แคลเซียมกลูโคเนต (Calcium gluconate)

บทนำ

ยาแคลเซียมกลูโคเนต (Calcium gluconate หรือ Ca gluconate) จัดเป็นยาที่ใช้เสริมธาตุแคลเซียมในผู้ป่วยที่มีระดับแคลเซียมในร่างกายต่ำ ทางคลินิกยังใช้แคลเซียมกลูโคเนตในวัตถุประสงค์อื่นอีกเช่น ใช้แก้พิษกรณีที่ร่างกายได้รับเกลือแมกนีเซียมเกินขนาด ใช้เป็นยาทาเมื่อผิวหนังไหม้จากการสัมผัสกรดไฮโดรฟลูออริก (Hydrofluoric acid, กรดใช้ในอุตสาหกรรมหลายชนิดเช่น ใช้เป็นสารละลาย) ใช้บำบัดภาวะร่างกายได้รับเกลือโพแทสเซียมสูงเกิน และในอดีตทางการแพทย์เคยใช้แคลเซียมกลูโคเนตชนิดฉีดรักษาผู้ที่ถูกแมงมุมแม่หม้ายดำกัดอีกด้วย

รูปแบบยาแผนปัจจุบันที่พบเห็นได้ของยานี้จะเป็นยาเม็ดชนิดรับประทานและยาฉีด ซึ่งองค์การอนามัยโลกได้ระบุให้แคลเซียมกลูโคเนตเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของชุมชน สำหรับประ เทศไทยโดยคณะกรรมการอาหารและยาได้ระบุให้แคลเซียมกลูโคเนตอยู่ในบัญชียาหลักแห่ง ชาติและมีหลายขนาดความแรง ประชาชนโดยทั่วไปมักจะคุ้นเคยกับยากลุ่มแคลเซียมที่เป็นชนิดเม็ดสำหรับรับประทานเท่านั้นซึ่งรวมแคลเซียมกลูโคเนตด้วย อย่างไรก็ตามการใช้ยาหรือได้รับยาแคลเซียมกลูโคเนตเกินขนาดสามารถส่งผลเสียต่อร่างกายได้กล่าวคือ อาจพบอาการนิ่วในไต ปวดกระดูก ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ปัสสาวะมาก อ่อนแรง เบื่ออาหาร ตับอ่อนอักเสบ อาการที่รุนแรงมากกว่านี้น่าจะเป็นภาวะหัวใจเต้นช้าและหัวใจเต้นผิดจังหวะ และเมื่อตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (ECG) จะพบค่า ECG เปลี่ยนแปลงอย่างผิด ปกติ อาจเกิดภาวะโคม่าจนถึงขั้นหัวใจหยุดเต้นได้ ดังนั้นก่อนการเลือกใช้แคลเซียมกลูโคเนต ผู้ป่วยสมควรต้องปรึกษาแพทย์ก่อนเสมอ และไม่ควรไปซื้อหายามารับประทานด้วยตนเอง

แคลเซียมกลูโคเนตมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาแคลเซียมกลูโคเนตมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เช่น

• สำหรับบำบัดรักษาผู้ที่ขาดธาตุ/เกลือแร่ แคลเซียม
• รักษาภาวะเกลือแร่โพแทสเซียมและเกลือแร่แมกนีเซียมในเลือดสูงเกินปกติ
• รักษาโรคกระดูกพรุน
• ใช้เป็นยาทาภายนอก/ยาใช้ภายนอก รักษาอาการระคายเคืองจากกรดไฮโดรฟลูออริก
• รักษาภาวะร่างกายได้รับยากลุ่ม Calcium channel blocker เกินขนาด

แคลเซียมกลูโคเนตมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาแคลเซียมกลูโคเนตคือ ตัวยาจะเข้าไปสร้างสมดุลของเกลือแคล เซียมในกระแสเลือด ส่งผลให้เส้นประสาทกล้ามเนื้อโดยเฉพาะกล้ามเนื้อหัวใจทำงานได้อย่างเป็นปกติ นอกจากนั้นร่างกายยังนำแคลเซียมไปใช้ในการเสริมสร้างความแข็งแรงของกระดูก และเพื่อคงสมดุลของเกลือแร่/แร่ธาตุต่างๆในเลือดอีกด้วย

แคลเซียมกลูโคเนตมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาแคลเซียมกลูโคเนตมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเช่น

• ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 500 มิลลิกรัม/เม็ด
• ยาฉีด ขนาด 4.5 มิลลิอิควิวาเลนท์/10 มิลลิลิตร
• ยาเม็ดฟู่ละลายน้ำที่ประกอบด้วยเกลือ/เกลือแร่ แคลเซียมชนิดอื่นเช่น Calcium lactate 2.93 กรัม + Calcium gluconate 0.01 กรัม + Calcium carbonate 0.3 กรัม

*หมายเหตุ

• แคลเซียมกลูโคเนตชนิดเม็ด/เม็ดฟู่ เหมาะกับภาวะร่างกายขาดแคลเซียมเช่น โรคกระดูกพรุนและต้องการแคลเซียมเข้าไปเสริมสร้างร่วมกับแคลเซียมที่ได้จากสารอาหารประจำวัน
• แคลเซียมกลูโคเนตชนิดฉีด เหมาะกับภาวะร่างกายขาดแคลเซียมอย่างมากเช่น อาจมีอาการชักเกร็งและต้องการแคลเซียมชดเชยเร่งด่วน หรือให้กับสตรีตั้งครรภ์ที่อยู่ในภาวะแคลเซียมต่ำ
• แคลเซียมคาร์บอเนตมีเกลือแคลเซียมเป็นส่วนประกอบ 40% ราคาถูกที่สุด พบในอาหารทะเลเป็นส่วนมาก มีการดูดซึมเข้าร่างกายจากระบบทางเดินอาหารได้ต่ำ ต้องรับประทานพร้อมมื้ออาหารจึงจะดูดซึมได้ดีขึ้น
• แคลเซียมกลูโคเนตมีเกลือแคลเซียมเป็นส่วนประกอบ 9% ซึ่งเป็นปริมาณต่ำ หากใช้เป็นองค์ประกอบหลักของยาเม็ดจะต้องรับประทานต่อวันเป็นปริมาณมาก มีการดูดซึมเข้าร่าง กายได้ในอัตราที่ไม่แน่นอนนัก และต้องรับประทานพร้อมหรือหลังอาหาร
• แคลเซียมแลคเตตมีเกลือแคลเซียมเป็นส่วนประกอบ 13 % มีการดูดซึมเข้าร่างกายได้ปานกลาง ราคาสูงขึ้น มักนำไปใช้เป็นยาลดกรดอีกด้วย

แคลเซียมกลูโคเนตมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ด้วยสามารถนำยาแคลเซียมกลูโคเนตมาใช้รักษาในหลากหลายภาวะ/อาการ ดังนั้นการใช้ที่รวมถึงขนาดของยานี้จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา ในที่นี้ขอยกตัวอย่างขนาดยาแคลเซียมกลูโคเนตเฉพาะขนาดรับประทานสำหรับรักษาภาวะร่างกายขาดแคลเซียมเช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทาน 1,000 – 3,000 มิลลิกรัม/วันโดยแบ่งรับประทาน
• เด็กแรกเกิด/ทารก: รับประทาน 500 – 1,500 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดย แบ่งรับประทานทุกๆ 4 - 6 ชั่วโมง
• เด็กเล็ก - เด็กโต: รับประทาน 500 - 725 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานทุกๆ 6 - 8 ชั่วโมง
• *อนึ่ง: ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหารหรือหลังอาหารก็ได้

*****หมายเหตุ:

• ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาแคลเซียมกลูโคเนต ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและ เภสัชกรดังนี้

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำ บาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาแคลเซียมกลูโคเนตอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาแคลเซียมกลูโคเนตสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้ เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัด ไปไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

แคลเซียมกลูโคเนตมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาแคลเซียมกลูโคเนตสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น มีภาวะคลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร ท้องผูก ปากแห้ง กระหายน้ำ ปัสสาวะมาก รู้สึกปั่น ป่วนในกระเพาะอาหาร หัวใจเต้นช้าหรือหัวใจเต้นผิดจังหวะ ความดันโลหิตต่ำ

