เรียน คุณ abf65,

ก่อนตอบคำถามของคุณ ขอให้ข้อมูลเกี่ยวกับการใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินนะครับ

ในทางการแพทย์ จะใช้ยานี้ก็ต่อเมื่อ ไม่สามารถใช้การคุมกำเนิดได้ตามปกติ เช่น เมื่อถูกข่มขืน หรือถุงยางอนามัยมี

การฉีกขาด รั่วซึม (ซึ่งเกิดขึ้นได้ยากมาก ๆ เพราะต้องผ่านการตรวจสอบอย่างละเอียด

เนื่องจากนับเป็นเครื่องมือแพทย์ ส่วนที่เกิดฉีกขาด รั่วซึมขึ้นนั้น มักเกิดจาก

• - การเลือกซื้อ ขนาดไม่ถูกต้องเหมาะสม เช่น คับ หรือ หลวมเกินไป
• - การเก็บรักษาไม่ถูกต้อง : เก็บในที่ร้อน ชื้น ถูกแสงแดดบ่อย ๆ หรือเก็บในกระเป๋าสตางค์
• - การเปิดซองไม่ถูกต้อง : ใช้ของมีคมเปิด เช่น มีด กรรไกร หรือฟัน
• - การสวมใส่ไม่ถูกต้อง : สวมขณะอวัยวะเพศแข็งตัวยังไม่เต็มที่ ไม่ได้บีบกระเปาะเก็บอสุจิเพื่อไล่อากาศออกก่อนสวมใส่ เมื่อสวมแล้วไม่ได้รูดลงมาให้ถึงปลายโคน
• - ใช้สารหล่อลื่นไม่ถูกต้อง : ไม่ได้ใช้สารหล่อลื่น ไม่มีการเล้าโลมก่อน หรือใช้ครีม โลชั่น ที่มีน้ำมัน ซึงจะทำให้ถุงยางอนามัยเกิดละลายบางส่วนได้
• - การถอดถุงยางออกหลังเสร็จกิจ ไม่ได้ถอดออกทันที ไม่ได้ใช้กระดาษทิชชู่พันรอบโคนก่อนรูดออกก่อนถอด

กลไกการออกฤทธิ์ของยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน คือ

• 1. ทำให้มูกที่ปากมดลูกข้นเหนียวขึ้น ช่วยลดโอกาสที่ตัวอสุจิจะว่ายไปพบกับไข่
• 2. ทำให้ท่อนำไข่บีบตัวน้อยหรือช้าลง ลดโอกาสที่ไข่จะมาพบกับตัวอสุจิ
• 3. ทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกบางลง ลดโอกาสที่ตัวอ่อนจะมาฝังตัวและเจริญต่อไปได้ (หากมีการผสมของไข่กับอสุจิ)

วิธีการรับประทานยาที่ถูกต้อง ควรรับประทานยาทันทีหลังจากมีเพศสัมพันธ์ หรือช้าสุดไม่เกิน 48 ชั่วโมง เนื่องจากยิ่งทิ้งเวลานาน จะยิ่งเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์ การรับประทานมี 2 แบบ คือ

• 1. รับประทานยา 1 เม็ดทันที จากนั้นอีก 12 ชั่วโมงรับประทานยาเม็ดที่สอง
• ข้อดี คือ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา ด้านเวียนศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน น้อยกว่า และหากมีเพศสัมพันธ์อีกก่อนเวลารับประทานยาเม็ดที่สอง ก็ไม่จำเป็นต้องรับประทานยาเพิ่มอีก
• ข้อเสีย คือ มักลืมรับประทานยา หรือรับประทานยาล่าช้ากว่า 12 ชั่วโมง ซึ่งทำให้เสี่ยงต่อการตั้งครรภ์เพิ่มมากขึ้น
• 2. รับประทานยาพร้อมกัน 2 เม็ดทันที หลังจากมีเพศสัมพันธ์
• ข้อดี คือ ระดับยาสูงขึ้นทันที และไม่ต้องกังวลเรื่องการลืมรับประทานยา
• ข้อเสีย คือ อาการไม่พีงประสงค์ด้านเวียนศีรษะ มึนงง คลื่นไส้ อาเจียนสูงกว่าแบบแรก

อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา : เวียนศีรษะ มึนงง คัดตึงเต้านม คลื่นไส้ อาเจียน ท้องอืด แน่นท้อง ประจำเดือนผิดปกติ (มาช้ากว่ากำหนดหรือไม่มา) เลือดออกกะปริบกะปรอย

ข้อควรระวัง - ไม่ควรใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินแทนการคุมกำเนิดปกติ เนื่องจากปริมาณฮอร์โมนเพศค่อนข้างสูง คือ 1500 ไมโครกรัม (เทียบกับชนิดปกติ คือ 50-75 ไมโครกรัม) และมีอัตราเสี่ยงในการตั้งครรภ์ค่อนข้างสูง คือ 8-15 เปอร์เซ็นต์ เทียบกับชนิดปกติ คือ น้อยกว่า 1 เปอร์เซ็นต์

และเสี่ยงต่อการเสียชีวิตจากการตกเลือดในช่องท้อง เหตุจากการตั้งครรภ์นอกมดลูก (จากกลไกการออกฤทธิ์ข้อ 2. ที่ทำให้ท่อนำไข่บีบตัวช้าลง)

กลับมาที่คำถามของคุณ ส่วนใหญ่จะมีเลือดคล้ายประจำเดือนออกมา เนื่องจากเมื่อหมดฤทธิ์ของฮอร์โมนเพศ จึงเกิดฉีกขาดหลุดลอกของเยื่อบุโพรงมดลูก อาจจะมีมากบ้างน้อยบ้าง แล้วแต่ละบุคคล ซึ่งบางครั้งอาจน้อยมากจนไม่ทันสังเกต เมือเวลาเข้าห้องน้ำ หรือขึ้นกับรูปแบบเดิมของการประจำเดือนว่ามาล่าช้าเกิน 28 วันหรือไม่ หรือเกิดจากภาวะเครียด ทั้งการงาน การเรียน การอดนอน การอดอาหาร ขาดสารอาหาร เป็นต้น

หากเกิน 3 สัปดาห์หลังจากมีเพศสัมพันธ์แล้ว ประจำเดือนยังคงไม่มาตามปกติ อาจใช้อุปกรณ์ตรวจการตั้งครรภ์เพื่อทดสอบว่าเกิดจากการตั้งครรภ์หรือไม่ หากไม่ใช่ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อทำการตรวจหาสาเหตุที่แท้จริงต่อไป

เภสัชกรประดิษฐ์ งามศิริผล

แนะนำบทความดี ๆจากกองบรรณาธิการของเราที่

ยาเม็ดคุมกำเนิด (Birth control pill)

แพทย์หญิง กีรติ ลีละพงศ์วัฒนา
สูตินรีแพทย์