โรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวี (Stroke in HIV Patient)

สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ผู้ป่วยเอชไอวี นอกจากมีปัญหาการติดเชื้อฉวยโอกาสสูงกว่าคนทั่วไปแล้ว ยังมีโอกาสการเกิดโรคหลอดเลือดสมอง/ อัมพาต (Stroke)ได้สูงกว่าคนทั่วไป ซึ่ง เป็นเพราะอะไร และการรักษาแตกต่างกันหรือไม่ เป็นเรื่องที่ควรทราบจากบทความนี้ครับ

อนึ่ง อ่านเพิ่มเติมเรื่องของหลอดเลือดสมองของคนทั่วไปได้ในเว็บ haamor.com ในบทความ เรื่องโรคหลอดเลือดสมอง, โรคอัมพาต, และเรื่อง โรคหลอดเลือดสมองชนิดขาดเลือดและชนิดเลือดออก

ผู้ป่วยเอชไอวีมีโอกาสเกิดโรคหลอดเลือดสมองต่างกับคนทั่วไปหรือไม่? อย่างไร?

โรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวี

จากหลายการศึกษาพบว่า ผู้ป่วยเอชไอวี มีโอกาสเกิดโรคหลอดเลือดสมองสูงกว่าคนทั่วไป โดยพบร้อยละ 1- 5 (1-5%) ของผู้ป่วยเอชไอวี แต่จากการตรวจศพผู้ป่วยเอชไอวี พบโรคนี้สูงถึงร้อยละ 4-34 (4-34%, ต่างกันในแต่ละรายงาน)

อนึ่ง รายงานจากสหรัฐอเมริกา พบโรคหลอดเลือดสมองในคนทั่วไปได้ประมาณ 1.5%-4.4% ของประชากร ทั้งนี้ขึ้นกับ อายุ เพศ และการมีโรคประจำตัว

โรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวี มีความแตกต่างจาก โรคหลอดเลือดสมองในคนทั่วไป เพราะ

  • กลไกการเกิดต่างกัน ดังจะได้กล่าวต่อไปในหัวข้อ กลไกการเกิด
  • พบในผู้ป่วยอายุน้อยกว่า เนื่องจากกลไกการเกิดที่แตกต่างกัน
  • เกิดจากผลข้างเคียงจากยาต้านไวรัสที่ผู้ป่วยเอชไอวีได้รับ ที่ก่อให้เกิดภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง

ผู้ป่วยเอชไอวีกลุ่มใดที่มีปัจจัยเสี่ยงเกิดโรคหลอดเลือดสมอง?

ผู้ป่วยเอชไอวีที่มีปัจจัยเสี่ยงเกิดโรคหลอดเลือดสมอง ได้แก่

  • ผู้ป่วยที่ควบคุมโรคเอชไอวีได้ไม่ดี
  • ผู้ป่วยที่มีผลข้างเคียงจากยาที่ใช้รักษาเอชไอวี
  • ผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัวที่ส่งผลให้มีพยาธิสภาพของหลอดเลือด ( เช่น โรคไขมันในเลือดสูง โรคเบาหวาน )
  • ผู้ป่วยที่สูบบุหรี่
  • และ/หรือผู้ป่วยที่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์

กลไกการเกิดโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวีแตกต่างจากคนทั่วไปหรือไม่?

โรคหลอดเลือดสมอง แบ่งได้เป็น 2 ชนิดคือ ชนิดสมองขาดเลือด และชนิดเลือดออกในสมอง (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com ในบทความเรื่อง โรคหลอดเลือดสมองชนิดขาดเลือดและชนิดเลือดออก)

ก. กลไกการเกิดโรคหลอดเลือดสมองชนิดสมองขาดเลือด: จะแตกต่างกัน โดยคนทั่วไปมักเกิดจากโรคหลอดเลือดแดงแข็งเป็นส่วนใหญ่ แต่ในผู้ป่วยเอชไอวีมีกลไกการเกิดหลัก ดังนี้

