ไดวาลโปรเอ็กซ์ (Divalproex)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 5 กรกฎาคม 2560
- Tweet
- บทนำ
- ไดวาลโปรเอ็กซ์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
- ไดวาลโปรเอ็กซ์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ไดวาลโปรเอ็กซ์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ไดวาลโปรเอ็กซ์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- ไดวาลโปรเอ็กซ์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ไดวาลโปรเอ็กซ์อย่างไร?
- ไดวาลโปรเอ็กซ์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาไดวาลโปรเอ็กซ์อย่างไร?
- ไดวาลโปรเอ็กซ์มีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- ลมชัก (Epilepsy)
- ยารักษาทางจิตเวช ยาจิตเวช (Psychotropics drugs)
- ยากันชัก ยาต้านชัก (Anticonvulsant drugs)
- ไมเกรน (Migraine)
- ยาไมเกรน ยาต้านไมเกรน (Antimigraine drugs)
บทนำ
ยาไดวาลโปรเอ็กซ์(Divalproex หรือ Divalproex sodium) เป็นยาที่ใช้รักษา อาการของโรคลมชัก อาการทางจิตประสาท/โรคทางจิตเวช หรือใช้ป้องกันอาการไมเกรน ยานี้มีโครงสร้างหลักคล้ายกับยากรดวาลโปรอิก(Valproic acid) แต่มีความต่างตรงที่ว่ายาไดวาลโปรเอ็กซ์จะมีโครงสร้างโมเลกุลที่ประกอบด้วยเกลือโซเดียม
รูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยาไดวาลโปรเอ็กซ์ เป็นยารับประทาน หลังการดูดซึมจากระบบทางเดินอาหาร ตัวยานี้จะเข้าสู่กระแสเลือด ตับจะเป็นอวัยวะที่คอยทำลายโครงสร้างโมเลกุลของยานี้อย่างต่อเนื่องก่อนที่จะถูกกำจัดทิ้งไปกับปัสสาวะ ทางคลินิกสามารถใช้ยานี้กับผู้ใหญ่และกับเด็ก โดยทั่วไป แพทย์จะใช้น้ำหนักตัวของร่างกายและอายุมาเป็นเกณฑ์พิจารณาขนาดรับประทานยานี้ได้อย่างเหมาะสม ประกอบกับยาไดวาลโปรเอ็กซ์ได้ออกแบบสูตรตำรับมา 3 ขนาดความแรง คือ 125, 250, และ 500 มิลลิกรัม/เม็ด
อย่างไรก็ตาม ยาไดวาลโปรเอ็กซ์ มีข้อควรระวังที่ต้องให้ความสำคัญและควรเรียนรู้ไว้ เช่น
- ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
- การใช้ยาไดวาลโปรเอ็กซ์ชนิดรับประทานแบบออกฤทธิ์ยาวนาน โดยใช้ ต่อเนื่อง 6 เดือน มีรายงานพบว่า ผู้ป่วยบางรายมีอาการตับวายและเสียชีวิตในที่สุด จึงเป็นเหตุผลห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคตับ
- เด็กที่มีอายุต่ำกว่า 2 ปี จะเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดอาการตับวายเมื่อใช้ยานี้
- การใช้ยานี้ในสตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ จะทำให้ทารกที่เกิดมามีความฉลาดน้อยลง
- โรคประจำตัวหลายประเภทจะทวีความรุนแรงเพิ่มขึ้นเมื่อร่างกายได้รับยาไดวาลโปรเอ็กซ์ เช่น โรคมะเร็ง ผู้ที่ติดสุราเรื้อรัง ผู้ที่มีระบบการเผาผลาญพลังงานของร่างกายผิดปกติ(เช่น ผู้ป่วยโรคเบาหวาน) ผู้ที่มีภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ เกล็ดเลือดต่ำ มีภาวะอัลบูมินในเลือดต่ำ ผู้ที่มีภาวะตับอ่อนอักเสบ ผู้ป่วยโรคไต ผู้ที่มีภาวะไกลซีน(Glycine, กรดอะมิโนชนิดหนึ่ง)ในเลือดสูง รวมถึงผู้ที่ต้องเข้ารับการผ่าตัด ดังนั้นผู้ที่มีโรคประจำตัวใดๆ ควรแจ้งให้ แพทย์ พยาบาล เภสัชกร ทราบทุกครั้งที่เข้ารับการรักษา หรือมีการใช้ยาต่างๆ
- ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับยารักษาโรคลมชักชนิดอื่นๆเพราะจะทำให้เกิดผลข้างเคียงจากยาทั้ง 2 ตัวสูงขึ้น นอกจากจะมีคำสั่งแพทย์เท่านั้น
