เข้าครัวกับโภชนากร (โรงพยาบาล) ตอน: หลักการประเมินภาวะโภชนาการ (Nutritional Assessment) Part5
- โดย อาจารย์พรพิศ เรืองขจร
- 6 มีนาคม 2558
- Tweet
อาการทางระบบทางเดินอาหาร(GI tract symptoms)
อาการปวดท้อง คลี่นไส้ อาเจียน อาจทำให้ได้รับอาหารได้น้อยลง หรือมีอาการท้องเสียอาจเกิดจากการย่อยหรือการดูดซึมที่ผิดปกติ
อาการของการขาดสารอาหาร (symptoms of nutrient deficiency)
- อาการของการขาดเกลือแร่ เช่น ชาบริเวณใบหน้า รอบปาก อาจเกิดจากการขาดแมกนีเซียมหรือ แคลเซียม มือเกร็ง จีบ อาจเกิดจากการขาดแคลเซียม เป็นต้น
- อาการของการขาดวิตามิน เช่น การมองไม่เห็นในเวลาโพล้เพล้หรือกลางคืนจากการขาดวิตามินเอ มีอักเสบของลิ้น เจ็บมุมปากอักเสบ อาการชาตามแขนขา จากการขาดกลุ่มวิตามินบี เป็นต้น
- อาการของการขาด Essential trace element (แร่ธาตุที่พบน้อยแต่จำเป็น) เช่น ภาวะซีดจากการขาดเหล็ก ลิ้นไม่รู้รส(hypogausea) ผื่นรอบปากและก้น จากการขาดสังกะสี เป็นต้น
การเจ็บป่วยที่อาจมีผลต่อภาวะโภชนาการ (medical history)
- รับประทานอาหารไม่เพียงพอ
- โรคหรือภาวะต่างๆเช่นโรคที่มีการอักเสบ การติดเชื้อ โรคมะเร็ง และโรคที่มีความผิดปกติของการทํางานของอวัยวะต่างๆ (organ failure) เป็นต้น ซึ่งอาจมีผลต่อความรู้สึกอยากอาหาร ทำให้การดูดซึมอาหารไม่เพียงพอ
- จากความผิดปกติของอวัยวะที่ เกี่ยวกับการย่อยและการดูดซึมอาหาร เช่น โรคของกระเพาะ อาจจะมีปัญหาการดูดซึมเหล็กและวิตามินบี12
- โรคของตับอ่อนจากการอักเสบ หรือการผ่าตัด จะมีปัญหาการดูดซึม ไขมัน วิตามินที่ละลายในไขมัน วิตามินบี12 และแคลเซียม
- โรคของลำไส้ ขึ้นอยู่กับตำแหน่งของพยาธิสภาพ อาทิ
- โรคของ ดูโอดินัม ทำให้มีปัญหาการดูดซึม เหล็กและโฟเลท
- โรคของ ileum ทำให้มีปัญหาการดูดซึม วิตามินบี12 เกลือน้ำดี ซึ่งจะมีผลต่อการดูดซึม ไขมัน วิตามินที่ละลายในไขมัน(วิตามิน เอ ดี อี เค) และแคลเซียม
- โรคลำไส้สั้น (short bowel syndrome) จะทำปัญหาการดูดซึมสารอาหารหลายๆชนิด เช่น ปัญหาการดูดซึมพลังงาน โปรตีน ไขมัน วิตามินต่างๆ เกลือแร่ แคลเซียม แมกนีเซียมและtrace element เช่น สังกะสี เป็นต้น
- โรคตับและทางเดินน้ำดี การสร้างน้ำดีลดลง เช่นในโรคตับแข็งหรือการอุดกั้นของทางเดินของน้ำดี จะมีปัญหาการดูดซึมไขมันและวิตามินที่ ละลายในไขมัน
การสูญเสียสารอาหารที่มีผลต่อภาวะโภชนาการ
- การเสียเลือด จะสูญเสียธาตุเหล็ก
- โรคเบาหวานที่ไม่สามารถควบคุมได้ดี จะสูญเสียพลังงาน และเพิ่มการสลายโปรตีนและไขมัน
- อาการท้องเสีย จะสูญเสีย โปรตีน เกลือแร่ และสังกะสี
- การบำบัดทดแทนไตด้วยเครื่องฟอกไต (hemodialysis) หรือ ล้างไตทางหน้าท้อง(peritoneal dialysis) จะสูญเสียโปรตีนและหรือกรดอะมิโน วิตามินบี6 โฟเลท วิตามินซี และสังกะสี
การเปลี่ยนแปลงการใช้สารอาหารที่มีผลต่อภาวะโภชนาการ
โดยส่วนใหญ่จะเป็นการเพิ่มการใช้ สารอาหาร ทั้งพลังงานและโปรตีน อาทิ
- การมีไข้ทุก 1 องศาเซลเซียสจะเพิ่มการใช้พลังงานถึง ร้อยละ 13 ของพลังงานขณะพัก
- การอักเสบหรือโรคติดเชื้อ โรคทางเมตาบอลิก เช่น คอพอกเป็นพิษ โรคมะเร็ง
- การบาดเจ็บ ผ่าตัด แผลไฟไหม้ เพิ่มความต้องการโปรตีนและ พลังงาน วิตามิน C และสังกะสี
- การตั้งครรถ์ และให้นมบุตร (pregnancyและlactation) เพิ่มความต้องการพลังงาน โปรตีน วิตามิน และ เกลือแร่
การดื่มสุราเป็นประจำ
อาจมีผลทำให้ลดการบริโภคอาหาร มีการอักเสบของกระเพาะอาหาร นอกจากนี้ แอลกอฮอล์ ยังมีผลลดการหลั่งน้ำย่อยจากตับอ่อน ลดการดูดซึมสารอาหารบางโดยเฉพาะวิตามินบี และ โฟเลท เปลี่ยนแปลงเมตาบอลิสม ของวิตามินบีและโฟเลท และเพิ่มการขับวิตามินบีและโฟเลทออกทางไต
แม้ว่าแอลกอฮอล์ จะเป็นสารที่ให้พลังงานสูงถึง 7 แคลอรี/กรัม แต่พลังงานจากแอลกอฮอล์จะไม่ถูกเก็บสะสม แต่จะถูกเผาทิ้งเป็นความร้อนหมด (เรียกว่าเป็น empty calorie) ดังนั้นการบริโภคแอลกอฮอล์เป็นประจำจึง อาจจะมีปัญหาการขาดโปรตีน พลังงาน วิตามินบี1,2,6,12 โฟเลทและไนอาซิน และถ้ามีปัญหาโรคตับเรื้อรังจากสุราร่วมด้วยจะขาดวิตามินที่ ละลายในไขมันด้วย เนื่องจากการ สร้างน้ำดีที่ช่วยย่อยและดูดซึมไขมันและวิตามินที่ ละลายในไขมันลดลง
บรรณานุกรม
- วีระเดช พิศประเสริฐ . การคัดกรองและประเมินสภาวะโภชนาการ. Nutrition Update สมาคมหลอดเลือดดำและทางเดินอาหารแห่งประเทศไทย ; 2556.โรงพิมพ์พราวเพรส(2002)จำกัด .กรุงเทพฯ.
- ปรียานุช แย้มวงษ์. Nutrition Assessment. โภชนศาสตร์ทางคลินิก;2553.สำนักพิมพ์กรุงเทพเวชสาร.กรุงเทพฯ.
อาจารย์พรพิศ เรืองขจร
นักวิชาการโภชนาการ ชำนาญการพิเศษ