลอดเลือดดำ 20 - 80 มิล ลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน
  • เด็กแรกเกิด: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ/เข้าหลอดเลือดดำ 20 - 50 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน

*****หมายเหตุ:

  • ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเซฟไตรอะโซน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาเซฟไตรอะโซนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

ยาเซฟาโลสปอรินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเซฟไตรอะโซนสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้ เช่น เจ็บบริเวณที่มีการฉีดยา รู้สึกไม่สบายในกระเพาะอาหาร - ลำไส้ ท้องเสีย คลื่นไส้ อาเจียน อาจมีไข้ หนาวสั่น ผื่นคันขึ้นตามตัว เกิดภาวะโลหิตจางด้วยเกิดเม็ดเลือดแดงแตก ตรวจเลือดอาจค่าเอนไซม์ตับเพิ่มสูงขึ้น ปวดศีรษะ วิงเวียน ในสตรีอาจพบภาวะช่องคลอดอักเสบ

มีข้อควรระวังการใช้เซฟไตรอะโซนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเซฟไตรอะโซนดังนี้เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้และแพ้ยากลุ่มเซฟาโลสปอริน
  • ห้ามใช้ยานี้กับทารกที่คลอดก่อนกำหนด
  • ห้ามใช้ยานี้กับเด็กแรกเกิดที่มีอายุต่ำกว่า 28 วัน
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีประวัติแพ้ยาเพนิซิลิน (Penicillin)
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มี ภาวะไต - ตับ ทำงานผิดปกติ
  • ระวังการใช้ยานี้กับหญิงตั้งครรภ์และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ระวังการติดเชื้อจากเชื้อโรคชนิดอื่น
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเซฟไตรอะโซนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

เซฟไตรอะโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเซฟไตรอะโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นดังนี้เช่น

  • ห้ามใช้ยาเซฟไตรอะโซนร่วมกับยา Lactated ringer’s solution, ยาที่มีแคลเซียมเป็นส่วนประกอบเช่น Calcium gluconate, Calcium chloride, Edetate calcium disodium, ด้วยจะเกิดการตกตะกอนระหว่างเกลือแคลเซียมที่เป็นส่วนประกอบของผลิตภัณฑ์ดังกล่าวกับยาเซฟไตรอะโซน
  • การใช้ยาเซฟไตรอะโซนร่วมกับยาเม็ดคุมกำเนิดจะทำให้ประสิทธิภาพการคุมกำเนิดด้อยลง และเสี่ยงกับการตั้งครรภ์ได้ หากจำเป็นต้องใช้ยาทั้ง 2 ตัวร่วมกันควรใช้การคุมกำเนิดวิธีอื่นร่วมด้วย เช่น การใช้ถุงยางอนามัยชาย
  • การใช้ยาเซฟไตรอะโซนร่วมกับยา Amikacin อาจทำให้ไตเสียหายและเป็นอันตรายกับผู้ป่วย หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาเซฟไตรอะโซนอย่างไร?

สามารถเก็บยาเซฟไตรอะโซนที่อุณหภูมิห้อง ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

เซฟไตรอะโซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเซฟไตรอะโซนที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นๆและบริษัทผู้ผลิตเช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Cef-3 (เซฟ-3)Siam Bheasach
Gomcephin (กอมเซฟิน)Daewoong Pharma
Oframax (โอฟราแม็กซ์)Ranbaxy
Rocephin (โรเซฟิน)Roche
Sedalin (เซดาลิน)Chi Sheng
Trixone (ไทรโซน)L. B. S.
Trixophin (ไทรโซฟิน)Shenzhen Zhijun Pharma
Uto Ceftriaxone (ยูโท เซฟไทรอะโซน)Utopian
Utofin (ยูโทฟิน)Utopian
Zefaxone (เซฟาโซน)M & H Manufacturing

บรรณานุกรม

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Ceftriaxone [2015,April18]
2. http://www.mims.co.uk/Drugs/infections-and-infestations/bacterial-infections/rocephin [2015,April18]
3. http://drug.fda.moph.go.th:81/nlem.in.th/medicine/essential/list/85#item-8591 [2015,April18]
4. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Rocephin/ [2015,April18]
5. http://www.drugs.com/pro/ceftriaxone.html [2015,April18]
6. http://www.drugs.com/drug-interactions/ceftriaxone-index.html?filter=3&generic_only= [2015,April18]
7. http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=ceftriaxone [2015,April18]