- นอกจากนี้ยังมียาอื่นๆอีกหลายประเภทที่ทำให้เกิดภาวะยาตีกัน(ปฏิกิริยาระหว่างยา)กับยาไดวาลโปรเอ็กซ์ เช่น กลุ่มยาBenzodiazepine, Felbamate, Salicylates, Carbapenem antibiotics, ยาต้านการแข็งตัวของเลือด, Barbiturates, TCAs, Zidovudine เป็นต้น
- ห้ามหยุดใช้ยาไดวาลโปรเอ็กซ์อย่างกะทันหัน ด้วยจะเสี่ยงต่อการเกิดอาการลมชักอย่างรุนแรง การหยุดใช้ยานี้จะต้องลดขนาดรับประทานเป็นลำดับ แพทย์ เท่านั้นที่จะปรับขนาดรับประทานในการหยุดใช้ยานี้ได้เหมาะสมที่สุด
- บางกรณี ผู้ป่วยที่ได้รับยานี้แล้วมีอาการ ง่วงนอน วิงเวียน ตาพร่า กรณีดังกล่าว ห้ามมิให้ผู้ป่วยขับขี่ยวดยานพาหนะและต้องหลีกเลี่ยงการทำงานกับเครื่องจักรด้วยจะส่งผลเกิดอุบัติเหตุได้ง่าย
- ระหว่างที่ใช้ยานี้แล้วเกิดอาการ ปวดท้อง อาเจียน เบื่ออาหาร อาจเป็นสัญญาณบ่งบอกว่าเกิดภาวะตับอ่อนอักเสบขึ้นแล้ว ผู้ป่วยต้องรีบมาปรึกษาแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็ว/ทันที ไม่ต้องรอถึงวันแพทย์นัด
- หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่อาจทำให้บาดเจ็บจนมีบาดแผลเลือดออก เพราะยาไดวาลโปรเอ็กซ์จะทำให้ระยะเวลาของการแข็งตัวของเลือดนานกว่าปกติ จนเป็นเหตุให้สูญเสียเลือด
- ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่ได้รับยาไดวาลโปรเอ็กซ์ อาจทำให้ผลตรวจปริมาณสารประกอบประเภทคีโตน(Ketone)ในปัสสาวะผิดปกติ
- บางครั้งผู้ที่ใช้ยานี้ อาจเกิดภาวะอุณหภูมิร่างกายต่ำกว่าปกติ รู้สึกสับสน หมดแรง/อ่อนล้า การทรงตัวผิดปกติ หัวใจเต้นช้า พูดไม่ชัด ง่วงนอนผิดปกติ หากพบอาการเหล่านี้ ต้องรีบแจ้งแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยด่วน ไม่ต้องรอจนถึงวันแพทย์นัด
ยาไดวาลโปรเอ็กซ์จัดเป็นยาที่สามารถก่อให้เกิดอันตรายได้อย่างมากมายหากใช้ผิดวิธี ก่อนการใช้ยาชนิดนี้ผู้ป่วยต้องได้รับการตรวจร่างกายและมีคำสั่งการจ่ายยาจากแพทย์เท่านั้น
อนึ่ง หากต้องการทราบข้อมูลเกี่ยวกับยาไดวาลโปรเอ็กซ์เพิ่มเติม สามารถสอบถามได้จากแพทย์ผู้ที่ตรวจรักษา หรือจากเภสัชกรได้ทั่วไป
ไดวาลโปรเอ็กซ์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
ยาไดวาลโปรเอ็กซ์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น
- ใช้รักษาอาการของโรคลมชัก
- ใช้รักษาอาการโรคทางจิตเวช ประเภท Mania (อาการฟุ้งพล่าน/อาการคลุ้มคลั่ง)
- ใช้ป้องกันอาการโรคไมเกรน
ไดวาลโปรเอ็กซ์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
กลไกการออกฤทธิ์ของยาไดวาลโปรเอ็กซ์ คือ หลังรับประทาน ตัวยานี้จะเกิดการแตกตัวและกลายเป็นสารวาลโปรเอทไอออน (Valproate ion/โมเลกุลที่มีประจุไฟฟ้า) ในระบบทางเดินอาหาร เมื่อมีการดูดซึมไอออนนี้เข้ากระแสเลือด จะส่งผลให้ระดับสาร Gamma-aminobutyric acid (GABA)ในสมองเพิ่มขึ้น และทำให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ
ไดวาลโปรเอ็กซ์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาไดวาลโปรเอ็กซ์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
- ยาเม็ดชนิดรับประทานแบบออกฤทธิ์นานที่ประกอบด้วยตัวยา Divalproex sodiumขนาด 125, 250 และ 500 มิลลิกรัม/เม็ด
ไดวาลโปรเอ็กซ์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
ยาไดวาลโปรเอ็กซ์มีขนาดรับประทาน เช่น
ก.สำหรับรักษาอาการลมชัก:
