สาระน่ารู้จากหมอตา ตอน: การนวดตา

  • โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง สกาวรัตน์ คุณาวิศรุต
  • 12 มีนาคม 2558
  • Tweet
สาระน่ารู้จากหมอตา

การนวดหรือกดลูกตาที่จักษุแพทย์ใช้กันบ้าง และควรทำโดยแพทย์เท่านั้น เพราะแพทย์จะสังเกตและทราบความเหมาะสม ความแรงของการกด การนวดตาที่พบและเป็นที่ยอมรับของจักษุแพทย์ทั้งในและต่างประเทศ ได้แก่

1. การกดลูกตากลางตาดำลงไปตรง ๆ เพื่อดันน้ำในลูกตา (aqueous humor) บริเวณตรงกลางให้กระจายไปบริเวณรอบ ๆ ไปยัง trabecular meshwork โดยมักจะใช้ Zeiss 4 mirror lens กดลงไปกลางตาดำ หรือบางรายอาจใช้ cotton bud กดลงไปกลางตาดำไล่น้ำไปสู่ขอบตาดำ เป็นการรักษาภาวะความดันตาสูงเฉียบพลันที่เกิดจากน้ำ aqueous ผ่านรูม่านตาไม่สะดวก (pupillary block) ใช้กับผู้ป่วยที่ความดันตาสูงจาก pupillary block ซึ่งใช้กันในสมัยก่อน ในปัจจุบันอาจมีหมอบางท่านใช้บ้าง

2. ใช้หลังการฉีดยาชาหลังลูกตา (retrobulbar block) เพื่อผ่าตัดลูกตาบางอย่าง กล่าวคือเส้นประสาทที่เข้ามาเลี้ยงลูกตา รวมทั้งกล้ามเนื้อกลอกตามาจากหลังลูกตา หากจะผ่าตัดตาที่ต้องการลดความเจ็บปวดและให้ตาอยู่นิ่ง เพื่อความสะดวกในการผ่าตัด จำเป็นต้องฉีดยาชาไปหลังลูกตา เมื่อฉีดเข้าไปแล้วการกดลูกตาพอประมาณจะช่วยกระจายยาที่ฉีดให้ครอบคลุมเส้นประสาทที่มาเลี้ยงตาทุกเส้น อีกทั้งการกดในระยะแรกอาจเพิ่มแรงดันตา แต่ด้วยความแรงอาจทำให้น้ำในลูกตาไหลออกจากลูกตา ทำให้ความดันตาลดลง เหมาะกับการผ่าตัดภายในลูกตา แต่ความดันตาที่ลดลงจะเป็นชั่วคราวเท่านั้น และการกดต้องไม่แรงนัก ซึ่งทำโดยแพทย์ที่เชี่ยวชาญเท่านั้น

3. การนวดตาหลังผ่าตัดเปิดทางไหลของน้ำลูกตา (Trabeculectomy) ที่ทำในผู้ป่วยที่เป็นต้อหิน เป็นการผ่าตัดเปิดเป็นช่องให้น้ำในลูกตาไหลออกเพื่อลดความดันตา ในการผ่าตัดจะมีการเปิดช่องบริเวณมุมตา ให้น้ำในลูกตาออกมานอกลูกตาให้มาอยู่ใต้เยื่อบุตา หลังการผ่าตัดจะมีน้ำไหลผ่านช่องนี้มาสู่ใต้เยื่อบุตา ซึ่งแพทย์จะตรวจเห็นเป็นตุ่มน้ำใส ๆ (bleb) ที่ใต้เยื่อบุตาบริเวณดังกล่าว หากช่องนี้ถูกอุดด้วยเลือด ด้วยเนื้อเยื่อบาง ๆ ทำให้น้ำไหลออกไม่ได้ แพทย์อาจใช้วิธีนวดโดยกดลูกตาฟั่งตรงข้ามช่องที่ผ่าไว้ เพื่อให้น้ำพยายามดันไล่เลือดหรือเยื่อบางๆ ที่เกิดหลังผ่าตัดออก ทำให้น้ำออกมาได้ โดยทั่วไปการนวดจะทำโดยแพทย์ มีอยู่ระยะหนึ่งที่ผู้ป่วยบางราย ช่องที่เจาะไว้ตัน หมออาจสอนให้ผู้ป่วยนวดเองที่บ้าน ซึ่งต้องมีการสอนอย่างละเอียด ในปัจจุบันไม่นิยมให้ผู้ป่วยทำเอง เพราะหากทำไม่ถูกอาจมีเลือดออก หรือมีการรั่วของ bleb ซึ่งมีผลเสียหายรุนแรง ต้องผ่าตัดเย็บซ่อมแผลใหม่

4. การนวดเปลือกตา ใช้รักษาภาวะผิดปกติของต่อม meibomian ที่เปลือกตา (meibomian gland dysfunction = MGD) ในกรณีที่มีการอุดตันของต่อม meibomian เริ่มด้วยการประคบอุ่นให้ไขมันในต่อมละลายออกได้ง่าย ตามด้วยการนวดเปลือกตาให้ไขมันออกได้ง่ายขึ้น หมออาจจะสอนให้ผู้ป่วยไปทำที่บ้าน การนวดไม่รุนแรง กดตาเบา ๆ เน้นนวดที่เปลือกตามากกว่า

5. การนวดตาเพื่อรักษาโรคต้อหินและจอตาเสื่อม ที่กำลังฮือฮากันอยู่ในขณะนี้ ยังไม่เป็นที่ยอมรับ ยังไม่มีการศึกษาที่พิสูจน์ว่าได้ผลและปลอดภัยพอ ตาเป็นอวัยวะที่ละเอียดอ่อน แม้การขยี้ตาเรายังแนะนำว่าไม่ควรทำ การกดด้วยความแรงต่างๆ จึงน่าจะมีอันตราย ควรทำโดยแพทย์หรือทำตามคำแนะนำของแพทย์ดีกว่า