สาระน่ารู้จากหมอตา ตอน Ethambutol optic neuropathy

เรื่องน่ารู้จากหมอตา-27

Ethambutol optic neuropathy เป็นภาวะประสาทตาผิดปกติจากการใช้ยา ethambutol, ยา ethambutol เป็นยาปฏิชีวนะยับยั้งเจริญการเจริญของเชื้อโรคในกลุ่ม mycobacterium ที่เราทราบกันคือ เชื้อวัณโรค นั่นเอง โดยมักจะใช้ร่วมกับยาอื่น แต่เป็นที่ทราบกันดีว่า ยานี้มีผลข้างเคียงทำให้เกิดความผิดปกติที่ประสาทตา (ethambutol optic neuropathy = EON) ทำให้ตามัวลงโดยไม่ทราบสาเหตุแน่ชัด แต่คาดกันว่าน่าจะเกิดจากความผิดปกติของกระบวนการ oxidative phosphorylation ทำให้เซลส์ขาดสารทองแดง หรืออาจเกิดการขาดสารสังกะสี (จากยาตัวนี้เกิดการต่อต้านปฏิกิริยา lysosomal activation) ทำให้สารสังกะสีลดลง

เร็ว ๆ นี้มีรายงานอุบัติการของ EON พบได้ 1-2% ถ้าอิงจำนวนผู้ที่ใช้ยานี้ขององค์การอนามัยโลก จะมีผู้ป่วยภาวะ EON ทั่วโลก 100,000 คน / ปี ตามมาตรฐานของ WHO แนะนำให้ยานี้ขนาด 15-20 mg/น้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัม/วัน มีการศึกษาพบว่า ภาวะ EON แปรตามขนาดของยาที่รับประทาน กล่าวคือ โอกาสของการเกิด EON นอกจากขึ้นอยู่กับขนาดของยา ยังพบว่า หากผู้ป่วยมีโรคความดันโลหิตสูง หรือโรคไต จะมีอากาสเป็นมากขึ้น เพราะยาขับออกทางไต นอกจากนั้นหากใช้ร่วมกับยา isoniazid ซึ่งก็มีโอกาสทำให้เกิด optic neuropathy ด้วยกลไกอื่นร่วยมด้วย

ภาวะนี้ผู้ป่วยจะพบแพทย์มากกว่า 60% ด้วยตามัวโดยไม่เจ็บปวด การเห็นสีพร่องลง ระยะแรก optic disc อาจจะปกติ นานเข้าจะซีดลง หรือตรวจพบ cecocentral scotoma หรือบางรายออกมาเป็น bitemporal V.F defect การตรวจ VEP พบผิดปกติของ amplitude หรือ latency

การรักษาภาวะ EON

ยังไม่มียาอะไรจำเพาะที่ใช้รักษา EON พบว่า 30-64% อาจมีสายตากลับคืนมาได้บ้าง ในระยะเวลาหลาย ๆ เดือนหลังหยุดยา หากรีบหรืองดยา ethambutol ทันที แต่น้อยมากที่จะกลับคืนเหมือนเดิม ผู้ป่วยที่มีอายุมาก กว่า 60% มีโอกาสดีขึ้นเพียง 20% ถ้าอายุน้อย ดีขึ้นถึง 80%

  • ยาที่ให้กันเนื่องจากสารสังกะสีและทองแดงลดลงในผู้ป่วยภาวะนี้ จึงแนะนำให้สังกะสีหรือทองแดงชดเชย (มีการทดลลองในหนูที่ขาดสังกะสี มีการทำลาย myeln และ glial cell บริเวณ optic nerve)
  • มีหลายท่านพบว่า ผู้ป่วยนี้ มีภาวะขาด Vitamin E และ Vitamin B จึงชดเชยให้ อีกทั้งมีบางรายงานว่าการใช้ cobalamin ช่วยให้สายตาดีขึ้น

โดยสรุป ผู้ป่วยวัณโรคที่ได้รับยา ethambutol ควรจะต้องเข้าใจว่า ยาอาจทำลายประสาทตา ควรหมั่นสังเกตตัวเองระหว่างรับประทานยาว่า การมองเห็นเป็นอย่างไร หากสงสัยควรรีบปรึกษาจักษุแพทย์

หนึ่ง ควรรับการตรวจตาอย่างละเอียดก่อนใช้ยานี้ และตรวจตาเมื่อมีอาการหรือควรตรวจสายตาทุกเดือน