กรดนาลิดิซิก (Nalidixic acid)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 29 กันยายน 2559
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยากรดนาลิดิซิก(Nalidixic acid) เป็นยาปฏิชีวนะชนิดสังเคราะห์ จัดอยู่ในกลุ่มยาควิโนโลน(Quinolone)รุ่นที่ 1 มีฤทธิ์ยับยั้งเชื้อแบคทีเรียชนิดแกรมลบ ทางคลินิกได้ใช้ยานี้เพื่อรักษาโรคติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยานี้จะเป็นยาชนิดรับประทาน

หลังรับประทาน ยากรดนาลิดิซิกจะถูกดูดซึมจากระบบทางเดินอาหาร เข้าสู่ร่างกายได้ประมาณ 90% และจะเข้ารวมตัวกับพลาสมาโปรตีนในกระแสเลือดได้ประมาณ 93% ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 1 – 2.5 ชั่วโมง ในการกำจัดยานี้ออกจากกระแสเลือดโดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ

ยากรดนาลิดิซิกจะออกฤทธิ์รบกวนการทำงานของสารพันธุกรรมในตัวแบคทีเรียและทำให้แบคทีเรียหยุดการเจริญพันธุ์ ซึ่งถือเป็นกลไกหลักในการรักษาโรคของยานี้

ทั้งนี้ ยังมีข้อจำกัดการใช้ยากรดนาลิดิซิกกับผู้ป่วยบางกลุ่ม อาทิ

  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติการแพ้ยานี้
  • เป็นผู้ที่มีประวัติป่วยด้วยโรคลมชัก
  • เป็นผู้ป่วยที่อยู่ระหว่างการได้รับยาเคมีบำบัด หรือกำลังบัดรักษาอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร ก็จัดเป็นกลุ่มเสี่ยงต่อการเกิดผลข้างเคียงรุนแรงจากการใช้ยาทุกประเภท ซึ่งรวมยากรดนาลิดิซิกด้วย ดังนั้นการใช้ยาต่างๆในผู้ป่วยกลุ่มนี้ จึงต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษา

นอกจากนี้ หากผู้ป่วยมียาบางประเภทรับประทานอยู่ก่อน ก็ควรต้องแจ้งให้แพทย์พยาบาล เภสัชกร ทราบทุกครั้ง ทั้งนี้เพื่อเป็นการป้องกันภาวะยาตีกัน/ปฏิกิริยาระหว่างยา อย่างเช่น ยาต้านการแข็งตัวของเลือด ยารักษาอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ ยา Cyclosporine ยาTheophylline

ยากรดนาลิดิซิกสามารถก่อให้เกิดอาการระคายเคืองต่อกระเพาะอาหารและลำไส้ แต่การรับประทานยานี้หลังอาหาร สามารถลดอาการดังกล่าวได้

อาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)อื่นจากยากรดนาลิดิซิก ที่อาจรบกวนการดำเนินชีวิตประจำวันของผู้ป่วย เช่น ผิวหนังแพ้แสงแดดได้ง่าย มีอาการท้องเสียระดับไม่รุนแรง และการใช้ยานี้นานเกินจากคำสั่งแพทย์ ก็อาจเป็นเหตุให้เกิดการติดเชื้อชนิดที่ไม่ตอบสนองต่อยากรดนาลิดิซิกตามมา

ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่ได้รับยากรดนาลิดิซิก อาจได้รับผลกระทบต่อการตรวจค่าน้ำตาลในเลือดโดยค่าฯอาจสูงขึ้นหรือต่ำกว่าความเป็นจริง และแพทย์อาจต้องปรับขนาดรับประทานยากรดนาลิดิซิกในผู้ป่วยเบาหวานให้เหมาะสมมากขึ้น

ยากรดนาลิดิซิกใช้รักษาอาการติดเชื้อจากแบคทีเรียเท่านั้น ไม่สามารถนำมารักษาการติดเชื้อไวรัส หรือเชื้อราได้ ดังนั้นก่อนการใช้ยาชนิดนี้ผู้ป่วยจะต้องได้รับการตรวจคัดกรอง ยืนยัน จากแพทย์ก่อนได้รับยานี้ทุกครั้ง

กรดนาลิดิซิกมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

กรดนาลิดิซิก

ยากรดนาลิดิซิกมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เพื่อรักษาอาการ/โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย

กรดนาลิดิซิกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยากรดนาลิดิซิกมีกลไกการออกฤทธิ์คือ ตัวยาจะยับยั้งการสังเคราะห์ดีเอนเอ (DNA) ซึ่งเป็นสารพันธุกรรมของแบคทีเรีย ทำให้แบคทีเรียหมดสภาพในการแบ่งเซลล์ และตายลงในที่สุด จึงส่งผลให้เกิดการรักษาโรคได้ตามสรรพคุณ

กรดนาลิดิซิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยากรดนาลิดิซิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็น ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 500 มิลลิกรัม/เม็ด

กรดนาลิดิซิกมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยากรดนาลิดิซิกมีขนาดรับประทาน เช่น

