นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน (Nonsteroidal antiandrogen)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 29 พฤษภาคม 2561
- Tweet
- บทนำ
- นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนประกอบด้วยตัวยาอะไรบ้าง?
- นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
- นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้นอนสเตียรอยดอลแอนตี้แอนโดรเจน อย่างไร?
- นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนอย่างไร?
- นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- มะเร็งต่อมลูกหมาก (Prostate cancer)
- ยายับยั้งฮอร์โมนแอนโดรเจน (Antiandrogens)
- Luteinizing hormone releasing hormone agonist
- สิว (Acne)
- ผมร่วง: อาการผมร่วง (Hair loss หรือ Alopecia)
บทนำ
ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน (Nonsteroidal antiandrogen ย่อว่า NSAA) นักวิทยาศาสตร์รู้จักยากลุ่มนี้ตั้งแต่ปี ค.ศ.1970 (พ.ศ.2513) โดยยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน จะออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของฮอร์โมนเพศชาย(Androgen) ทางคลินิกนำมาใช้บำบัดอาการมะเร็งต่อมลูกหมาก(Prostate cancer) รักษาสิว ภาวะผมร่วง ภาวะต่อมหมวกไตเจริญผิดปกติแต่กำเนิด หรือใช้เป็นลักษณะฮอร์โมน บำบัดในบุรุษที่แปลงเพศเป็นสตรี บำบัดภาวะเจริญพันธุ์ก่อนวัยในเด็กชาย รวมถึง รักษาอาการองคชาติแข็งค้าง
รูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน ส่วนมากจะเป็นยาชนิดรับประทาน และมีบางรายการที่ถูกออกแบบเป็นยาทาผิวหนังภายนอกด้วยตัวยากลุ่มนี้ไม่ได้แสดงฤทธิ์เหมือนกับเป็นฮอร์โมนจึงทำให้เกิดผลข้างเคียงต่อระบบการทำงานของร่างกายเพียงต่ำๆ
แพทย์อาจใช้ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน ในลักษณะยาเดี่ยวเพื่อรักษาโรค หรือจะใช้ร่วมกับยากลุ่ม Luteinizing hormone releasing hormone agonist (LHRH agonist) โดยขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์เป็นสำคัญและการใช้ยากลุ่มนี้ได้อย่างปลอดภัยต้องอยู่ภายใต้กำกับการดูแลของแพทย์แต่เพียงผู้เดียว
นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนประกอบด้วยตัวยาอะไรบ้าง?
ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน ถูกแบ่งหมวดหมู่ดังต่อไปนี้
ก. ยารุ่นที่ 1: ประกอบด้วย
- ยา Flutamide: ใช้รักษามะเร็งต่อมลูกหมาก สิว ภาวะขนดกและสตรีที่มีฮอร์โมนแอนโดรเจนมากผิดปกติ ปัจจุบันมีการใช้ยานี้น้อยลงด้วยพบว่า ตัวยามีผลกระทบทำให้เป็นพิษ(ผลข้างเคียงรุนแรงสูง)กับตับ ประกอบกับมียานอนสเตียรอยดอลแอนตี้แอนโดรเจน ตัวอื่นที่ดีกว่า
- ยา Nilutamide: ใช้รักษามะเร็งต่อมลูกหมาก แต่ปัจจุบันก็มีการใช้ยานี้น้อยลงเช่นกันด้วยตัวยาอาจกระตุ้นให้มีภาวะปอดอักเสบในผนังถุงลม หรือคลื่นไส้อาเจียน และตาพร่า
- ยา Bicalutamide : ใช้รักษามะเร็งต่อมลูกหมาก และยังนำมารักษาภาวะขนดกในสตรี หรือใช้กับบุรุษที่แปลงเพศเป็นสตรี ยับยั้งการเจริญก่อนวัยในเด็กชาย และยังมี งานวิจัยใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีภาวะต่อมลูกหมากโตอีกด้วย จากประสิทธิภาพและความปลอดภัยของยานี้ เราจึงพบเห็นการจัดจำหน่ายBicalutamide ในหลายประเทศซึ่งรวมถึงประเทศไทย โดยจัดอยู่ในหมวดยาควบคุมพิเศษ และมีใช้แต่ในสถานพยาบาลเท่านั้น
- ยาTopilutamide: เป็น ยาใช้ภายนอก(เช่น ยาทา) สำหรับบำบัดอาการผมร่วง ซึ่งพบเห็นการใช้ในบางประเทศ เช่น Czech Republic, และ Slovakia
