ปลูกไขกระดูก ปลูกชีวิตใหม่ (ตอนที่ 4)
- โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
- 4 ตุลาคม 2559
- Tweet
ประมาณร้อยละ 70 ของผู้ป่วย เนื้อเยื่อมักจะเข้ากันไม่ได้กับคนในครอบครัว ดังนั้นจึงต้องใช้วิธีขอรับการบริจาคจากผู้อื่น เพราะหากเนื้อเยื่อเข้ากันไม่ได้จะทำให้เกิดภาวะสเต็มเซลล์ใหม่ต้านร่างกายผู้ป่วย (Graft-versus-host disease = GVHD)
โดยการเข้ากันได้ของไขกระดูกระหว่างผู้บริจาคและผู้รับบริจาค ขึ้นอยู่กับแอนติเจนบนเม็ดเลือดขาวของมนุษย์ (Human leukocyte antigen = HLA) ซึ่งแอนติเจนบนผิวของเม็ดเลือดขาวเหล่านี้เป็นตัวกำหนดพันธุกรรมที่สร้างระบบภูมิต้านทานของมนุษย์
ทั้งนี้ มี HLA อย่างน้อย 100 ตัว แต่มี HLA เพียงไม่กี่ตัว ที่จะเข้ากันได้ ยิ่งแอนติเจนเข้ากันได้ดีเท่าไร การปลูกถ่ายก็ยิ่งได้ผลมากเท่านั้น
แต่หากเนื้อเยื่อเข้ากันได้ไม่ทั้งหมด บางครั้งแพทย์อาจพิจารณาถึงเนื้อเยื่อที่เข้ากันได้อย่างน้อยร้อยละ 50 (Half matched transplant / Haplo identical transplant) ซึ่งมักได้จากพี่น้อง พ่อแม่ และลูก ซึ่งกรณีนี้ต้องระวังเรื่องภาวะสเต็มเซลล์ใหม่ต้านร่างกายผู้ป่วยด้วย
ขั้นตอนการเตรียมผู้ป่วยเพื่อการปลูกถ่ายไขกระดูก ประกอบด้วย
- การตรวจสภาพร่างกาย (Physical examination)
- การทดสอบเพื่อประเมินเลือดและการทำงานของอวัยวะผู้ป่วย เช่น หัวใจ ไต ตับ ปอด เป็นต้น
- การตรวจไขกระดูกเพื่อประเมินสภาพ
- ผู้ป่วยมักจะต้องไปอยู่โรงพยาบาลล่วงหน้าหลายวันเพื่อการเตรียมตัว มีการใส่ท่อที่เรียกว่า สายสวนหลอดเลือดดำส่วนกลาง (Central venous line) ในบริเวณหน้าอกใกล้คอ ซึ่งจะมีการให้เลือดและยาผ่านทางท่อนี้ระหว่างการรักษา
การปลูกถ่ายไขกระดูกสามารถทำได้ด้วยการย้ายสเต็มเซลล์จากคนหนึ่งไปยังอีกคนหนึ่งได้ 2 วิธี คือ
- การบริจาคเซลล์ต้นกำเนิดเม็ดโลหิตทางหลอดโลหิตดำ (Peripheral blood stem cell collection) ซึ่งอาศัยการสกัดโดยการเจาะเอาเฉพาะส่วนประกอบหนึ่งของเลือด (Leukapheresis) และผ่านเข้าเครื่องซึ่งแยกเซลล์ต้นกำเนิดและคืนเลือดส่วนอื่นกลับให้ผู้บริจา
ทั้งนี้ จะมีการให้ยากับผู้บริจาคประมาณ 1 สัปดาห์ เพื่อกระตุ้นไขกระดูกให้ผลิตสเต็มเซลล์มากขึ้น
- การบริจาคไขกระดูกแบบเจาะจากโพรงกระดูก (Bone marrow harvest) ซึ่งมักจะเป็นกระดูกบริเวณสะโพกและกระดูกบริเวณหน้าอก โดยปริมาณของไขกระดูกที่จะเจาะขึ้นอยู่กับน้ำหนักตัวของผู้รับบริจาค
แหล่งข้อมูล
1. Bone Marrow Transplantation. http://www.mayoclinic.org/departments-centers/transplant-center/bone-marrow-transplant/preparing/process [2016, October 3].
2. Bone Marrow Transplantation. http://www.hopkinsmedicine.org/healthlibrary/conditions/hematology_and_blood_disorders/bone_marrow_transplantation_85,P00086/ [2016, October 3].
3. Bone Marrow Transplantation. https://medlineplus.gov/ency/article/003009.htm [2016, October 3].
4. Transplant Basics. https://bethematch.org/transplant-basics/ [2016, October 3].
5. Bone marrow transplants. http://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/cancers-in-general/treatment/transplant/bone-marrow-transplants [2016, October 3].