  • ความผิดปกติของหลอดเลือดสมองที่เกี่ยวข้องกับการติดเชื้อเอชไอวี เช่น หลอดเลือดโป่งพอง (Aneurysm), หลอดเลือดอักเสบ (Vasculitis), หลอดเลือดแดงแข็งในอายุน้อยสาเหตุจากเอชไอวีเองและจากผลข้างเคียงของยาต้านไวรัสที่รักษาเอชไอวี (Accelerated atherosclerosis)
  • ความผิดปกติของหลอดเลือดสมองจากติดเชื้อฉวยโอกาส เช่น วัณโรค, ซิฟิลิส, ไวรัส EBV/อีบีวี
  • ความผิดปกติของหัวใจเหตุจากเอชไอวี เช่น ลิ้นหัวใจอักเสบ, กล้ามเนื้อหัวใจผิดปกติ, หลอดเลือดหัวใจตีบ
  • สาเหตุอื่น ๆ เช่น ความผิดปกติของการแข็งตัวของเลือด (Coagulopathy), ภาวะเลือดหนืด (Hyperviscosity) ที่พบเกิดได้ในผู้ป่วยเอชไอวี

ข. กลไกการเกิดโรคหลอดเลือดสมองชนิดเลือดออกในสมอง: ก็ แตกต่างเช่นกัน โดยคนทั่วไปมักเกิดจาก ภาวะความดันโลหิตสูงที่ควบคุมได้ไม่ดี หรือจากการทานยาละลายลิ่มเลือด แต่ในผู้ป่วยเอชไอวี มักเกิดจาก

  • ความผิดปกติของหลอดเลือด ทั้งเกิดจากการอักเสบของหลอดเลือด และหลอดเลือดโป่งพอง (Vasculitis and Aneurysm)
  • ภาวะเกล็ดเลือดต่ำจากเอชไอวี
  • หลอดเลือดโป่งพองจากการติดเชื้อที่ลิ้นหัวใจแล้วมีลิ่มเลือดกระจายไปสมอง

ชนิดของโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวีต่างกับในคนทั่วไปหรือไม่?

โรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวี เกือบร้อยละ 90 (90%) เป็นชนิดสมองขาดเลือด เพียงร้อยละ 10 (10%) เป็นชนิดเลือดออกในสมอง ซึ่งต่างกับคนทั่วไปที่พบสมองขาดเลือดประมาณร้อยละ 70 (70%) และเลือดออกในสมองประมาณร้อยละ 30(30%)

อาการผิดปกติทางระบบประสาทต่างกันหรือไม่?

อาการผิดปกติทางระบบประสาทที่เกิดขึ้น ก็แตกต่างกัน คือ

ก.ในผู้ป่วยเอชไอวีที่มีโรคหลอดเลือดสมอง: มักมีอาการ

  • สับสน
  • อาจมีไข้
  • หมดสติ
  • โดยอาการมักค่อยๆเป็น และพบในผู้ป่วยที่อายุน้อยกว่า
  • ร่วมกับผู้ป่วยมีประวัติติดเชื้อเอชไอวี

ข. ส่วนในคนทั่วไป: อาการของโรคหลอดเลือดสมอง จะเป็นทันที คือ

  • แขน ขา อ่อนแรง
  • วิงเวียน
  • ใบหน้าเบี้ยว
  • พูดไม่ชัด
  • อาจร่วมกับ ปวดศีรษะรุนแรง
  • มักเกิดในผู้สูงอายุ
  • และไม่มีประวัติติดเชื้อเอชไอวี

ควรพบแพทย์เมื่อไร?

ผู้ป่วยควรรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันทีที่มีอาการผิดปกติทางระบบประสาทดังกล่าวในหัวข้อ อาการ

การวินิจฉัยโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวีมีแนวทางอย่างไร?

แนวทางการวินิจฉัยโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวี ที่สำคัญ คือ

  • การพิจารณาข้อมูลจากประวัติการติดเชื้อเอชไอวี ประวัติอาการต่างๆ ประวัติการกินยาต่างๆ
  • การตรวจร่างกาย
  • การตรวจร่างกายทางระบบประสาท
  • ผลการตรวจทางรังสีวิทยา เช่น เอกซ์เรย์คอมพิวเตอร์/ ซีทีสแกน ภาพสมอง หรือ เอมอาร์ไอสมอง
  • และจะต้องพิจารณาว่าไม่มีสาเหตุอื่น เช่น การติดเชื้อในสมอง(สมองอักเสบ) ที่จะก่อให้เกิดอาการคล้ายกับโรคหลอดเลือดสมอง

การรักษาโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวีต่างกับในคนทั่วไปอย่างไร?

