ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ หรือ เอสเอนดีอาร์ไอ (Serotonin-norepinephrine-dopamine reuptake inhibitor or SNDRI)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 8 กันยายน 2559
- Tweet
- บทนำ
- ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
- ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
- ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
- ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- ความเครียด ภาวะซึมเศร้า และโรคซึมเศร้า (Stress, Depression and Depressive disorder)
- โรคพาร์กินสัน (Parkinson’s disease)
- โรคสมาธิสั้น (Attention Deficit Hyperactivity disorder: ADHD)
- โรคอ้วน และ น้ำหนักตัวเกิน (Obesity and overweight)
- โรคซึมเศร้า (Depression): สัญญาณเตือนโรคซึมเศร้า
- โรควิตกกังวล: สัญญาณเตือนโรควิตกกังวล (Warning sign of anxiety disorder)
บทนำ
ยาซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์(Serotonin- norepinephrine-dopamine receptor inhibitor ย่อว่า SNDRI) เป็นกลุ่มยาที่ใช้รักษาอาการโรคซึมเศร้า ตัวยาจะทำหน้าที่ยับยั้งการดูดคืนกลับของสารสื่อประสาทในสมองชนิด Serotonin, Norepinephrine, และ Dopamine ทำให้สมองมีสารสื่อประสาททั้ง 3 ประเภทนั้นเป็นปริมาณที่เพียงพอและเหมาะสม อยู่ในสมดุล ส่งผลให้การควบคุมกระบวนการรับรู้ หรือกระบวนการทางความคิด เช่น อารมณ์ ความรู้สึก สิ่งเร้า และความสามารถของการจดจำของสมองเป็นไปอย่างปกติ
องค์การอนามัยโลกมีการประเมินว่าภาวะซึมเศร้า เป็นสาเหตุของความพิการและส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจของสังคม การป้องกันและบำบัดอาการซึมเศร้าด้วยยากลุ่ม SNDRI จึงถือเป็นทางออกหนึ่งที่ต้องดำเนินการ
นอกจากจะใช้รักษาอาการโรคซึมเศร้าแล้ว ทางคลินิกยังใช้ยากลุ่ม SNDRI รักษาอาการอื่นๆได้อีก เช่น ติดยา ติดสุรา โรคอ้วน บำบัดอาการสมาธิสั้น อาการปวดเรื้อรัง รักษาโรคพาร์กินสัน เป็นต้น อาจจะเรียกยา SNDRI ในชื่ออื่นอีก เช่น “Triple reuptake inhibitor ย่อว่า TRI ” ซึ่งมีรูปแบบยาแผนปัจจุบันเป็นยาชนิดรับประทาน และยาฉีด
ปัจจุบันมีการจำแนกยาของกลุ่ม SNDRI ที่รับรองการใช้ทางคลินิกออกเป็นรายการๆ เช่นยา Mazindol, Nefazodone, และ Nefopam, นอกจากยา 3 รายการดังกล่าวนักวิทยาศาสตร์ยังจัด SNDRI แยกย่อยลงไปอีก อาทิ เช่น
ก. กลุ่มยาที่ออกฤทธิ์คล้ายกับ SNDRI เช่น
- Esketamine: เป็นยาใช้ในห้องผ่าตัด ซึ่งใช้เป็นยาระงับความรู้สึกเจ็บปวด โดยมีฤทธิ์คล้ายกับยา SNDRI ในระดับต่ำ
- Ketamine: เป็นยาใช้ในห้องผ่าตัด โดยใช้เป็นยาระงับความรู้สึกเจ็บปวด นอกจากนั้นยังใช้บำบัดการติดยาเสพติด ซึ่งตัวยาจะออกฤทธิ์คล้ายกับยา SNDRI ในระดับต่ำเช่นเดียวกัน
- Tripelennamine: ใช้เป็นยาต้านสารฮีสตามีน(Antihistamine) โดยตัวยาออกฤทธิ์คล้ายกับยา SNDRI ในระดับต่ำเช่นกัน ปัจจุบันไม่นิยมใช้ยานี้แล้ว เพราะมีผลข้างเคียงมาก และมีตัวยาอื่นๆที่ให้ผลการรักษาได้ดีกว่า
ข.กลุ่มยาที่อยู่ในระหว่างการศึกษาวิจัยและการทดลองทางคลินิก: เช่น เช่น Amitifadine, Ansofaxine, Centanafadine, Dasotraline, Tedatioxetine, และ Tesofensine
ค. กลุ่มยาที่ได้จากธรรมชาติ: เช่น Cocaine(โคเคน), Ginkgo biloba extract (แป๊ะก๊วยสกัด), และ ยาสมุนไพร St John's Wort
อนึ่ง มีข้อจำกัดการใช้ยา SNDRI บางประการที่ควรทราบคือ กลุ่มผู้ป่วยที่มีปัญหาความดันโลหิตสูง ผู้ที่ป่วยด้วยโรคหลอดเลือดในสมอง โรคต้อหิน สตรีในภาวะให้นมบุตร เด็กที่อายุต่ำกว่า 12 ปี ผู้ที่มีประวัติติดยา/สารเสพติด ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาSNDRI
