เข้าครัวกับโภชนากร (โรงพยาบาล) ตอน: โภชนาการสำหรับผู้ป่วยโรคตับและท่อน้ำดี Part.1

  • โดย อาจารย์พรพิศ เรืองขจร
  • 19 มิถุนายน 2558
  • Tweet
เข้าครัวกับโภชนากร

ตับเป็นอวัยวะที่สำคัญของร่างกายซึ่งทำหน้าที่หลัก คือการกำจัดของเสีย ผลิตโปรตีนที่สำคัญต่อการ metabolism ของร่างกายและเป็นแหล่งสะสมสารอาหาร เช่น glycogen เหล็ก ทองแดงและวิตามินต่างๆ โรคตับเรื้อรังเป็นโรคที่พบได้บ่อยทางเวชปฏิบัติ โดยสาเหตุสำคัญได้แก่ ไวรัสตับอักเสบ สุรา ยา ไขมันเกาะตับและโรคทางเดินน้ำดี ซึ่งในกรณีนี้ที่เป็นเวลานานโดยไม่ได้รับการดูแลอย่างเหมาะสม มีการอักเสบเรื้อรัง และการตายของเซลล์ตับ จะเกิดพังผิดมากขึ้น จนเซลล์ตับที่เหลืออยู่ไม่สามารถทำหน้าที่ได้พอเพียงในที่สุด หรือที่เรียกว่าภาวะตับแข็ง โดยผู้ป่วยจะมีอาการเช่น ตาเหลือง ท้องมาน ขาบวม เลือดออกง่าย และมีภาวะสับสนจากของเสียในร่างกายคั่ง(hepatic encephalopathy)

โรคตับแข็ง(Cirrhosis) ภาวะทุพโภชนาการพบได้บ่อยในผู้ป่วยตับแข็ง โดยเกี่ยวข้องในหลายปัจจัย (ดังตาราง) โดยความรุนแรงของการขาดโปรตีนจะมีความสัมพันธ์กับความรุนแรงของโรคตับ ซึ่งสามารถพบภาวการณ์ขาดอาหารได้ 25 -30 % ในผู้ป่วยตับแข็งระยะแรก และ 45-70% ในผู้ป่วยตับแข็งรุนแรง โดยพบว่าโรคตับแข็งจากสุรามักจะมีภาวะขาดโปรตีนได้ชัดเจนกว่าโรคตับจากสาเหตุ

ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับภาวะทุพโภชนาการในผู้ป่วยโรคตับแข็ง

การรับประทานอาหารลดลง
  • เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน
  • การรับรสเปลี่ยนแปลงเนื่องจากการขาดแร่ธาตุสังกะสี
  • แน่นท้อง จากภาวะท้องมาน เป็นผลจากตับสูญเสียความสามารถในการสร้าง โปรตีนไข่ขาว ที่เรียกว่า อัลบูมิน มีหน้าที่อุ้มน้ำและเกลือไว้ในหลอดเลือด เมื่อมีระดับต่ำลงก็จะเกิดภาวะขาบวมและท้องมานน้ำ เนื่องจากมีน้ำและเกลือรั่วออกจากเส้นเลือดไปสะสมใต้ผิวหนังและในช่องท้อง
  • มีการจำกัดโปรตีนเนื่องจากภาวะ hepatic encephalopathy
การย่อยและการดูดซึมผิดปกติ
  • เนื่องจากขาดน้ำดีจากตับ และน้ำย่อยจากตับอ่อน
  • การย่อยไขมันไม่ดีเท่าปกติ ทำให้บริโภคไขมันได้น้อยลง และวิตามิน A D E K ถูกดูดซึมได้ไม่ดี อาจเกิดภาวะขาดวิตามินชนิดที่ละลายในไขมันและในน้ำ
  • มีความผิดปกติของผนังลำไส้ และภาวะแบคทีเรียในลำไส้เล็กเพิ่มขึ้น
ผู้ป่วยตับแข็งที่เข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล จะถูกสั่งให้งดอาหารทางปาก
  • มีภาวะในทางเดินอาหาร
  • มีการเตรียมตัวก่อนการทำหัตถการต่างๆ
  • มีภาวะสับสนรุนแรงจากการติดเชื้อ หรือภาวะ hepatic encephalopathy

บรรณานุกรม

  1. เฉลิมรัฐ บัญชรเทวกุล.Nutrition in Hepatobiliary Diseases. Nutrition Update สมาคมหลอดเลือดดำและทางเดินอาหารแห่งประเทศไทย ; 2556.โรงพิมพ์พราวเพรส(2002)จำกัด .กรุงเทพฯ.
  2. ชนิดา ปโชติการ ,สุนาฎ เตชางาม. โภชนบำบัดในผู้ป่วยโรคตับ.การประชุมวิชาการสมาคมนักกำหนดอาหารแห่งประเทศไทย เรื่องมาตรฐานกระบวนการให้โภชนบำบัดทางการแพทย์ ; วันที่ 2-4 พฤษภาคม 2555 : ณ โรงแรมเซ็นทารา แกรนด์ เซ็นทรัลพลาซ่าลาดพร้าว. กรุงเทพฯ.