  • ผู้ใหญ่ที่อายุตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป: รับประทานยาขนาด 1 – 4 กรัมต่อวัน(ขนาดสูงสุดไม่เกิน 4 กรัม/วัน) โดยแบ่งรับประทานทุก 6 ชั่วโมง เป็นเวลา 1 – 2 สัปดาห์ ทั้งนี้ การใช้ยานี้ระยะยาวนาน แพทย์อาจต้องลดขนาดรับประทานลงมาเป็น 2 กรัม/วัน
  • เด็ก และรวมถึงผู้อายุต่ำกว่า 18 ปี: ห้ามใช้ยานี้

*อนึ่ง:

  • ผู้ป่วยด้วยโรคตับ โรคไต แพทย์อาจปรับลดขนาดรับประทานยานี้ลงมา
  • สามารถรับประทานยานี้ก่อน หรือหลังอาหารก็ได้ แต่ถ้าเกิดอาการระคายเคืองกระเพาะอาหารและลำไส้มากหลังรับประทานยานี้ ควรรับประทานยานี้หลังอาหาร

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียง ตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยากรดนาลิดิซิก ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ เช่น โรคหัวใจ โรคลมชัก โรคตับ โรคไต รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยากรดนาลิดิซิกอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงมากขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยากรดนาลิดิซิก สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในครั้งถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

แต่อย่างไรก็ดี การลืมรับประทานยากรดนาลิดิซิก อาจทำให้อาการป่วย ทวีความรุนแรงได้มากขึ้น ด้วยเชื้อแบคทีเรียสามารถพัฒนาตัวเอง และสร้างความต้านทานต่อยานี้ขึ้นมาได้

กรดนาลิดิซิกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากรดนาลิดิซิกอาจก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้เช่น

  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดผื่นคัน แพ้แสงแดดง่าย
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น เกิดอาการลมชัก เกิดภาพหลอน
  • ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้อ
  • ผลต่อตา: เช่น ตาพร่า
  • ผลต่อระบบเลือด: เช่น เกิดโลหิตจางด้วยเม็ดเลือดแดงแตก มีภาวะ Thrombocytopenia(เกล็ดเลือดต่ำ) Leukopenia(เม็ดเลือดขาวต่ำ)
  • ผลต่อระบบการเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น เกิดภาวะเลือดเป็นกรด
  • ผลต่อตับ: เช่น เกิดโรคตับประเภทไขมันพอกตับ

มีข้อควรระวังการใช้กรดนาลิดิซิกอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยากรดนาลิดิซิก เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีประวัติ โรคลมชัก โรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ โรคเอ็นอักเสบ
  • ห้ามใช้ยานี้กับเด็กและกับผู้ที่อายุต่ำกว่า 18 ปี หญิงตั้งครรภ์ หญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานโดยไม่ขอคำปรึกษาจากแพทย์
  • หลีกเลี่ยงการออกแดดระหว่างที่ใช้ยานี้ เพราะจะแพ้แสงแดดได้ง่าย
  • ปฏิบัติตามคำแนะนำของ แพทย์ พยาบาล เภสัชกร อย่างเคร่งครัด
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากรดนาลิดิซิกด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

กรดนาลิดิซิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยากรดนาลิดิซิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยากรดนาลิดิซิกร่วมกับยา Sucralfate อาจทำให้การดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารของยากรดนาลิดิซิกลดน้อยลงไปจนส่งผลต่อประสิทธิภาพการรักษา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
  • การใช้ยากรดนาลิดิซิกร่วมกับยา Probenecid จะทำให้ยากรดนาลิดิซิกอยู่ในกระแสเลือดได้ยาวนานมากขึ้น จึงอาจเกิดผลข้างเคียงจากยากรดนาลิดิซิกได้สูงขึ้น การใช้ยาร่วมกัน จึงต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยากรดนาลิดิซิกร่วมกับยา Warfarin เพราะอาจทำให้เกิดภาวะเลือดออกง่ายมากยิ่งขึ้น
  • การใช้ยากรดนาลิดิซิกร่วมกับยา Tramadol อาจกระตุ้นให้เกิดภาวะลมชักได้ง่ายขึ้น หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีบุคคลไป

ควรเก็บรักษากรดนาลิดิซิกอย่างไร?

ควรเก็บยากรดนาลิดิซิกภายใต้อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส(Celsius) ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

กรดนาลิดิซิกมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยากรดนาลิดิซิกที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
NegGram (เนกแกรม)Sanofi Aventis

อนึ่ง ยาชื่อการค้าของยานี้ในต่างประเทศ เช่น Nevigramon, Wintomylon, WIN 18,320, Ulix , Urex, Nal-P, Negadix

บรรณานุกรม

  1. http://www.mims.com/thailand/drug/info/nalidixic%20acid/?type=brief&mtype=generic [2016,Sept10]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Nalidixic_acid [2016,Sept10]
  3. https://www.drugs.com/cdi/nalidixic-acid.html [2016,Sept10]
  4. http://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2009/014214s058lbl.pdf [2016,Sept10]
  5. https://www.drugs.com/drug-interactions/nalidixic-acid-index.html?filter=3&generic_only=#W [2016,Sept10]