- ผู้ใหญ่และเด็กอายุตั้งแต่ 10 ปีขึ้นไป: เริ่มรับประทานยาขนาด 10–15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน แพทย์อาจปรับเพิ่มขนาดรับประทานยา 5–10 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/สัปดาห์ จนกว่าจะได้ขนาดรับประทานที่เหมาะสม โดยขนาดรับประทานสูงสุดไม่ควรเกิน 60 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน
- เด็ก: ยังไม่มีข้อมูลทางคลินิกที่แน่ชัดถึง ขนาดยานี้ ผลข้างเคียง และความปลอดภัยในการใช้ยานี้ในเด็ก การใช้ยานี้ในเด็ก จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป
ข. สำหรับบำบัดอาการทางจิตเวช/อาการคลุ้มคลั่ง:
- ผู้ใหญ่: เริ่มรับประทานยา 750 มิลลิกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทานวันละ 2-3 ครั้งขึ้นกับคำสั่งแพทย์ และแพทย์อาจมีการปรับเพิ่มขนาดรับประทานตามอาการผู้ป่วย โดยขนาดรับประทานสูงสุดไม่เกิน 60 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน
- เด็ก: ยังไม่มีข้อมูลทางคลินิกที่แน่ชัดถึง ขนาดยานี้ ผลข้างเคียง และความปลอดภัยในการใช้ยานี้ในเด็ก การใช้ยานี้ในเด็ก จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป
ค. สำหรับป้องกันอาการปวดศีรษะไมเกรน:
- ผู้ใหญ่: เริ่มต้นรับประทานยาครั้งละ 250 มิลลิกรัม วันละ 2 ครั้ง ผู้ป่วยบางราย แพทย์อาจปรับใช้ยาขนาด 1,000 มิลลิกรัม วันละ1ครั้ง
- เด็ก: ยังไม่มีข้อมูลทางคลินิกที่แน่ชัดถึง ขนาดยานี้ ผลข้างเคียง และความปลอดภัยในการใช้ยานี้ในเด็ก การใช้ยานี้ในเด็ก จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป
อนึ่ง: เพื่อลดการระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร ควรรับประทานยานี้ พร้อม หรือ หลังอาหารทันที
*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาไดวาลโปรเอ็กซ์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไดวาลโปรเอ็กซ์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาไดวาลโปรเอ็กซ์ สามารถรับประทานยาทันทีที่นึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2เท่า
ไดวาลโปรเอ็กซ์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาไดวาลโปรเอ็กซ์สามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้ เช่น
- ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น มีอาการท้องเสียหรือท้องผูก คลื่นไส้ ปวดท้อง เบื่ออาหาร ปากแห้ง ท้องอืด อาเจียน กระเพาะอาหารอักเสบ
- ต่อระบบประสาท: เช่น ปวดศีรษะ วิงเวียน ง่วงนอน ตัวสั่น
- ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะและระบบอวัยวะเพศ: เช่น เกิดภาวะช่องคลอดอักเสบ(ในสตรี) กระเพาะปัสสาวะอักเสบ ประจำเดือนผิดปกติ(ในสตรี)
- ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น โรคติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ หลอดลมอักเสบ คออักเสบ ไอ ไซนัสอักเสบ
- ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดผมร่วง มีผื่นคันตามผิวหนัง ผิวแห้ง
- ผลต่อระบบกล้ามเนื้อและกระดูก: เช่นขาเป็นตะคริว ปวดกล้ามเนื้อ กล้ามเนื้ออ่อนแรง
- ผลต่อระบบการเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น เบื่ออาหาร น้ำหนักตัวลดลงหรือไม่ก็เพิ่มขึ้น มีภาวะเกลือโซเดียมในเลือดต่ำ น้ำตาลในเลือดเพิ่มขึ้น
- ผลต่อระบบเลือด: เช่น มีภาวะเลือดออกง่าย เลือดจาง
- ผลต่อไต: เช่น ไตอักเสบ
- ผลต่อตับ: เช่น ตับทำงานผิดปกติ เช่น ค่าเอนไซม์การทำงานของตับในเลือดเพิ่มขึ้น ค่าบิลิรูบินในเลือดสูง
- ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ความดันโลหิตสูงหรือไม่ก็ต่ำ ชีพจรเต้นผิดปกติ
- ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น นอนไม่หลับ กระสับกระส่าย รู้สึกสับสน ฝันร้าย
- ผลต่อตา: เช่น การมองเห็นภาพไม่ชัดเจน
- ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ: เช่น เกิดภาวะไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ/ภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน
มีข้อควรระวังการใช้ไดวาลโปรเอ็กซ์อย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ไดวาลโปรเอ็กซ์ เช่น
- ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีประวัติตับทำงานผิดปกติหรือผู้ป่วยโรคตับ
- ห้ามใช้ยานี้กับสตรีมีครรภ์ สตรีในภาวะให้นมบุตร
- ห้ามใช้ยานี้กับเด็กที่อายุต่ำกว่า 10 ปี ด้วยยานี้สามารถทำให้เกิดภาวะตับเป็นพิษ/ตับวาย
- ห้ามรับประทานยานี้ร่วมกับเครื่องดื่มประเภทแอลกอฮอล์เพราะจะส่งผลให้เกิดผลข้างเคียงจากยานี้ที่รุนแรง
- ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง และใช้ยานี้ตามขนาดรับประทานที่แพทย์แนะนำ
- ห้ามหยุดรับประทานยานี้กะทันหันด้วยอาการโรคต่างๆจะกำเริบอย่างรุนแรง
- ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม เช่น เม็ดยาแตกหัก สีเม็ดยาเปลี่ยน
- ระหว่างที่ผู้ป่วยใช้ยานี้และต้องเข้ารับการผ่าตัด แพทย์จะตรวจสอบก่อนว่าการแข็งตัวของเลือดยังปกติดีอยู่หรือไม่
- ปฏิบัติตามคำสั่ง แพทย์ พยาบาล เภสัชกร อย่างเคร่งครัด และมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดหมายทุกครั้ง
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาไดวาลโปรเอ็กซ์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
ไดวาลโปรเอ็กซ์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาไดวาลโปรเอ็กซ์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาไดวาลโปรเอ็กซ์ร่วมกับกลุ่มยา Benzodiazepines, Felbamate, Salicylates, ด้วยกลุ่มยาเหล่านี้จะทำให้ผู้ป่วยได้รับผลข้างเคียงจากยาไดวาลโปรเอ็กซ์มากขึ้น
- ห้ามใช้ยาไดวาลโปรเอ็กซ์ร่วมกับยา Clonazepam ด้วยเสี่ยงทำให้เกิดอาการชักได้ง่ายขึ้น
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาไดวาลโปรเอ็กซ์ร่วมกับยา Carbamazepine, Ertapenem, Imipenem, Meropenem, Hydantoins, Mefloquine, Rifampin, Ritonavir, ด้วยยาเหล่านี้จะทำให้ประสิทธิภาพการรักษาของยาไดวาลโปรเอ็กซ์ด้อยลง
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาไดวาลโปรเอ็กซ์ร่วมกับยา Warfarin, Barbiturates, Ethosuximide, Lamotrigine, Methylphenidate, Quetiapine, Rufinamide(ยากันชัก), Tolbutamide, TCAs, Zidovudine, ด้วยยาไดวาลโปรเอ็กซ์จะทำให้เกิดอาการข้างเคียงจากยาเหล่านี้มากยิ่งขึ้น
ควรเก็บรักษาไดวาลโปรเอ็กซ์อย่างไร?
ควรเก็บยาไดวาลโปรเอ็กซ์ภายใต้อุณหภูมิ 20-25 องศาเซลเซียส(Celsius) ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ และเก็บในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
ไดวาลโปรเอ็กซ์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาไดวาลโปรเอ็กซ์ มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| Depakote (เดพาคอท) | Abbott |
อนึ่ง ยาชื่อการค้าอื่นของยานี้ เช่น Dival-ER, Divelpin, Desval-ER, Divot-XL Di elival -ER
