ซีโรโทเนอจิก (Serotonergic drug)

สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาซีโรโทเนอจิก(Serotonergic drug) เป็นกลุ่มยาที่มีความเกี่ยวข้องกับสารสื่อประสาทของมนุษย์ที่มีชื่อว่า ซีโรโทนิน(Serotonin) ยากลุ่มนี้เป็นสารเคมีที่ถูกดัดแปลงขึ้นมาบำบัดรักษาอาการผิดปกติของสมดุลของสารซีโรโทนินในร่างกาย ซึ่งสามารถจำแนกกลุ่มยาซีโรโทเนอจิกเป็นหมวดหมู่ย่อย/กลุ่มย่อย ดังนี้

1. ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์(Serotonin receptor agonists หรือ Selective serotonin receptor agonist): เป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์คล้ายกับสาร Serotonin โดยตัวยา กลุ่มนี้จะเข้าจับกับตัวรับ(Receptor)ในร่างกายที่มีชื่อว่า Serotonin receptor หรือเรียกว่า 5-HT receptor(5-hydroxytryptamine receptor) ประโยชน์ทางคลินิกของยากลุ่มนี้ เช่น

  • ใช้เป็นยารักษาอาการทางจิตประสาท เช่น อาการซึมเศร้า วิตกกังวล และ โรคอารมณ์สองขั้ว
  • ใช้บรรเทาและลดอาการปวดศีรษะไมเกรน ปวดศรีษะคลัสเตอร์
  • ใช้ป้องกันการอาเจียน โดยเพิ่มการบีบตัวของกระเพาะอาหาร-ลำไส้
  • บรรเทาอาการความจำเสื่อม
  • ลดอารมณ์ก้าวร้าว และรักษาภาวะติดสุรา
  • รักษาอาการสะอึก
  • ช่วยเพิ่มสมรรถนะทางเพศ

อนึ่ง ยาในกลุ่มนี้ เช่นยา Triptan, Sumatriptan เป็นต้น

2. ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์(Serotonin receptor antagonists): เป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของสาร Serotonin ที่ให้ประโยชน์ทางคลินิก เช่น

  • ใช้บำบัดอาการทางจิตประสาท เช่น โรคซึมเศร้า
  • บำบัดและป้องกันอาการปวดศีรษะไมเกรน
  • รักษาโรคความดันโลหิตสูง
  • ใช้เป็นยารักษาอาการแพ้ต่างๆ อาการของไข้ละอองฟาง บรรเทาอาการอาเจียน หรือช่วยเพิ่มความอยากอาหาร
  • ลดอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)ในผู้ป่วยที่ได้รับยาเคมีบำบัด หรือผู้ป่วยที่เพิ่งได้รับการผ่าตัด
  • รักษาโรคลำไส้แปรปรวน

อนึ่ง ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ เช่นยา Granisetron, Ondasetron

3. ซีโรโทนิน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ (Serotonin reuptake inhibitors/SRI): เป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการดูดคืนกลับของสารซีโรโทนินในสมอง ประโยชน์ทางคลินิก เช่น

  • รักษาภาวะซึมเศร้า
  • รักษาอาการวิตกกังวล
  • บรรเทาอาการย้ำคิดย้ำทำ
  • บรรเทาอาการป่วยจากโรคหลอดเลือดในสมอง
  • รักษาอาการหลั่งเร็วในบุรุษเพศ
  • บรรเทาอาการบริโภคอาหารที่ผิดปกติ เช่น การอาเจียนหลังบริโภคอาหารทุกมื้อ

อนึ่ง ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ เช่นยา Fluoxetine, Sertraline

4. ซีโรโทนิน รีลีสซิ่ง เอเจนต์ (Serotonin releasing agents ย่อว่า SRA): เป็นยาที่กระตุ้นการหลั่งสาร Serotonin ในสมอง ประโยชน์ทางคลินิก เช่น