ข. ยารุ่นที่ 2: ประกอบด้วย
- ยา Enzalutamide: ใช้รักษามะเร็งต่อมลูกหมาก โดยมีประสิทธิภาพมากกว่ายาในรุ่นที่ 1 ด้วยไม่มีความเสี่ยงความเป็นพิษต่อตับ อย่างไรก็ตามยานี้อาจก่อให้เกิดอาการชักกับผู้ป่วยบางราย เราสามารถพบเห็นการจัดจำหน่ายภายใต้ชื่อการค้าว่า Xtandi
- Apalutamide: ใช้รักษามะเร็งต่อมลูกหมาก การออกฤทธิ์และประสิทธิภาพคล้ายคลึงกับยา Enzalutamide
ค. ยาที่อยู่ระหว่างการพัฒนา: ประกอบด้วย
- ยาDarolutamide : อยู่ระหว่างทดสอบเพื่อรักษาโรคมะเร็งต่อมลูกหมาก ยานี้มีความคล้ายกับยา Enzalutamide และ Apalutaimi แต่ประสิทธิภาพอาจจะมากกว่า และตัวยาไม่สามารถผ่านเข้าสมองจึงไม่กระตุ้นให้เกิดภาวะชัก
- ยา Seviteronel: เป็นยาชีวสังเคราะห์ที่อยู่ในช่วงทดลองรักษามะเร็งต่อมลูกหมาก
นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น
- รักษามะเร็งต่อมลูกหมาก
- รักษาสิว ภาวะขนดก ภาวะผมร่วง
- ใช้กับบุรุษที่แปลงเพศเป็นสตรี
- ใช้กับเด็กชายที่เจริญเติบโตก่อนวัย
นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน เป็นยาที่มีกลไกการออกฤทธิ์และมีผลต่อฮอร์โมนเพศชาย (Androgen) แต่ตัวยาไม่ใช่ยาประเภทยาสเตียรอยด์ หรือยาฮอร์โมน ยา กลุ่มนี้มีกลไกยับยั้งการทำงานของฮอร์โมนที่มีชื่อว่า Dihydrotestosterone (DHT) ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่จะทำให้เซลล์ต่อมลูกหมาก และเซลล์มะเร็งต่อมลูกหมากสังเคราะห์โปรตีน ส่งผลให้เพิ่มปริมาณของเซลล์ต่อมลูกหมากและเซลล์มะเร็งฯได้เป็นอย่างดี การยับยั้งการทำงานของ DHT จะทำให้ชะลอการแบ่งตัวของเซลล์ต่อมลูกหมาก และของเซลล์ มะเร็งต่อมลูกหมาก นอกจากนี้ การปรับสภาพ DHT ในร่างกายให้มีการทำงานอย่างเหมาะสมยังช่วยบำบัดสิว อาการขนดก และภาวะผมร่วง ได้อีกด้วย
นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน มีรูปแบบการจัดจำหน่ายดังนี้
- ส่วนมากจะเป็นยาแบบรับประทาน และ
- บางรายการเป็นยาทาภายนอก
นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
ตัวยาแต่ละชนิดในกลุ่มยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน มีขนาดความแรง ประสิทธิภาพ และผลข้างเคียงที่ต่างกันออกไป ดังนั้นเพื่อความปลอดภัย การใช้ยาตัวใดๆของยากลุ่มนี้ ต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์แต่ผู้เดียว
เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยา นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ อย่างเช่น โรคตับ โรคเบาหวาน โรคหัวใจ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
กรณีลืมรับประทานยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน สามารถรับประทานทันทีที่นึกขึ้นได้ หากเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ห้ามเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2เท่า ให้รับประทานยาที่ขนาดปกติ
อนึ่ง การใช้ยากลุ่มนอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนได้อย่างมีประสิทธิผล ต้องอาศัยการรับประทานยานี้อย่างต่อเนื่อง ตรงขนาด และตรงเวลา ตามคำสั่งแพทย์
นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) กับผู้ป่วยแต่ละรายได้แตกต่างกัน ผู้ป่วยบางรายอาจได้รับผลข้างเคียงน้อยหรือมากขึ้นอยู่กับการตอบสนองของร่างกายผู้ป่วยเอง ผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นได้มีดังต่อไปนี้ เช่น
- ผลต่อระบบเลือด: เช่น มีภาวะโลหิตจาง เม็ดเลือดขาวต่ำ
- ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น ท้องผูกหรือไม่ก็ท้องเสีย คลื่นไส้ ท้องอืด อาเจียน
- ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน ความรู้สึกสัมผัสเพี้ยน นอนไม่หลับ
- ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ความดันโลหิตสูง
- ผลต่อตับ: เช่น เอนไซม์การทำงานของตับในเลือดสูง มีภาวะตับอักเสบ
- ผลต่อไต: เช่น ค่าครีเอตินิน(Creatinine)ในเลือดเพิ่มขึ้น
- ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดผื่นคัน เหงื่ออกมาก
- ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะ: เช่น ปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืน ท่อทางเดินปัสสาวะอักเสบ/โรคติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ ปัสสาวะมีเลือดปน/ปัสสาวะเป็นเลือด
- ผลต่อระบบเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น น้ำตาลในเลือดสูง น้ำหนักตัวลดลง
- ผลต่อระบบกล้ามเนื้อและกระดูก: เช่น ปวดกระดูก
- ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ: เช่น หน้าอก/เต้านมโต เจ็บเต้านม เต้านมบวม/ เต้านมคัดตึง รู้สึกร้อนวูบวาบ
- ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น หายใจลำบาก เกิดพังผืดในปอด ปอดอักเสบ
มีข้อควรระวังการใช้นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มนี้
- ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
- ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม เช่น สียาเปลี่ยนไป เม็ดยาแตกหัก
- หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้กับ ผู้ป่วยโรคตับที่มีความรุนแรงตั้งแต่ระดับปานกลางขึ้นไป
- รับประทานยานี้ต่อเนื่องตรงตามขนาดและเวลาในแต่ละวันตามแพทย์สั่ง
- มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดทุกครั้ง เพื่อรับการตรวจร่างกายและดูความก้าวหน้าของการรักษา
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มนอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- การใช้ ยาBicalutamide ร่วมกับยา Tadalafil อาจทำให้ผู้ป่วยได้รับผลข้างเคียงจากยา Tadalafil มากขึ้น หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
- การใช้ ยาApalutamide ร่วมกับยา Itraconazole, Ketoconazole อาจทำให้ระดับยาApalutamide ในกระแสเลือดเพิ่มมากขึ้นจนเกิดผลข้างเคียงรุนแรง หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมกับผู้ป่วยเป็นกรณีไป
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาEnzalutamide ร่วมกับยา Fentanyl, Hydrocodone ด้วยอาจทำให้ประสิทธิภาพการรักษาอาการปวดของยา Fentanyl และ Hydrocodone ด้อยลง
ควรเก็บรักษานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนอย่างไร?
ควรเก็บรักษายานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน ตามคำแนะนำของเอกสารกำกับยาแต่ละตัว ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือรถยนต์
นอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยานอนสเตียรอยดอล แอนตี้แอนโดรเจน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น ชื่อการค้า
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| Bicalutamide Sandoz (ไบคาลูตาไมด์ แซนดอซ) | Sandoz |
| Bicalutamide-Teva (ไบคาลูตาไมด์-เทวา) | Teva |
| Calumid (คาลูมิด) | Gedeon Richter |
| Casodex (คาโซเด็กซ์) | AstraZeneca |
| Xtandi (เอ็กซ์แทนดี) | Astellas Pharma |
| ERLEADA (เออร์ลีดา) | Janssen Ortho LLC |
