สาระน่ารู้จากหมอตา ตอน 50: ภัยจากคอนแทคเลนส์
- โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง สกาวรัตน์ คุณาวิศรุต
- 26 ธันวาคม 2556
- Tweet
ผู้ป่วยรายแรกของวันนี้เป็นหญิงวัยประมาณ 40 ปี พาลูกสาวหน้าใสสมวัย 17 ปี มาให้ดูตา แรกสังเกต เด็กสาวหน้าตาสะสวยแต่ไม่ยอมสบตา ตาทั้ง 2 ข้างหรี่ลงกว่าปกติ เมื่อทดลองใช้ไฟฉายส่องเข้าที่ตา จะร้องว่าเจ็บตาและหลบแสงไฟทันที เมื่อจะเริ่มการตรวจต้องมีการซักประวัติเด็กสาวขอให้มารดาออกนอกห้องตรวจ ขอคุยกับหมอเป็นการส่วนตัว จึงเริ่มรับรู้ว่าเด็กน่าจะมีอะไรปิดบังมารดาอยู่ เมื่อได้คุยกับผู้ป่วยจึงทราบว่าเด็กสาวเพราะความอยากสวยอยากมีตาโตตามโฆษณาว่ามีคอนแทคฯตาโตและสามารถซื้อหรือสั่งจาก Internet และมีเพื่อนๆ ที่โรงเรียนก็สั่งใช้กัน ราคาคู่ละ 200 กว่าบาท ใช้ได้เป็นปี ซึ่งเด็กอาจเข้าใจผิดไปเอง หรือผู้ขายแจ้งเด็กเพื่อจูงใจการซื้อก็เป็นได้ เนื่องจากคอนแทคฯมีสีแตกต่างกันจึงแลกกันใช้ในหมู่เพื่อนทำแบบนี้มาเป็นเดือน โดยไม่มีปัญหาอะไร และเพื่อเป็นการประหยัดใช้น้ำเกลือทำเองในการล้างคอนแทค โดยใช้น้ำสะอาดเติมเกลือลงไป มา 2 วันก่อน เด็กสาวรู้สึกเจ็บตาเล็กน้อยเวลาใส่ พอถอดออกไม่กี่ชั่วโมงอาการก็หายไปจึงไม่รู้สึกอะไร คงใส่ตามเดิม มาวันนี้ตื่นขึ้นมาเจ็บตาทั้ง 2 ข้างมาก น้ำตาไหลพราก กลัวแสง เจ็บเคืองตาตลอด มารดาจึงพามารักษา
ตัวอย่างข้างต้น เป็นผลแทรกซ้อนจากการใช้ คอนแทคเลนส์ที่ไม่ถูกต้อง ไม่เหมาะสม ไม่มีความรู้ที่จะดูแลรักษาคอนแทคฯ ที่ดีพอ โดยสรุปตัวอย่างข้างต้นที่ไม่ถูกต้อง ได้แก่
- ใช้คอนแทคฯโดยไม่มีข้อบ่งชี้ ไม่ได้มีความจำเป็นอะไร เพราะสายตาปกติดี
- ไม่ได้รับการตรวจตาก่อนว่าสภาพตาเหมาะที่จะใส่คอนแทคฯหรือไม่
- ใช้คอนแทคฯจากการสั่งซื้อ โดยไม่ได้ดูขนาดของความโค้งของกระจกตาหรือลองคอนแทคฯที่เหมาะสมก่อน
- ไม่ได้รับการแนะนำที่ถูกต้องถึงอัตราการเสี่ยงที่จะมีผลร้ายต่อดวงตา รวมทั้งวิธีดูแลรักษาคอนแทคฯที่ถูกต้อง
- ใช้คอนแทคฯร่วมกับเพื่อน โดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ซึ่งเป็นข้อห้ามอยู่แล้ว
- ใช้น้ำเกลือทำเอง เสี่ยงต่อการปนเปื้อนของเชื้อโรค
ความผิดพลาดหลายข้อของเด็กสาวนี้ จึงนำมาซึ่งผลแทรกซ้อนที่สำคัญต่อกระจกตาทั้ง 2 ข้าง ซึ่งตรวจพบในผู้ป่วยรายนี้ เป็นการอักเสบเป็นจุดเล็กๆ กระจายทั่วกระจกตาทั้ง 2 ข้าง แม้ว่าจะยังโชคดีที่เป็นเพียงกระจกตาอักเสบที่ไม่มีการติดเชื้อ แต่เป็นผลจากการใช้คอนแทคฯที่ไม่เหมาะสม ทำให้กระจกตาขาดออกซิเจนจึงเกิดการอักเสบขึ้น ผลแทรกซ้อนจากการใช้คอนแทคฯแม้จะมีไม่มาก หากใช้คอนแทคฯที่ถูกต้อง มีการดูแลรักษาอย่างเคร่งครัด แต่จะพบได้มากขึ้นหากละเลยโดย