การรักษาโรคหลอดเลือดสมองคล้ายกันทั้งในผู้ป่วยเอชไอวีและในคนทั่วไป คือ การรักษาสาเหตุของการเกิดโรคฯ และให้ยาป้องกันการเกิดโรคฯกลับเป็นซ้ำ (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง โรคหลอดเลือดสมอง, เรื่อง อัมพาต, และเรื่อง โรคหลอดเลือดสมองชนิดขาดเลือดและชนิดเลือดออก)

นอกจากนั้น ในผู้ป่วยเอชวี คือ การปรับยาต้านไวรัสเอชไอวีให้เหมาะสมกับผู้ป่วย

โรคหลอดเลือดสมองในเอชไอวีก่อผลข้างเคียง/ภาวะแทรกซ้อนอะไรได้บ้าง?

ผลข้างเคียง/ภาวะแทรกซ้อนที่พบในโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวี เหมือนกับที่พบในโรคหลอดเลือดสมองในคนทั่วไป ได้แก่

  • แผลกดทับ
  • ชัก
  • ปอดติดเชื้อ/ปอดอักเสบ
  • โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ
  • และภาวะซึมเศร้า

การพยากรณ์โรคในโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวีต่างจากในคนทั่วไปหรือไม่?

การพยากรณ์โรค/ผลการรักษาโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยเอชไอวีแตกต่างจากในคนทั่วไป คือ

  • ผลการรักษาเลวกว่ามาก เนื่องจาก มักไม่สามารถแก้ไข รักษา ควบคุม สาเหตุได้

ผู้ป่วยควรดูแลตนเองอย่างไร?

ผู้ป่วยเอชไอวีที่มีโรคหลอดเลือดสมองร่วมด้วย ควรดูแลตนเองโดย

  • ปฏิบัติตาม แพทย์ พยาบาล แนะนำ
  • ทานยาต่างๆที่แพทย์สั่งให้สม่ำเสมอ ครบถ้วน ไม่ขาดยา
  • ทำกายภาพบำบัดตามแพทย์ นักกายภาพ พยาบาล แนะนำ
  • ดูแลตนเองตามหลักสุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ)
  • ไม่ดื่มเหล้า ไม่สูบบุหรี่
  • พักผ่อนให้เพียงพอ ไม่เครียด
  • ไม่ควรใช้สมุนไพร หรือ อาหารเสริม เพราะไม่ได้ประโยชน์ และอาจก่อผลข้างเคียงทำให้อาการต่างๆเลวลง
  • พบแพทย์/ไปโรงพยาบาลตามนัดเสมอ
  • ควรพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัดเมื่อ
    • มีอาการผิดปกติเพิ่มมากขึ้น
    • ปวดศีรษะรุนแรง
    • มีไข้
    • และ/หรือชัก

ผู้ติดเชื้อเอชไอวีป้องกันโรคหลอดเลือดสมองได้อย่างไร?

การป้องกันโรคหลอดเลือดสมองในผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวี ที่ทำได้ คือ

  • การตรวจภาวะเสี่ยงการเกิดโรคหลอดเลือดแดงแข็ง (เช่น โรคเบาหวาน โรคไขมันในเลือดสูง) เพื่อป้องกัน หรือ รักษาและควบคุมโรคให้ได้ดีตั้งแต่เริ่มเป็น
  • งดการสูบบุหรี่ งดดื่มแอลกอฮอล์
  • ออกกำลังกายสม่ำเสมอตามควรกับสุขภาพ และ
  • ถ้าต้องใช้ยาต้านไวรัสเอชไอวี ต้องพบแพทย์ตามนัด เพื่อประเมินผลข้างเคียง/ภาวะแทรกซ้อนของยาที่จะส่งผลให้เกิดโรคหลอดเลือดสมองดังได้กล่าวแล้วในหัวข้อ กลไกการเกิดโรคหลอดเลือดสมอง