เข้าครัวกับโภชนากร (โรงพยาบาล) ตอน: ชนิดของอาหารทางสายให้อาหาร Part.1
- โดย อาจารย์พรพิศ เรืองขจร
- 23 พฤษภาคม 2558
- Tweet
อาหารทางสายให้อาหารเป็นอาหารที่มีลักษณะเป็นน้ำผ่านเข้าสู่ร่างกายทางสายให้อาหาร เพราะผู้ป่วยไม่สามารถรับประทานอาหารทางปากได้ ในการพัฒนาสูตรอาหารในปัจจุบันนี้มีการพัฒนาส่วนผสมที่นำมาใช้ผสมในอาหาร โดยคำนึงถึงพยาธิสภาพผู้ป่วย วิธีการให้อาหารดังนี้
1.คุณลักษณะของอาหารที่ควรคำนึงอันดับต้นๆ คือ Osmolality ซึ่งเป็นหน่วยวัดจำนวนอนุภาคในสารละลายโดยมีหน่วยเป็น milliosmoles per kilogram (mOsm/kg) ในอาหารทางสายฯค่า Osmolality ขึ้นกับความเข้มข้นของน้ำตาลและ electrolyes ควรจะมีค่า Osmolality ใกล้เคียงกับเลือดคือ 300 mOsm/kg หากสูงะทำให้น้ำจะถูกดึงเข้ามาในลำไส้เพื่อใช้ละลายความเข้มข้นของอนุมูล ทำให้เกิดอาการคลื่นไส้ ตระคิว และท้องเดิน
2. ส่วนผสมที่ใช้ในการผสมอาหารทางสายฯ ดังนี้
- โปรตีน สามารถเลือกใช้วัตถุดิบหลากหลาย อาทิ เนื้อไก่ เนื้อปลา เนื้อหมู โปรตีนจากไข่ขาว Casein(โปรตีนในนม) Hydrolyzed casein Whey protein Soy protein
- คาร์โบไฮเดรต สามารถเลือกใช้ อาทิ แป้งข้าวโพด แป้งถั่วเหลือง กล้วย ฟักทอง Corn syrup Fructose Oligofructose Maltodextrin และSucrose
- ไขมัน/น้ำมัน สามารถเลือกใช้ อาทิ Canola oil Fish oil(น้ำมันปลา) MCT oil(น้ำมันสกัดจากมะพร้าว) Safflower oil(น้ำมันดอกคำฝอย) Soybean oil(น้ำมันถั่วเหลือง) Sunflower oil (น้ำมันดอกทานตะวัน) และ Olive oil(น้ำมันมะกอก)
ชนิดของอาหารทางสายยาง (feeding solution) จะแบ่งเป็น 3 ประเภทใหญ่คือ
- สูตรน้ำนมผสม (milk based formula)
- สูตรปั่นผสม (blenderized formula)
- สูตรสำเร็จ
สูตรน้ำนมผสม (milk based formula)
อาหารทางสายสูตรนี้ใช้นมและผลิตภัณฑ์จากนมเป็นส่วนผสมสำคัญและเพื่อให้ได้รับสารอาหารเพิ่มจึงต้องมีส่วนผสมอื่นๆรวมอยู่ด้วย อาทิ ไข่ น้ำมัน น้ำตาล เกลือ สำหรับปริมาณมากน้อยเท่าใดขึ้นอยู่กับความต้องการพลังงานและสารอาหารของผุ้ป่วยแต่ละราย
สำหรับพลังงาน อาหารที่ให้พลังงาน 1 กิโลแคลอรี/มิลลิลิตร จะมีความเข้มข้นที่พอเหมาะและไหลผ่านสายยางได้ดี ในกรณีที่ต้องการอาหารที่ให้พลังงานสูง นักกำหนดอาหารสามารถดัดแปลงสูตรอาหารได้ตามความเหมาะสม ทั้งในการกระจายตัวของสารอาหารโปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมันที่เหมาะสมได้ตามคำสั่งแพทย์
ข้อดีและข้อด้อยในอาหารสูตรนี้คือ ข้อดีเป็นอาหารที่เตรียมง่าย ไม่ยุ่งยากเหมาะสำหรับผู้ป่วยเด็กเนื่องจากเป็นอาหารที่มีส่วนผสมสำคัญคือนม น้ำตาลในนม แลคโตส(Lactose) เป็นน้ำตาลทีทำให้เกิดปัญหากับผู้ใหญ่บางรายที่ไม่ได้ดื่มนมเป็นเวลานาน มักไม่มีน้ำย่อย Lactose ซึ่งจะทำให้เกิดปัญหาท้องเสีย
สูตรอาหารปั่นผสม(blenderized formula)
อาหารสูตรนี้ใช้วัตถุดิบจากอาหาร 5 หมู่ อาทิ เนื้อปลา เนื้อไก่ เนื้อหมู ผักต่างๆ ผลไม้ มาทำให้สุกโดยวิธีการนึ่ง นำมาปั่นให้ละเอียดผสม น้ำมันพืช น้ำตาลทราย ปั่นผสมให้เข้ากันดี นำมากรองด้วยกระชอนเอากากออก เพื่อให้อาหารสามารถไหลผ่านสายให้อาหารได้ ปริมาณ สัดส่วนของพลังงานและสารอาหารตามพยาธิสภาพของผู้ป่วยโดยแพทย์เป็นผู้สั่ง คำนวณสัดส่วนโดยนักกำหนดอาหาร
