คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ (Carbonic anhydrase inhibitor)

สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ : คือยาอะไร?

ยาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ (Carbonic anhydrase inhibitor) คือ กลุ่มยาที่ใช้ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ในร่างกายที่ชื่อว่า คาร์บอนิก แอนไฮเดรส (Carbonic anhydrase, เอนไซม์ที่เกี่ยวกับกระบวนการทางเคมีระหว่างคาร์บอนไดออกไซด์/carbon dioxide และน้ำ)

ทางแพทย์ใช้ยากลุ่มนี้เพื่อวัตถุประสงค์การรักษาได้หลายอาการโรค เช่น ต้อหิน, เป็นยาขับปัสสาวะ, รักษาอาการลมชัก, โรคจากขึ้นที่สูง, รักษาแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้, รักษาพยาธิสภาพทางประสาท, หรือแม้แต่โรคกระดูกพรุน

ทั้งนี้ อาจแจกแจงรายชื่อของยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ได้ดังนี้ เช่นยา Acetazolamide, Brinzolamide, Casuarinin, Diclofenamide, Dorzolamide, Furosemide, Granatin B, Indane-5-sulfonamide, Mafenide, Methazolamide, Pedunculagin, Punicalagin, Sultiame, Topiramate, Zonisamide

ยากลุ่มนี้บางรายการ ทางองค์การอนามัยโลกได้จัดให้เป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของชุมชนเช่นยา Acetazolamide และ Furosemide และคณะกรรมการอาหารและยาของไทยก็ได้บรรจุยากลุ่มนี้บางรายการลงในบัญชียาหลักแห่งชาติเช่นเดียวกัน โดยระบุวัตถุประสงค์การใช้ยาตามสรรพคุณของยานั้นๆ เช่นยา Acetazolamide, Brinzolamide, Furosemide และ Topiramate เป็นต้น

อนึ่ง ยากลุ่มนี้บางตัวอาจมีสรรพคุณเหมือนกันแต่จะแตกต่างในเรื่องขนาดการใช้ หรือวิธีการบริหารยา/วิธีใช้ยา แพทย์เท่านั้นที่จะเป็น พิจารณาคัดกรองการใช้ยาได้อย่างเหมาะสมและปลอดภัยต่อผู้ป่วย

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?

คาร์บอนิก-แอนไฮเดรส-อินฮิบิเตอร์

ยาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

  • รักษาโรคต้อหิน เช่นยา Acetazolamide, Brinzolamide, Diclofenamide และ Dozolamide
  • รักษาโรคลมชัก เช่นยา Acetazolamide, Diclofenamide, Sultiame, Topiramate และ Zonisamide
  • รักษาโรคจากขึ้นที่สูง เช่น ยา Acetazolamide
  • รักษาโรคความดันโลหิตสูงเช่น ยา Furosemide
  • รักษาภาวะหัวใจล้มเหลวเช่น ยา Acetazolamide
  • ลดอาการบวมน้ำของร่างกายเช่น ยา Furosemide
  • ใช้เป็นยาขับปัสสาวะเช่น ยา Furosemide
  • รักษาการติดเชื้อจากแผลไฟไหม้เช่น ยา Mafenide

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาในกลุ่มยาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์นี้จะมีกลไกการออฤทธิ์ที่คล้ายและเหมือนกันคือ ไปยับยั้งหรือกดการทำงานของเอนไซม์ คาร์บอนิก แอนไฮเดรสที่อยู่ตามเนื้อเยื่อของอวัยวะ ส่วนต่างๆในร่างกาย ส่งผลให้กระบวนการที่เปลี่ยนแปลงก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์กับน้ำไปเป็นกรดคาร์บอนิก (Carbonic acid) ถูกยับยั้งและเกิดกระบวนการทางเคมีอื่นต่อเนื่อง จากกลไกที่กล่าวมาทำให้ยากลุ่มนี้มีฤทธิ์รักษาตามสรรพคุณ

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายในหลายรูปแบบ เช่น

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน
  • ยาหยอดตา
  • ยาฉีด
  • ยาครีมทาผิวหนัง

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?