  • ใช้เป็นยาลดน้ำหนักตัว
  • รักษาภาวะซึมเศร้า และอาการวิตกกังวล

อนึ่ง ตัวยาในกลุ่มนี้ เช่นยา Tramadol เป็นต้น

ยาในกลุ่มซีโรโทเนอจิก มีความเฉพาะเจาะจงต่ออาการโรคที่แตกต่างกันออกไปตามธรรมชาติของโรคแต่ละโรค ตามโครงสร้างทางเคมีของยาแต่ละตัวยาย่อย ดังนั้นแพทย์เท่านั้นที่จะสามารถตรวจคัดกรอง และเลือกใช้ยาในกลุ่มเหล่านี้ได้อย่างถูกต้อง ปลอดภัยและเหมาะสมกับผู้ป่วยมากที่สุด

ยาซีโรโทเนอจิกมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ซีโรโทเนอจิก

ยาซีโรโทเนอจิกมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • บรรเทาอาการความจำเสื่อม
  • บำบัดอาการทางจิตประสาท เช่น อาการซึมเศร้า วิตกกังวล อารมณ์สองขั้ว อาการย้ำคิดย้ำทำ
  • บำบัดและป้องกันอาการปวดศีรษะไมเกรน รักษาความดันโลหิตสูง
  • ใช้เป็นยาลดน้ำหนักตัว
  • ใช้เป็นยารักษาอาการแพ้ต่างๆ
  • ลดอารมณ์ก้าวร้าว และรักษาภาวะติดสุรา

ยาซีโรโทเนอจิกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ด้วยกลุ่มยาซีโรโทเนอจิก เป็นกลุ่มยาที่มีกลไกการออกฤทธิ์ฤทธิ์แตกต่างกันในแต่ละกลุ่มยาย่อยตามธรรมชาติของแต่ละกลุ่มยาย่อย ซึ่งกลไกการออกฤทธิ์จะเกิดที่สมอง โดยมีความสัมพันธ์กับสารสื่อประสาทที่เรียกว่า Serotonin กล่าวคือยากลุ่มซีโรโทเนอจิกนี้จะทำให้สมดุลของสาร Serotonin ในสมองมีระดับที่เหมาะสม จนช่วยบรรเทาอาการป่วยของผู้ป่วยที่เกิดจากการขาดสมดุลของสาร Serotoninได้ในที่สุด

ยาซีโรโทเนอจิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาซีโรโทเนอจิกมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยารับประทาน ชนิดเม็ด และชนิดน้ำ
  • ยาฉีด
  • ยาพ่นจมูก
  • ยาเหน็บทวาร
  • พลาสเตอร์ปิดผิวหนัง

ยาซีโรโทเนอจิกมีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?

ด้วยยาในกลุ่มซีโรโทเนอจิก มีหลากหลายรายการ ขนาดรับประทานและขนาดการบริหารยา/ใช้ยา จึงขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นแต่ละกรณีๆของแต่ละผู้ป่วย โดยต้องอาศัยข้อมูลทางการแพทย์ของตัวผู้ป่วย เช่น อายุ อาการโรค ความรุนแรงของอาการ ยาอื่นๆที่ผู้ป่วยใช้อยู่ และโรคประจำตัวของผู้ป่วย เพื่อช่วยในการเลือกใช้ยาให้ตรงตามอาการ และมีความปลอดภัยต่อผู้ป่วยมากที่สุด นอกจากนั้น หลายอาการของโรค ต้องใช้เวลาของการรับประทาน/การรักษาโดยให้ผู้ป่วยได้รับยานี้ต่อเนื่องจนครบตามมาตรฐานของการใช้ยานี้ถึงแม้อาการผู้ป่วยจะดีขึ้นแล้วก็ตาม ดังนั้นการรับประทาน/การใช้ยานี้ จึงต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น และห้ามมิให้ผู้ป่วย ซี้อ และ/หรือปรับขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง ด้วยเหตุผลดังกล่าว บทความนี้จึงขอไม่กล่าวถึงขนาดของการรับประทาน/การใช้ยาในกลุ่มนี้

