ระบบภูมิต้านทานโรค กำหนดโชคชะตากรรม?

นพ. สุวรรณชัย วัฒนายิ่งเจริญชัย รองอธิบดีกรมควบคุมโรค ให้สัมภาษณ์ถึงโรคเสี่ยงสำหรับสตรีในสถานการณ์น้ำท่วมว่า สามารถแบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือ โรคที่ไม่เกี่ยวข้องกับอวัยวะเพศ และโรคที่เกี่ยวข้องกับอวัยะเพศ ซึ่งจะเกิดขึ้นจาก 3 สาเหตุหลักๆ คือ 1. เชื้อโรค อาทิ เชื้อรา แบคทีเรีย 2. สารเคมี และ 3. เกิดจากที่มีสิ่งแปลกปลอม [จากน้ำ] อาทิ ปลิง

สาเหตุที่จากเชื้อโรคและสารเคมีจะก่อให้เกิดความผิดปรกติกับอวัยวะเพศ อาทิ ระคายเคือง คัน อักเสบ ตกขาว เลือดออกผิดปกติ นอกจากนี้เชื้อโรคยังสามารถเข้าไปยังบริเวณมดลูกหรือปีกมดลูก ซึ่งจะทำให้มีอาการปวดท้องน้อย มีไข้ มดลูกอักเสบ ไปจนถึงการอักเสบของอุ้งเชิงกราน โดยเฉพาะหากอาการดังกล่าวเกิดขึ้นกับคนที่ภูมิคุ้มกันต้านทานโรคต่ำ หรือผิดปกติ อาจลุกลามจนเชื้อโรคหลุดเข้าสู่กระแสเลือดได้

ระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค (Immune system) เป็นระบบของโครงสร้างและกระบวนการทางชีววิทยา ภายใน [ร่างกาย] สิ่งมีชีวิต (Organism) ที่ปกป้อง [ร่างกาย] จากเชื้อโรค โดยการค้นหาแล้วฆ่าจุลชีพ (Pathogen) ที่ก่อโรค และเซลล์เนื้องอก สิ่งที่ค้นหาเป็นจุลชีพก่อโรคหลายชนิด ตั้งแต่ไวรัสไปจนถึงพยาธิ การค้นหาดังกล่าวเป็นเรื่องซับซอน เพราะจุลชีพก่อโรคสามารถวิวัฒนาอย่างรวดเร็ว และปรับตัวเพื่อหลบหลีกระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค ทำให้ร่างกายที่มี จุลชีพก่อโรคอาศัยอยู่ (Host) ติดเชื้อได้

เพื่อให้รอดพ้นจากอันตรายดังกล่าว ร่างกายมีกลไกหลากหลายที่รับรู้และทำให้จุลชีพก่อโรคเป็นกลาง [ไร้ผล] แม้สิ่งมีชีวิตที่มีเซลล์เดียว อาทิ แบคทีเรีย ก็มีระบบเอ็นไชม์ที่ปกป้องจากการติดเชื้อไวรัส ส่วนระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรคในสัตว์ที่มีกระดูกสันหลังและขากกรรไก (รวมทั้งคนด้วย) มีกลไกลป้องกันที่ก้าวหน้ากว่า ซึ่งประกอบด้วยนานาชนิดของโปรตีน เซลล์ เนื้อเยื่อ และอวัยวะ ที่มีปฏิกิริยาตอบโต้กัน ในเครือข่ายที่ละเอียดและปรับเปลี่ยนอยู่ตลอดเวลา

ระบบภูมิคุ้มกันต้านทานในคนสามารถปรับตัวเมื่อเวลาผ่านพ้นไป ทำให้รับรู้จุลชีพก่อโรคได้อย่างมีประสิทธิภาพขึ้น กระบวนการปรับตัวนี้เรียกว่า ภูมิคุ้มกันต้านทาน “ปรับตัว” (Adaptive) หรือ “ได้รับมา” (Acquired) แล้วสร้างเป็นความจำภูมิคุ้มกันต้านทานโรค (Immunological memory) ซึ่งเป็นพื้นฐานของการฉีดวัคซีน (Vaccination)

ระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรคที่ไม่ทำงานตามปรกติ จะก่อให้เกิดโรคต่างๆ (ซึ่งรวมทั้งโรคภูมิต้านทานตัวเองด้วย) โรคอักเสบนานาชนิด และโรคมะเร็ง โรคภูมิคุ้มกันต้านทานบกพร่องเกิดขึ้นเมื่อระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค ทำงานน้อยกว่าปรกติ ทำให้เกิดการติดเชื้อที่เป็นอันตรายต่อชีวิตครั้งแล้วครั้งเล่า อันเป็นผลจากโรคทางกรรมพันธุ์ซึ่งอาจร่วมกับการมีภูมิคุ้มกันต้านทานที่ผิดปกติเข้าไปด้วย หรือเกิดจากยา หรือจากการติดเชื้อ อาทิ โรคเอดส์ (AIDS, Acquired immune deficiency syndrome) ซึ่งมีสาเหตุมาจากไวรัส HIV (Human immunodeficiency virus)

ส่วนโรคภูมิต้านทานตัวเอง (Autoimmune) เกิดจากระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรคที่ทำงานเกินปรกติ (Hyperactive) โดยการทำลายเนื้อเยื่อปรกติ ราวกับว่า เป็นสิงมีชีวิตที่แปลกปลอมเข้ามา อาทิ โรคไทรอยด์อักเสบ โรคข้อรูมาตอยด์ โรคเบาหวานประเภท 1 และโรคลูปัส/โรคพุ่มพวง (Lupus erythematosus)

แหล่งข้อมูล:

  1. หญิงมีรอบเดือนลุยน้ำสุดเสี่ยงเชื้อโรค http://www.thaipost.net/news/081111/47752 [2011, November 8].
  2. Immune system. http://en.wikipedia.org/wiki/Immune_system [2011, November 8].