เนื่องจากยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีหลายรายการและใช้รักษาโรคได้หลากหลายโรค ความเหมาะสมของการเลือกใช้ตัวยาที่เหมาะสมกับกลุ่มโรคจึงมีความแตกต่างกันออกไป นอกจากนั้น ยังมีข้อห้ามใช้กับผู้ป่วยที่แพ้ยากลุ่มนี้ ผลข้างเคียงที่แตกต่างกันออกไปของแต่ละตัวยา ดังนั้น ขนาดรับประทาน/การบริหารยาจึงขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้ เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยา/ใช้ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์สามารถรับประทานยา/ใช้ยาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยา/ใช้ยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาคาร์บอนิก แอนไฮเดรสสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น

ก. สำหรับยารับประทานและยาฉีด: สามารถก่อให้เกิดอาการ

  • อึดอัดและหายใจไม่ออก/หายใจลำบาก
  • อ่อนเพลีย
  • มีเลือดปนมากับปัสสาวะ/ปัสสาวะเป็นเลือด
  • เกิดภาวะซึมเศร้า
  • ปวดหลังช่วงล่าง
  • มีไข้
  • ปัสสาวะน้อย
  • ปวดแสบขณะปัสสาวะ
  • ปัสสาวะมีสีเข้ม
  • อุจจาระมีสีคล้ำ
  • อาการชัก
  • เจ็บคอ (เจ็บคอ_คออักเสบ)
  • ตัวเหลือง ตาเหลือง
  • ปากคอแห้ง
  • กระหายน้ำ
  • หัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • ปวดกล้ามเนื้อ
  • เป็นตะคริว
  • คลื่นไส้-อาเจียน
  • ท้องเสีย หรือ ท้องผูก
  • เบื่ออาหาร
  • หูอื้อ
  • รู้สึกแสบร้อนบริเวณนิ้วมือ - นิ้วเท้า
  • น้ำหนักตัวลด
  • ปวดหัว
  • ง่วงนอน
  • การดมกลิ่นเสียไป

ข. สำหรับยาหยอดตา: อาจทำให้

  • รู้สึกระคายเคืองตา
  • การมองเห็นภาพไม่ชัดเจน

มีข้อควรระวังการใช้คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ ดังนี้เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มนี้
  • ระหว่างการใช้ยานี้ให้ระวังเรื่องการขับขี่ยวดยานพาหนะหรือการทำงานกับเครื่องจักรจาก อาการง่วงนอนจากผลข้างเคียงของยา
  • การใช้ยานี้ชนิดรับประทานควรต้องดื่มน้ำตามที่มากเพียงพอทั้งนี้เพื่อป้องกันการเกิดนิ่วในไต
  • การใช้ยาในกลุ่มนี้อาจทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงเพิ่มขึ้นได้ ควรต้องเฝ้าระวังติดตามระดับน้ำตาลในกระแสเลือดให้เป็นปกติอยู่เสมอ
  • ผู้ป่วยไม่ควรจะหยุดใช้ยานี้เองโดยทันที มียาบางตัวแพทย์ต้องค่อยๆลดปริมาณการใช้ก่อนหยุดยา
  • ระวังการใช้ยากลุ่มนี้ในผู้สูงอายุและในเด็ก
  • ระวังการใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร มียาบางรายการที่สามารถผ่านเข้าสู่น้ำนมมารดาได้
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่เป็นนิ่วในไต ผู้ป่วยโรคตับ ผู้ที่ร่างกายมีระดับของเกลือ โพแทสเซียมในเลือดต่ำ หรือเกลือโซเดียมในเลือดต่ำ, ผู้ป่วยโรคเกาต์, ด้วยยากลุ่มนี้อาจทำให้อาการโรคแย่ลง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้น ฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้น ฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น ดังนี้เช่น

