ตุ่มยุงกัด (Mosquito bites)

  • โดย พญ.ชลธิรศน์ ศรีเกษตรสรากุล
  • 9 กันยายน 2563
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยุงกัด (Mosquito bites) เป็นปัญหาที่พบได้บ่อย ซึ่งในที่นี้จะกล่าวถึงเฉพาะที่เป็นตุ่มคันจาก ถูกกัดโดยยุงรำคาญที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Culex quinquefasciatus เท่านั้น ไม่นับรวมถึงยุงที่ทำให้เกิดโรคเฉพาะอื่นๆเช่น ยุงลายที่ทำให้เกิดโรคไข้เลือดออก หรือยุงก้นปล่องที่ทำให้เกิดโรคเท้า ช้าง

ตุ่มยุงกัดเกิดได้อย่างไร?

ตุ่มยุงกัด

โดยปกติ ยุงตัวเมียจะต้องการเลือดเพื่อช่วยในการผลิตไข่ในการสืบพันธุ์ ยุงตัวเมียจึงต้องออกกัด/ดูดเลือดจากคนและสัตว์อื่น โดยตุ่มยุงกัดที่เกิดขึ้นเป็นผลจากปฏิกิริยาของร่างกายต่อโปร ตีนในน้ำลายยุงที่ปล่อยออกมาขณะกัด

ตุ่มยุงกัดติดต่อไหม?

ตุ่มยุงกัดไม่ใช่โรคติดต่อ จึงไม่ติดต่อไม่ว่าจะด้วยวิธีใดเช่น การสัมผัสตุ่มหรือจากการสัมผัสเสื้อผ้า เครื่องใช้

ตุ่มยุงกัดมีอาการอย่างไร?

หลังถูกยุงกัดโดยทั่วไปจะเกิดปฏิกิริยาเป็นตุ่มแดง คัน ตุ่มจะหายไปได้เองในระยะเวลาประ มาณ 20 - 30 นาที แต่ตุ่มอาจอยู่ได้นานกว่านั้นหากผู้ที่ถูกกัดมีอาการแพ้โปรตีนในน้ำลายยุง ซึ่งตุ่ม ยุงกัดมักพบบริเวณนอกร่มผ้าที่ยุงกัดได้ง่ายเช่น แขน ขา ใบหน้า

แพทย์วินิจฉัยได้อย่างไรว่าเป็นตุ่มยุงกัด?

แพทย์วินิจฉัยได้ว่าเป็นตุ่มยุงกัดจาก

  • การสอบถามประวัติทางการแพทย์ ประวัติถูกยุงกัด
  • การตรวจร่างกาย และการตรวจดูรอยโรค
  • ซึ่งโดยทั่วไปมักไม่จำเป็นต้องตรวจสืบค้นเพิ่มเติมด้วยการตรวจทางห้องปฏิบัติการหรือเอกซเรย์

ควรพบแพทย์เมื่อไหร่?

ควรมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาล หากตุ่มผิวหนังจากสาเหตุต่างๆที่รวมถึงตุ่มยุงกัดมีอาการ เช่น

  • มีอาการคันมาก
  • มีตุ่มจำนวนมาก หรือ
  • ตุ่มมีการติดเชื้อ/เกิดเป็นหนอง ที่ดูแลตนเองในเบื้องต้นแล้วไม่ดีขึ้น หรือ
  • เมื่อกังวลในอาการ

*แต่ถ้ามีอาการแพ้รุนแรงหลังถูกยุง/แมลงกัด ควรต้องรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันที เช่น

  • หายใจไม่สะดวก/หายใจลำบาก
  • มีผื่นคันขึ้นทั่วตัว
  • ปวดท้อง
  • หน้ามืด/ เป็นลม

รักษาและดูแลตนเองอย่างไรเมื่อมีตุ่มยุงกัด?

