เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์/เอสดีอาร์ไอ Serotonin-dopamine reuptake inhibitor /SDRI

สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาเซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ (Serotonin-dopamine reuptake inhibitor หรือ ย่อว่า SDRI) เป็นหมวดยา/กลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ที่สมองโดยป้องกันการดูดเก็บกลับเข้าสู่เซลล์สมองของสารสื่อประสาทชนิด Serotonin และชนิด Dopamine ทำให้มีปริมาณสารสื่อประสาทดังกล่าวในสมองอย่างเพียงพอและได้สมดุล ประโยชน์ทางคลินิกของยาหมวดนี้คือ นำมาใช้รักษาอาการโรคซึมเศร้า โดยผลข้างเคียงที่พบเห็นจากการใช้ยาหมวดนี้ เช่น นอนไม่หลับ เบื่ออาหาร วิตกกังวล อัตราการเต้นของหัวใจและความดันโลหิตผิดปกติ ตัวอย่างของยาหมวด SDRI เช่นยา Medifoxamine, Sertraline และยาอื่นๆที่ยังอยู่ในระหว่างการศึกษาวิจัย

การออกฤทธิ์ของยากลุ่มSDRI มีปัจจัยหลายอย่างที่เกี่ยวข้อง เช่น ขึ้นกับโครงสร้างทางเคมีของยาแต่ละตัวยาย่อย ความสามารถของการดูดซึมของตัวยา/ยาย่อยจากระบบทางเดินอาหาร การกระจายของตัวยาย่อยภายในกระแสเลือด รวมถึงอัตราการกำจัดตัวยาย่อยออกจากร่างกาย ซึ่งมีความเหมาะสมกับผู้ป่วยและอาการโรคอย่างจำเพาะเจาะจง และอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)ของการใช้ยาเหล่านี้ยังเป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่ส่งผลต่อการรักษาทางคลินิก อย่างเช่นยา Medifoxamine ส่งผลข้างเคียงอย่างรุนแรงโดยเป็นพิษกับตับ ปัจจุบันจึงถูกเพิกถอนการจำหน่ายและไม่สามารถขึ้นทะเบียนเป็นตำรับยาได้

เพื่อความปลอดภัยของการใช้ยาหมวด SDRI ผู้ป่วยจะต้องเข้ารับการตรวจร่างกายจากแพทย์เพื่อหาแนวทางการรักษา และการบริหารยา/ใช้ยาในหมวดนี้ ยังมีแบบแผนที่อาจต้องปรับเปลี่ยนไปตามการตอบสนองต่อยาของผู้ป่วย ทั้งนี้ต้องขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นสำคัญ

*หมายเหตุ: ยาบางตัวที่อยู่ในหมวดยา SDRI เช่น ยา Sertraline สามารถส่งผลช่วยเพิ่มสารสื่อประสาทชนิด Dopamine ได้ก็จริง แต่ไม่โดดเด่นเหมือนกับการเพิ่มสารสื่อประสาทชนิด Serotonin ดังนั้น บางบทความทางวิชาการจึงระบุถึงยาบางตัวเหล่านี้ในหมวดยา SDRI ว่า อยู่ในกลุ่มยา Selective serotonin reuptake inhibitor (SSRI)

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

เซโรโทนินโดพามีนรีอัพเทคอินฮิบิเตอร์

ยา SDRI มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • บำบัดและรักษาอาการโรคซึมเศร้า
  • บำบัดอาการย้ำคิดย้ำทำ
  • บำบัดอาการตื่นตระหนก

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤธิ์ของยากลุ่ม SDRI คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการดูดเก็บกลับเข้าสู่เซลล์สมองของสารสื่อประสาทประเภท Serotonin และ Dopamine ส่งผลให้ร่างกายมีการเปลี่ยนแปลงสมดุลของสารสื่อประสาทต่างๆในสมอง และมีการตอบสนองโดยเป็นไปตามธรรมชาติของแต่ละตัวยาในกลุ่ม SDRI ที่มากระตุ้น จนก่อให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยา SDRI มีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็น ยาชนิดรับประทาน

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

การใช้ยาและขนาดยา/การบริหารยากลุ่ม SDRI กับผู้ป่วยแต่ละราย จะต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น โดยมีปัจจัยเรื่อง ลักษณะอาการโรค อายุ เพศ โรคประจำตัว รวมถึงยาอื่นๆที่ผู้ป่วยมีใช้อยู่ประจำ นำมาประกอบกันเพื่อที่แพทย์จะดำเนินการรักษาและสั่งจ่ายยาSDRIได้ถูกต้องเหมาะสม-ปลอดภัยที่สุดเป็นรายบุคคลไป ดังนั้นจึงไม่ขอกล่าวถึงขนาดการใช้ยา SDRI ในบทความนี้

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยา SDRI ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาSDRI อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

กรณีที่ลืมรับประทานยาSDRI ผู้ป่วยสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ หากเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2เท่า ให้ข้ามมื้อยาที่ลืมรับประทาน และรับประทานยาในขนาดปกติ

*แต่โดยทั่วไป การรับประทานยา SDRI ต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ ผู้ป่วยต้องรับประทานยานี้ตรงเวลา และไม่ควรปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง การหยุดรับประทานยานี้ทันทีอาจก่อให้เกิดภาวะถอนยา หรือมีอาการข้างเคียงอย่างรุนแรงเกิดขึ้น

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาSDRI สามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

  • ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น มีภาวะนอนไม่หลับ หรือเกิดภาวะซึมเศร้ามากขึ้น รวมถึงเกิดภาวะอยากทำร้ายตนเอง หรือคิดฆ่าตัวตาย
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น ก่อให้เกิดอาการ วิงเวียน ง่วงนอน ปวดศีรษะ เกิดภาวะตัวสั่น เกิดลมชัก รู้สึกสับสน เกิดภาวะ Serotonin syndrome
  • ผลต่อหัวใจ: เช่น เจ็บหน้าอก ชีพจรเต้นผิดปกติ มีอาการบวมตามมือ-เท้า ความดันโลหิตสูงหรือไม่ก็ต่ำ หัวใจเต้นเร็ว หัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น เกิดอาการท้องเสียหรือไม่ก็ท้องผูก ปากแห้ง คลื่นไส้ ปวดท้อง เป็นแผลในกระเพาะอาหาร ลำไส้ใหญ่อักเสบ ลิ้นเป็นแผล เลือดออกในระบบทางเดินอาหาร
  • ผลต่อระบบเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น ระดับคอเลสเตอรอล(เฮชดีแอลคอเลสเตอรอล/HDL, แอลดีแอลคอเลสเตอรอล/LDL)ในเลือดเพิ่มสูงขึ้น
  • ผลต่อระบบสืบพันธุ์: เช่น ทำให้สมรรถนะทางเพศของบุรุษถดถอย/นกเขาไม่ขัน
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดสิว ผื่นคัน เหงื่อออกมาก ลมพิษ
  • ผลต่อระบบเลือด: เช่นเกิดภาวะเลือดจาง รวมถึง Leukopenia(เม็ดเลือดขาวต่ำ) Pancytopenia(เม็ดเลือดทุกชนิดต่ำ) และ/หรือ Thrombocytopenia(เกล็ดเลือดต่ำ)
  • ผลต่ออวัยวะตับ: เช่น ทำให้เอนไซม์ทรานซามิเนส (Serum transaminase,เอนไซม์การทำงานของตับ)ในเลือดเพิ่มสูงขึ้น ตับทำงานผิดปกติ ตับอักเสบ
  • ผลต่อระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค: เช่น มีรายงานว่าอาจทำให้ติดเชื้อเริม (Herpes simplex) ได้ง่าย
  • ผลต่อการมองเห็น: เช่น การมองเห็นผิดปกติ เห็นภาพไม่ชัดเจน ปวดตา รูม่านตาขยาย
  • ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น คอหอยอักเสบ คัดจมูก มีอาการหาวบ่อย

มีข้อควรระวังการใช้เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาSDRI เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่แพ้ยาในกลุ่ม SDRI
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามปรับขนาดการใช้ยานี้หรือหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม เช่น เม็ดยาแตก สียาเปลี่ยน
  • ห้ามไปซื้อหายานี้มาใช้เองโดยมิได้ขอคำปรึกษาจากแพทย์
  • กรณีพบอาการแพ้ยานี้ เช่น มีผื่นคันขึ้นเต็มตัว หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก ตัวบวม ต้องหยุดใช้ยานี้ แล้วรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
  • หากใช้ยานี้ตามระยะเวลาที่แพทย์แนะนำแล้วอาการไม่ดีขึ้น ผู้ป่วยควรกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาล เพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
  • แจ้งแพทย์ถึงประวัติโรคประจำตัว การมียาชนิดใดที่ใช้อยู่บ้างโดยละเอียดทุกครั้งที่เข้ารับการรักษา
  • ศึกษาเรื่องขนาดการรับประทานยานี้ ผลข้างเคียง ข้อห้าม ข้อควรระวังของการใช้ยานี้ด้วยความเข้าใจ
  • ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ พยาบาล เภสัชกร อย่างเคร่งครัด และมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่ม SDRI ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยา SDRI มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยากลุ่ม SDRI ร่วมกับการดื่มสุรา ด้วยจะทำให้ได้รับผลข้างเคียงต่างๆจากยาSDRI สูงขึ้นตามมา เช่น อัตราการเต้นของหัวใจและความดันโลหิตเปลี่ยนแปลง รวมถึงมีอาการ วิงเวียน ง่วงนอน และซึมเศร้าตามมา
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยา Sertraline ร่วมกับยา Phenylpropanolamine ด้วยจะทำให้ผู้ป่วยได้รับอาการข้างเคียงจากยา Phenylpropanolamine เพิ่มมากขึ้น เช่น มีอาการหงุดหงิด กระสับกระส่าย และวิตกกังวล เป็นต้น

ควรเก็บรักษาเซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

ควรเก็บยา SDRI ตามเงื่อนไขที่ระบุในเอกสารกำกับยาหรือตามคำแนะนำของแพทย์/เภสัชกร เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยา SDRI ที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Selrotine (เซลโรทีน) Siam Bheasach
SerliftRanbaxy
Serlin 50 (เซอร์ลิน 50)Zydus Cadila
Sertra (เซอร์ทรา)Medifive
Sertraline GPO (เซอร์ทราลีน จีพีโอ)GPO
Sertraline SandozSandoz
Sisalon (ไซซาลอน)Unison
StarinAtlantic Lab
ZoloftPfizer 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonin-dopamine_reuptake_inhibitor [2016,Aug20]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Medifoxamine [2016,Aug20]
  3. http://mentalhealthdaily.com/2014/12/26/dopamine-reuptake-inhibitors-dris-list/ [2016,Aug20]
  4. http://www.drugs.com/sertraline.html [2016,Aug20]
  5. http://www.drugs.com/dosage/sertraline.html [2016,Aug20]
  6. http://www.mims.com/THAILAND/Home/GatewaySubscription/?generic=Sertraline [2016,Aug20]