  • การใช้ยา Furosemide ร่วมกับ ยาปฏิชีวนะบางกลุ่มสามารถก่อให้เกิดความเป็นพิษกับไตและสูญเสียการได้ยิน อาจมีอาการวิงเวียนร่วมด้วย โดยมากมักจะเกิดกับผู้สูงอายุ ยาปฏิชีวนะกลุ่ม ดังกล่าวเช่น Amikacin, Tobramycin และ Gentamycin เป็นต้น
  • การใช้ยา Acetazolamide ร่วมกับ ยาแก้ปวดเช่น Aspirin สามารถเกิดผลข้างเคียงติดตามมาดังนี้เช่น มีเสียงกังวานในหู ปวดหัว คลื่นไส้-อาเจียน วิงเวียน สับสน มีไข้ ประสาทหลอน อาจมีอา การชัก หายใจเร็วขึ้น อาจโคม่า หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานเป็นกรณีๆไป
  • การใช้ยา Brinzolamide ชนิดยาหยอดตา ร่วมกับ ยา Dichlorphenamide (ยารักษาโรคต้อหิน) ด้วยการดูดซึมยาจากลูกตาเข้าสู่กระแสเลือดอาจเกิดการเสริมฤทธิ์ของอาการข้างเคียงขึ้นได้ เช่น ง่วงนอน วิงเวียน ได้ยินเสียงกังวานในหู เบื่ออาหาร คลื่นไส้-อาเจียน ท้องเสีย หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
  • การใช้ยา Zonisamide ร่วมกับ ยา Hyoscyamine อาจทำให้ร่างกายของผู้ป่วยมีอุณหภูมิสูง ขึ้น/มีไข้ เหงื่อออกน้อย หากพบอาการดังกล่าวให้แก้ไขเบื้องต้นโดยการดื่มน้ำมากๆและควรหลีก เลี่ยงการใช้ยาทั้ง 2 ตัวร่วมกัน

ควรเก็บรักษาคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

สามารถเก็บยาในกลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์:

  • เก็บยาในอุณหภูมิห้องที่เย็น
  • ห้ามเก็บยาในช่องแข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยากลุ่มคาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Diamox (ไดอะมอกซ์) Pfizer
Medene (เมดิน) Pharmaland
Azarga (อะซาร์กา) Alcon
Azopt (อะซอพท์) Alcon
Dema (ดีมา) T. Man Pharma
Dirine (ไดรีน) Atlantic Lab
Femide (ฟีไมด์) MacroPhar
Frusemide (ฟรูซีไมด์) Utopian
Frusil (ฟรูซิล) Suphong Bhaesaj
Fudirine (ฟูไดรีน) P P Lab
Furetic/Furetic-S (ฟูเรติก/ฟูเรติก-เอส) Siam Bheasach
Furide (ฟูไรด์) Polipharm
Furine 40 (ฟูรีน-40) Medicine Products
Furomed (ฟูโรเมด) Inpac Pharma
Furomide (ฟูโรไมด์) Medicpharma
Furosemide GPO (ฟูโรซีไมด์ จีพีโอ) GPO
Furozide (ฟูโรไซด์) A N H Products
Fuseride (ฟูซีไรด์) Pharmasant Lab
Fusesian (ฟูซีเซียน) Asian Pharm
Hawkmide (ฮอคไมด์) L. B. S.
H-Mide (เฮท-ไมด์) Macro Phar
Lasiven (เลซีเวน) Umeda
Lasix/Lasix High Dose (เลซิก/เลซิก ไฮท์ โดส) Sanofi-aventis
Topamax (โทพาแมก) Janssen-Cilag
Zonegran (โซเนกราน) Eisai

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Carbonic_anhydrase_inhibitor#Natural_sources [2021,April10]
  2. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Diamox/?type=brief [2021,April10]
  3. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=Brinzolamide [2021,April10]
  4. https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/carbonic-anhydrase-inhibitor-oral-route-parenteral-route/side-effects/drg-20069373 [2021,April10]
  5. https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/mafenide-topical-route/description/drg-20068282 [2021,April10]
  6. https://www.webmd.com/eye-health/which-medicines-treat-glaucoma#1[2021,April10]
  7. https://www.drugs.com/drug-interactions/acetaminophen-aspirin-with-acetazolamide-13-0-86-0.html [2021,April10]
  8. https://www.drugs.com/drug-interactions/brinzolamide-ophthalmic-with-daranide-411-0-868-4086.html [2021,April10]
  9. https://www.drugs.com/drug-interactions/a-spas-s-l-with-zonisamide-2513-11796-2334-0.html [2021,April10]
  10. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Topamax/?type=full#Indications [2021,April10]