นอกจากนี้ อาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)ของยากลุ่ม SNDRI ก็อาจแตกต่างกันออกไป โดยเป็นไปตามธรรมชาติของแต่ละตัวยาย่อย และการตอบสนองของร่างกายผู้ป่วยเองต่อแต่ละตัวยาย่อยนั้นๆ
*การได้รับยา SNDRI เกินขนาด อาจทำให้มีอาการความดันโลหิตต่ำ ง่วงนอน วิงเวียน คลื่นไส้ อาเจียน
ทั้งนี้ การเลือกใช้ยาตัวใดสำหรับรักษาอาการซึมเศร้าของผู้ป่วยนั้น ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย อย่างเช่น ชนิดของโรค ความรุนแรงของโรค การมีโรคแทรกซ้อนอื่นร่วมด้วย อายุ น้ำหนักตัวผู้ป่วย การตอบสนองต่อการรักษา ประวัติการแพ้ยาชนิดต่างๆ ดังนั้นเพื่อความปลอดภัยของตัวผู้ป่วยเอง จึงจำเป็นต้องใช้ยา SNDRI ตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาแต่เพียงผู้เดียว
ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร
ยา SNDRI มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น
- บำบัดรักษาอาการโรคซึมเศร้า
- บำบัดรักษาภาวะวิตกกังวล
- บำบัดรักษาอาการปวดของเส้นประสาทแบบเรื้อรัง
- บำบัดรักษาโรคอ้วน จากการที่ตัวยาทำให้ผู้ป่วยมีการอยากอาหารน้อยลง
- บำบัดรักษาอาการสมาธิสั้น
- บำบัดรักษาโรคพาร์กินสัน
- บำบัดรักษาการติดยา-ติดสุรา
ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยากลุ่ม SNDRI มีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะยับยั้งการดูดเก็บกลับเช้าสู่สมองของสารสื่อประสาทประเภท Serotonin, Norepinephrine, และ Dopamine, ส่งผลให้ร่างกาย/สมองมีการเปลี่ยนแปลง เกิดสมดุลของกระบวนการทางชีวเคมี(Biochemistry)ในสมอง จากนั้น สมองจะมีการปรับสมดุลกระบวนการชีวเคมีดังกล่าวเสียใหม่ ส่งผลให้การควบคุมกระบวนการรับรู้ หรือกระบวนการทางความคิด เช่น อารมณ์ ความรู้สึก การตอบสนองต่อสิ่งเร้า และความสามารถในการจดจำเป็น ไปอย่างปกติ และก่อให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาได้ตามสรรพคุณ
ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยา SNDRI มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
- ยาชนิดรับประทาน และ
- ยาฉีด
ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
การใช้ยา/การบริหารยากลุ่ม SNDRI กับผู้ป่วยแต่ละรายจะแตกต่างกันออกไปเป็นรายบุคคล โดยจะต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษา ซึ่งมีปัจจัยเรื่อง ลักษณะอาการโรค อายุ เพศ โรคประจำตัว รวมถึงยาอื่นๆที่ผู้ป่วยมีใช้อยู่ก่อน นำมาประกอบกัน เพื่อที่แพทย์จะดำเนินการรักษาและสั่งจ่ายยาSNDRI แก่ผู้ป่วยแต่ละรายได้ถูกต้องเหมาะสม-ปลอดภัยที่สุด ดังนั้น บทความนี้ จึงขอไม่กล่าวถึงขนาดการใช้ยากลุ่มนี้
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยา SNDRI ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาSNDRI อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
กรณีลืมรับประทานยาSNDRI ผู้ป่วยสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ หากเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2เท่า ให้ข้ามมื้อยาที่ลืมรับประทาน และรับประทานยาในขนาดปกติ
อย่างไรก็ดี โดยทั่วไป การรับประทานยากลุ่ม SNDRI ต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ ผู้ป่วยต้องรับประทานยานี้ตรงเวลา และไม่ควรปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง การหยุดรับประทานยานี้ทันที อาจก่อให้เกิดภาวะถอนยา หรือมีอาการข้างเคียงอย่างรุนแรงเกิดขึ้น
ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยากลุ่ม SNDRI สามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้ เช่น
- ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น หัวใจเต้นช้า ความดันโลหิตต่ำ
- ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน ตัวสั่น
- ผลต่อการมองเห็น: เช่น การมองเห็นภาพผิดปกติ ตาพร่า ปวดตา
- ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้ ปากแห้ง ท้องผูก
- ผลต่อระบบการหายใจ: เช่น หลอดลมอักเสบ
- ผลต่อตับ: เช่น เกิดภาวะตับวาย
มีข้อควรระวังการใช้ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาSNDRI เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ป่วยแพ้ยาในกลุ่มนี้
- ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุโดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
- ห้ามปรับขนาดการใช้ยานี้ หรือหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง
- ห้ามไปซื้อหายานี้มาใช้เองโดยมิได้ขอคำปรึกษาจากแพทย์
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่ปัญหาความดันโลหิตสูง ผู้ที่ป่วยด้วยโรคของหลอดเลือด โรคต้อหิน ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ในระดับรุนแรง ผู้ป่วยด้วยโรคลมชัก
- ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะปัสสาวะขัด
- กรณีพบอาการแพ้ยานี้ เช่น มีผื่นคันขึ้นเต็มตัว หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก ตัวบวม ต้องรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
- หากใช้ยานี้ตามระยะเวลาที่แพทย์แนะนำแล้วอาการไม่ดีขึ้น ผู้ป่วยควรกลับมาพบ แพทย์/มาโรงพยาบาล เพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
- แจ้งแพทย์ถึงประวัติโรคประจำตัว และการมียาชนิดใดที่ใช้อยู่บ้าง โดยละเอียดก่อนที่จะเข้ารับการรักษาทุกครั้ง
- ศึกษาเรื่องขนาดการรับประทาน ผลข้างเคียง ข้อห้าม ข้อควรระวัง ของการใช้ยานี้ด้วยความเข้าใจก่อนการใช้ยานี้
- ปฏิบัติตามคำสั่งแพทย์ พยาบาล เภสัชกร อย่างเคร่งครัด และมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่ม SNDRI ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.comบทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาSNDRI มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- ห้ามรับประทานยากลุ่ม SNDRI ร่วมกับการดื่มสุรา ด้วยจะทำให้เกิดผลข้างเคียงต่างๆตามมาจากยา SNDRI เช่น อัตราการเต้นของหัวใจเปลี่ยนไป ความดันโลหิตเปลี่ยน รวมถึงมีอาการ วิงเวียน ง่วงนอน
- หลีกเลี่ยงการรับประทานยา SNDRI ร่วมกับยา Antimuscarinic หรือ กลุ่มยาSympathomimetic ด้วยอาจทำให้เกิดอาการข้างเคียงต่างๆของยาSNDRI เพิ่มมากขึ้น
- หลีกเลี่ยงการใช้ยา SNDRI ร่วมกับยากลุ่ม TCAs ด้วยจะก่อให้เกิดความเสี่ยงของภาวะลมชัก
- การใช้ยา SNDRI ร่วมกับกลุ่มยาสงบประสาท/ยาคลายเครียด อาจก่อให้เกิดผลตรงกันข้ามของการรักษา กล่าวคือมีภาวะซึมเศร้าเกิดขึ้น หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
ควรเก็บรักษาซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
ควรเก็บยาSNDRIตามเงื่อนไขที่ระบุในเอกสารกำกับยา หรือตามคำแนะนำของแพทย์/เภสัชกร เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
ซีโรโทนิน-นอร์อิพิเนฟริน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาSNDRI ที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| SERZONE (เซอโซน) | Bristol-Myers Squibb |
| Acupan (แอคิวแพน) | Bausch & Lomb |
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonin%E2%80%93norepinephrine%E2%80%93dopamine_reuptake_inhibitor [2016,Aug20]
- http://www.mims.com/thailand/drug/info/nefopam/?type=brief&mtype=generic [2016,Aug20]
- http://www.mims.com/thailand/drug/info/mazindol/?type=brief&mtype=generic [2016,Aug20]
- http://www.mims.com/thailand/drug/info/nefazodone/?type=brief&mtype=generic [2016,Aug20]
- http://www.fda.gov/ohrms/dockets/ac/04/briefing/2004-4065b1-25-tab11F-Serzone-SLR034.pdf [2016,Aug20]