- กระจกตาเป็นแผลเปื่อย/กระจกตาอักเสบ (corneal ulcer) เป็นภาวะที่รุนแรงสุด ส่วนมากเริ่มจากกระจกตาขาดออกซิเจนมีแผลเล็กๆ นำมาก่อน หากเลนส์ไม่สะอาดหรือน้ำยาที่แช่สกปรก มีเชื้อโรคปนเปื้อน จะทำให้แผลเล็กๆ ถูกเชื้อโรคเข้าไปทำร้าย กลายเป็นแผลเปื่อยมีเนื้อกระจกตาหลุดลอกหายไป กระจกตาบางลงๆ เชื้อโรคอาจลุกลาม ลึกลงจนกระจกตาทะลุ เชื้อโรคลามอักเสบถึงชั้นในของลูกตาซึ่งยิ่งเพิ่มความยุ่งยากในการรักษา อีกทั้งแม้เป็นระยะต้นและได้ยาฆ่าเชื้อโรคที่เหมาะสม โรคหายแต่กระจกตาจะมีแผลเป็นบดบังการมองเห็นมากน้อย ขึ้นอยู่กับขนาดและตำแหน่งของแผลเป็น อีกทั้งเชื้อโรคบางตัว เช่น เชื้อรา เชื้อ Acanthamoeba นั้น หายาที่รักษาได้ผลได้ยาก ใช้เวลานานในการรักษา
- การอักเสบของกระจกตาชนิดไม่มีการติดเชื้อแต่เป็นแผลตื้นๆ ที่ผิวกระจกตาที่เรียกกันว่า punctate keratitis บางรายอาจเห็นลักษณะคล้ายเป็น epithelial cyst (เป็นตุ่มเล็กๆ ที่ผิวกระจกตา) ซึ่งอาจเกิดจากพิษของน้ำยาที่ใช้ในคอนแทคเลนส์ แพ้สารกันเสียในน้ำยา ใช้คอนแทคฯที่หลวมไปหรือคับไป และ/หรือใส่นานเกินไป
- กระจกตาเป็นแผลถลอก มีการหลุดลอกของชั้นผิว (corneal abrasion) อาจจะเป็นผลจากขอบคอนแทคเลนส์ หรือการใส่ถอดที่ไม่ชำนาญ หรือบางรายคอนแทคฯไม่สะอาด มีสิ่งแปลกปลอมที่ผิวคอนแทคฯซึ่งอาจครูดผิวกระจกตาทำให้ผิวหลุดลอกได้ ภาวะนี้ก่อให้เกิดอาการเจ็บปวดมาก และอาจนำไปสู่การติดเชื้อตามมาได้
- มีการอักเสบของเยื่อบุตาใต้หนังตาบน ลามมาถึงเยื่อบุตาบริเวณชิดตา กระจกตาด้านบน ร่วมกับการอักเสบของผิวกระจกตาด้านบนที่เรียกกันว่า superior limbic keratoconjunctivitis เชื่อกันว่าน่าจะจากตัวคอนแทคฯถูที่ขอบกระจกตาไปมาเป็นเวลานาน หรือตัวคอนแทคฯไม่พอดีกับตา ตลอดจนจากการแพ้น้ำยาต่างๆ ที่ใช้กับคอนแทคเลนส์ ภาวะนี้ทำให้ผู้ป่วยเจ็บตาคล้ายมีผงอยู่ในตาตลอดเวลา ระคายเคืองในตา และในที่สุดก็จะใส่คอนแทคฯไม่ได้
- มีหลอดเลือดเข้ามาในเนื้อกระจกตา โดยปกติกระจกตาจะไม่มีหลอดเลือดเข้ามา หากกระจกตากระทบกระเทือน ขาดออกซิเจนนานๆ จะเกิดปฏิกิริยามีหลอดเลือดจากเยื่อบุตาฉาบเข้ามา ซึ่งทำให้รอบๆ กระจกตาแดง มีการอักเสบได้ อีก ทั้งหากหลอดเลือดลามเข้าศูนย์กลางมากขึ้น อาจมีผลทำให้กระจกตาไม่ใส บดบังการมองเห็น
- เยื่อบุตาอักเสบชนิด GPC ซึ่งในบางรายทำให้ไม่สามารถใช้คอนแทคได้อีกต่อไป
- ตาแห้ง การใช้คอนแทคฯนานๆ ทำให้กระบวนการสร้างน้ำตาผิดปกติ ในภายภาคหน้า มักจะมีอาการตาแห้ง
- รู้อย่างนี้แล้ว หากอยากใช้คอนแทคฯต้องดูความเหมาะสมของตา ข้อบ่งชี้ในการใช้ และดูแลคอนแทคฯอย่างดีด้วย