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาซีโรโทเนอจิก ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาซีโรโทเนอจิก อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

โดยทั่วไป หากลืมรับประทานยาซีโรโทเนอจิก ก็สามารถรับประทานยาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในครั้งถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ดี การลืมรับประทานยาซีโรโทเนอจิกบ่อยครั้ง อาจก่อให้เกิดภาวะถอนยาตามมา และมักทำให้อาการป่วยทรุดลง การรับประทานยาซีโรโทเนอจิก ตรงเวลา จึงย่อมส่งผลดีต่อตัวผู้ป่วยเอง

ยาซีโรโทเนอจิกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ผลไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)จากยากลุ่มซีโรโทเนอจิก สามารถส่งผลต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายได้มากมาย เช่น

  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน สับสน ชัก
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้ ท้องเสียหรือท้องผูก ปวดท้อง
  • ผลต่อระบบการเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น ระดับน้ำตาลในเลือดผิดปกติโดยอาจสูง หรือต่ำ ก็ได้
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น ผื่นคัน ลมพิษ
  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น หัวใจเต้นผิดปกติ ความดันโลหิตผิดปกติโดยอาจสูงหรือต่ำก็ได้
  • ผลต่อตับ: เช่น ตับอักเสบ

ดังนั้น การใช้ยาซีโรโทเนอจิก แต่ละชนิด ผู้ป่วยจึงควรเรียนรู้ผลข้างเคียงของการใช้ยานี้ที่อาจเกิดขึ้นตามมา ทั้งนี้ ผู้ป่วยสามารถสอบถามผลข้างเคียงจากยานี้ได้จากแพทย์ผู้ที่ทำการรักษา หรือจากเภสัชกรได้โดยทั่วไป

มีข้อควรระวังการยาซีโรโทเนอจิกอย่างไร?

มีข้อควรระวังการยาซีโรโทเนอจิก เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาในกลุ่มนี้
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีประวัติเป็นโรคหัวใจล้มเหลว ผู้ป่วยโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูง โรคลมชัก ผู้ป่วยโรคหลอดเลือด ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • ระวังการใช้ยานี้กับ เด็ก สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และผู้สูงอายุ
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มซีโรโทเนอจิกด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.comบทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

ยาซีโรโทเนอจิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาซีโรโทเนอจิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยากลุ่มซีโรโทนิน แอนตาโกนิสต์ ร่วมกับการดื่มแอลกอฮอล์จะก่อให้เกิดอาการ วิงเวียน/ เวียนศีรษะอย่างมาก ง่วงนอน จึงห้ามรับประทานยานี้ร่วมกับเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์โดยเด็ดขาด
  • การใช้ยากลุ่มซีโรโทนิน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ ร่วมกับยารักษาโรคจิตประสาทชนิด อื่น เช่น MAOI และ TCA อาจนำไปสู่ภาวะ Serotonin syndrome และทำให้เกิดอาการต่างๆ เช่น อุณหภูมิของร่างกายสูงขึ้น ความดันโลหิตสูง หัวใจเต้นเร็วจนถึงขึ้นเสียชีวิต ดังนั้นจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาเหล่านี้ร่วมกัน

ควรเก็บรักษายาซีโรโทเนอจิกอย่างไร?