การรักษาและการดูแลตนเองเมื่อมีตุ่มยุงกัด ได้แก่

ก. โดยทั่วไปไม่จำเป็นต้องมีการดูแลรักษา ตุ่มจะหาย ได้เองในระยะเวลาประมาณ 20 - 30 นาที

ข.แต่ถ้ามีอาการคันมาก การดูแลรักษา เช่น

  • การประคบเย็นลดอาการคัน โดยใช้ Ice-Pack หรือน้ำแข็งห่อผ้าสะอาด ประคบบริเวณตุ่มคัน ประมาณ 10 นาทีวันละ 1 - 3 ครั้ง
  • ทายา Calamine lotion เพื่อให้ผิวรู้สึกเย็นสบาย ลดอาการคัน
  • ทายาสเตียรอยด์ เพื่อลดการอักเสบ แดง คัน ของตุ่ม (การอักเสบที่เกิดโดยไม่มีการติดเชื้อ) ถ้าเป็นหนองห้ามใช้ยากลุ่มนี้
  • ห้ามแกะเกาเพราะจะทำให้เกิดรอยดำบริเวณตุ่มและบริเวณที่เกา และอาจเกิดการติดเชื้อแบคทีเรียซ้ำซ้อนตามมา ส่งผลให้ตุ่มเกิดเป็นแผล/หนอง
  • รับประทานยาแก้แพ้กลุ่ม Antihistamine เพื่อบรรเทาอาการคัน
  • อาบน้ำได้ตามปกติ แต่ควรใช้สบู่ชนิดอ่อนโยนต่อผิว เช่น สบู่เด็กอ่อน

ตุ่มยุงกัดก่อผลข้างเคียงอย่างไร?

โดยทั่วไป มักไม่มีผลข้างเคียงจากตุ่มยุงกัด ตุ่มและอาการคันจะหายได้เองในระยะเวลาประ มาณ 20 - 30นาที แต่ในรายที่มีอาการแพ้โปรตีนในน้ำลายยุงมาก ตุ่มยุงกัดอาจมีอาการอยู่หลายวัน หรืออาจเกิดเป็นอาการลมพิษ หรืออาการแพ้รุ่นแรงที่เรียกว่า Anaphylaxis ได้

นอกจากนี้การแกะ/เกาตุ่มยุงกัดสามารถทำให้เกิดการติดเชื้อแบคทีเรียซ้ำซ้อน/เกิดเป็นแผล หนอง และเกิดเป็นรอยดำหลังการอักเสบที่มีผลต่อความสวยงามได้

ตุ่มยุงกัดมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรค โดยทั่วไป ตุ่มยุงกัดจะหายได้เอง ระยะเวลาขึ้นอยู่กับปฏิกิริยาของร่างกายต่อโปรตีนในน้ำลายยุง ทั่วไปมักเป็น 20 - 30 นาที แต่บางคนอาจมีอาการได้นาน 2 - 3 วัน และน้อยมากๆที่จะพบมีอาการแพ้ที่รุนแรง (Anaphylaxis) นอกจากนี้คือ การติดเชื้อแบคทีเรีย/เป็นหนองของตุ่มจากการเกา ซึ่งอาจต้องพบแพทย์ถ้าเป็นมากเพื่อการรักษาด้วยยาปฏิชีวนะ

ป้องกันตุ่มยุงกัดอย่างไร?

การป้องกันตุ่มยุงกัด คือการป้องกันไม่ให้ถูกยุงกัดนั่นเอง วิธีง่ายๆที่ได้ผล คือ

  • เลี่ยงสถานที่ยุงชุม
  • สวมเสื้อผ้าแขนยาว ขายาว สีอ่อนๆ โดยเฉพาะสีขาว
  • กำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงโดยเฉพาะรอบบ้านและรอบที่ทำงาน
  • ใช้ผลิตภัณฑ์ป้องกันยุงเช่น ตะไคร้หอมระเหยที่ป้องกันยุงได้นานประมาณ 20 - 30 นาที น้ำ มันยูคาลิปตัสป้องกันยุงได้ประมาณ 2 ถึง 5 ชั่วโมง
  • ใช้มุ้งลวดหรือนอนกางมุ้ง

บรรณานุกรม

1. ปรียากุลละวณิชย์,ประวิตร พิศาลยบุตร .Dermatology 2020:ชื่อบท.พิมพ์ครั้งที่1.กรุงเทพฯ:โฮลิสติก,2555
2. Lowell A. Goldsmith,Stephen I. Katz,Barbara A. Gilchrest,Amy S. Paller,David J.Leffell,Klaus Wolff.Fitzpatrick’s dermatology in general medicine.eight edition.McGraw-Hill.2012