มีข้อควรระวังการใช้แคลเซียมกลูโคเนตอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาแคลเซียมกลูโคเนตเช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
• ห้ามฉีดยาแคลเซียมกลูโคเนตเข้ากล้ามเนื้อหรือฉีดเข้าใต้ผิวหนัง
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะในระหว่างทำการกู้ชีพด้วยเครื่องที่เรียก ว่า CPR ( Cardiopulmonary resuscitation)
• ห้ามใช้กับผู้ที่มีภาวะเกลือแคลเซียมในร่างกายสูง
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่ได้รับพิษจากยา Digoxin
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคตับ โรคไต โรคหัวใจ ผู้ที่เคยมีประวัติเป็นนิ่วในไต (Renal calculi)
• ระวังการให้ยาแคลเซียมกลูโคเนตแบบฉีดเข้าหลอดเลือดอาจก่อให้เกิดอาการหลอด เลือดขยายตัว ความดันโลหิตต่ำ หัวใจเต้นช้า หัวใจเต้นผิดจังหวะ จนถึงขั้นหัวใจหยุดเต้น
• อาจเกิดภาวะท้องผูก ท้องอืด เมื่อใช้ยาแคลเซียมกลูโคเนตชนิดรับประทาน
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาแคลเซียมกลูโคเนตด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่น กัน

แคลเซียมกลูโคเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาแคลเซียมกลูโคเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นเช่น

• การใช้ยาแคลเซียมกลูโคเนตร่วมกับยา Digoxin อาจทำให้เกิดอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ แน่นหน้าอก ตาพร่า คลื่นไส้ และเป็นลมชัก หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับ ประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
• ห้ามใช้ยาแคลเซียมกลูโคเนตชนิดฉีดผสมร่วมกับยาปฏิชีวนะ Ceftriaxone ด้วยยาทั้ง 2 จะทำให้เกิดตะกอนผลึกในกระแสเลือด ในปอด หรือในไต โดยเฉพาะกับเด็กทารก
• การใช้ยาแคลเซียมกลูโคเนตร่วมกับยา Hydrochlorothiazide อาจทำให้ระดับความเข้ม ข้นของแคลเซียมกลูโคเนตในกระแสเลือดเพิ่มสูงขึ้นจนเป็นผลให้มีอาการข้างเคียงตามมา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
• การใช้ยาแคลเซียมกลูโคเนตร่วมกับยา Amlodipine อาจทำให้ประสิทธิภาพการรักษาของยา Amlodipine ด้อยลงไป หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษาแคลเซียมกลูโคเนตอย่างไร?

ควรเก็บยาแคลเซียมกลูโคเนตภายในอุณหภูมิห้องที่เย็น ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

แคลเซียมกลูโคเนตมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาแคลเซียมกลูโคเนตที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิตเช่น

บรรณานุกรม

1. http://www.drugs.com/mtm/calcium-gluconate.html[2015,June27]
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Calcium_gluconate#Medical_uses[2015,June27]
3. http://reference.medscape.com/drug/calcium-gluconate-344434#0[2015,June27]
4. http://www.mims.com/Thailand/Drug/search/?q=CALCIUM%20GLUCONATE [2015,June27]
5. http://www.mims.com/Thailand/drug/info/Calcion/[2015,June27]
6. http://www.mims.com/Thailand/drug/info/Calcium%20Gluconate%20GPO [2015,June27]
7. http://www.mims.com/Thailand/drug/info/KAL-forte/?type=brief[2015,June27]
8. http://www.mims.com/THAILAND/Home/GatewaySubscription/?generic=calcium+gluconate[2015,June27]
9. http://www.summa-ems.org/file.php/1/DRUG%20INDEX/CALCIUM%20GLUCONATE.pdf[2015,June27]
10. http://www.drugs.com/drug-interactions/calcium-gluconate-index.html?filter=3&generic_only[2015,June27]
11. href="http://www.drugs.com/pro/calcium-gluconate-injection.html[2015,June27]
12. http://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/in-depth/calcium- supplements/art-20047097?pg=2 [2015,June27]
13. http://www.advocatehealth.com/bromenn/documents/orthopedics/Types%20of%20Calcium.pdf[2015,June27]
14. [2015,June27]