ควรเก็บยาซีโรโทเนอจิก ภายใต้อุณหภูมิที่ระบุมากับเอกสารกำกับยาไม่เก็บยาในห้องน้ำ หรือในรถยนต์ เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ยาซีโรโทเนอจิกมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาซีโรโทเนอจิก ที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้า และผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Imigran (อิมิแกรน)GlaxoSmithKline
Maxalt (แมกซอลท์)Merck & Co Inc
Amerge (อเมอร์ท)GlaxoSmithKline
Relpax (เรลแพกซ์)Pfizer Inc
Frova (โฟรวา)Endo Pharmaceuticals Inc
Cipasid (ซิพาซิด)Siam Bheasach 
Cisapac (ซิซาแพค)Inpac Pharma
Cisapid (ซิซาพิด)Inpac Pharma
Cisaride (ซิซาไรด์)Pharmasant Lab
Palcid (แพลซิด)Pharmadica
Pri-De-Sid (ไพร-เด-ซิด)Polipharm
Avamigran (เอวาไมเกรน)A. Menarini
Cafergot (คาเฟอร์กอท)Amdipharm
Degran (ดีแกรน)Ranbaxy
Ergosia (เออร์โกเซีย)Asian Pharma
Gynaemine (กายเนมีน)Sriprasit Pharma
Hofergot (โฮเฟอร์กอท)Pharmahof
Migana (ไมกานา)T. Man Pharma
Neuramizone (นูรามิโซน)Sriprasit Pharma
Poligot-CF (โพลิกอต-ซีเอฟ)Polipharm
Polygot (โพลีกอต)Pharmasant Lab
Tofago (โทฟาโก)T.O. Chemicals
Abilify (อะบิลิฟาย)Otsuka
Irribow (อรีริโบว์)Astellas Pharma
Nasea (นาเซีย)Astellas Pharma
Dantron 8 (แดนทรอน 8)Unison
Emeset (เอเมเซท)Cipla
Emistop (เอมิสตอป)Claris Lifesciences
Ondavell (ออนดาเวล)Novell Pharma
Onsia (ออนเซีย)Siam Bheasach
Zetron (ซีทรอน)Biolab
Zofran/Zofran Zydis (โซฟราน/โซฟราน ไซดีส)GlaxoSmithKline
Priligy (พริลิจี้)A.Menarini
Esidep (อีซีเดพ)Ranbaxy
Lexapro (ลีซาโพร)Lundbeck
Anzac (แอนแซค)Bangkok Lab & Cosmetic
Deproxin (เดพร็อกซิน)Siam Bheasach 
Flulox 20 (ฟลูล็อกซ์ 20)Medicine Products
Flumed (ฟลูเมด)Medifive 
Fluoxine (ฟลูโอซีน)T. O. Chemicals
Fluxetin Atlantic (ฟลูเซทิน แอทแลนติก)Atlantic Lab
Foxetin (โฟเซทิน)GPO 
Hapilux (แฮพิลักซ์)Sandoz
Loxetine-20 (โลซีไทน์-20)March Pharma
Prozac 20 (โพรแซค 20)Eli Lilly
Faverin (ฟาเวอริน)Abbott
Fluvoxin (ฟลูโวซิน)Sun Pharma
Seroxat/Seroxat CR (ซีโรแซท/ซีโรแซท ซีอาร์)GlaxoSmithKline
SerliftRanbaxy
Serlin 50 (เซอร์ลิน 50)Zydus Cadila
Sertra (เซอร์ทรา)Medifive
Sertraline GPO (เซอร์ทราลีน จีพีโอ)GPO 
Sertraline SandozSandoz
Sisalon (ไซซาลอน)Unison
StarinAtlantic Lab
ZoloftPfizer
Zarontin (ซารอนติน)Pfizer

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonergic [2016,Sept3]
  2. http://www.medscape.com/viewarticle/733706_2 [2016,Sept3]
  3. https://drugs-forum.com/forum/showthread.php?t=29994 [2016,Sept3]
  4. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17209663 [2016,Sept3]
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonin_releasing_agent [2016,Sept3]
  6. https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonin_receptor_agonist [2016,Sept3]
  7. https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonin_antagonist [2016,Sept3]
  8. https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonin_reuptake_inhibitor [2016,Sept3]