อาหารทางสายฯสูตรปั่นผสม ใช้สำหรับผู้ป่วยผู้ใหญ่เพื่อหลีกเลี่ยงปัญหา Lactose Intolerance ที่เกิดจากการใช้นมเป็นส่วนผสม สำหรับวัตถุดิบนั้น สามารถปรับเปลี่ยนได้ ขึ้นอยู่กับความสะดวกในการจัดหาของญาติผู้ดูแล และการเตรียม ซึ่งนักกำหนดอาหารจะเป็นผู้ให้คำแนะนำส่วนผสม วิธีการเตรียมให้ก่อนที่ผู้ป่วยจะกลับไปพักฟื้นรักษาตัวต่อที่บ้าน ในกรณีใช้อาหารสูตรน้ำนม หรือสูตรปั่นผสมนั้น วิตามินและเกลือแร่ที่ได้จากวัตถุดิบอาจไม่เพียงพอกับความต้องการร่างกาย ต้องมีการเติมลงไปด้วยซึ่งแพทย์จะต้องเป็นผู้พิจารณาเสริม
สูตรอาหารสำเร็จรูป(commercial formula)
เป็นอาหารที่ผลิตโดยโรงงานอุตสาหกรรมการผลิตอาหาร ซึ่งมีสัดส่วนเป็นมาตรฐานตายตัว ให้คุณค่าสารอาหารที่แตกต่างกันออกไป ซึ่งเพียงแต่ละลายน้ำตามสัดส่วนที่กำหนด แพทย์สามารถเลือกใช้ตามภาวะและความเหมาะสมของผู้ป่วยแต่ละราย
อาหารทางการแพทย์
แบ่งเป็นกลุ่มใหญ่ๆ ดังนี้
- สูตรมาตรฐาน (standard formula) มีสัดส่วนของคาร์โบไฮเดรตประมาณร้อยละ45-55 ไขมันร้อยละ 30-48 โปรตีนร้อยละ 12-15 อาทิ Ensure Panenteral Isoca Blendera Nutren-Optimum เป็นต้น
- สูตรโปรตีนสูง เหมาะสำหรับผู้ที่มีความต้องการโปรตีนสูงจากการสูญเสีย หรือภาวะที่มีเมตาบอลิสมสูง เช่นในผู้ป่วยไฟไหม้ น้ำร้อนลวก บาดเจ็บรุนแรง หรือติดเชื้อรุนแรง ภาวะซูบผอม (cachexia) จากมะเร็ง ได้แก่ Pro-Sure Impact Neo-mune เป็นต้น
-
สูตรอาหารเฉพาะโรค บางโรคหรือบางภาวะมีการเปลี่ยนแปลงของเมตาบอลิสมมาก โภชนบำบัดอาจมีส่วนในการรักษาโรค หรือบรรเทาความรุนแรง บรรเทาความผิดปกติ หรือลดภาวะแทรกซ้อนที่เกิดจากภาสวะหรือโรคต่างๆเหล่านั้นได้
- สูตรอาหารสำหรับภาวะที่มีเมตาบอลิสมสูง เช่นการติดเชื้อ การบาดเจ็บ ไฟไหม้น้ำร้อนลวก จะมีพลังงานและโปรตีนในสัดส่วนที่สูง เช่นมีความเข้มข้น 1.5 แคลอรี/ 1มล. มีสัดส่วนของโปรตีนประมาณร้อยละ 22-25 เช่น Neo-mune เป็นต้น
- สูตรอาหารสำหรับโรคไต จะมีความเข้มข้นสูง ผู้ป่วยต้องควบคุมปริมาณเกลือแร่และของเหลว มีโพแทสเซียมและฟอสเฟตต่ำ เช่น Nepro
- สูตรอาหารสำหรับผู้ป่วยโรคตับแข็ง จะมีไขมันอยู่ในเกณฑ์ไม่สูงคือประมาณร้อยละ 25 มีโปรตีนค่อนข้างสูง และมีสัดส่วนของกรดอะมิโนแบบกิ่ง (branch chain amino acid หรือ BCAA) เช่น Amino- leban
- สูตรอาหารสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน (DM formula) เป็นส่วนประกอบลดลงแต่มีไขมันในสัดส่วนที่สูงขึ้น คาร์โบไฮเดรตอยู่ในรูปของเด็กซ์ตริน ฟรุกโตส polydextose Oligofructose แทนที่จะเป็นซูโครส เช่น Nutren- Balance Glucena- SR Gen- Dm
- สูตรอาหารเสริมภูมิคุ้มกัน (immune formula) เสริมด้วย กลูตามีน อาร์จินีน และ ไขมันปลา (fish oil) ใช้ในผู้ป่วยระยะวิกฤติ ผู้ป่วยมะเร็งในระยะรักษาตัวเช่น Pro-Sure Impact
นอกจากนี้ อาหารทางสายสูตรสำเร็จ ยังสามารถดัดแปลงให้เป็นอาหารที่ดื่มทางปากได้อีกด้วย
บรรณานุกรม
- ปริย พรรณเชษฐ์. Choice of Nutrition Support . Nutrition Update สมาคมหลอดเลือดดำและทางเดินอาหารแห่งประเทศไทย ; 2556.โรงพิมพ์พราวเพรส(2002)จำกัด .กรุงเทพฯ.
- ประณิธิ หงสประภาส.การประเมินภาวะโภชนาการ.[อินเทอร์เน็ต ].[เข้าถึงเมื่อวันที่ 19 สิงหาคม 2557 ] เข้าถึงได้จาก http://med.md.kku.ac.th/site_data/mykku_med/701000016/resume/Nutritional_assessment.doc
- ชนิดา ปโชติการ.Enteral Fomula Development.ประชุมวิชาการสมาคมผู้ให้อาหารทางหลอดเลือดดำ; วันที่ 14-15 พฤศจิกายน 2556 : ณ โรงแรมใบหยกสกาย.กรุงเทพฯ