อะคาร์โบส (Acarbose)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 3 กรกฎาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือยาอะไร?

อะคาร์โบส (Acarbose) คือ ยาสังเคราะห์ที่นำมารักษาโรคเบาหวานประเภทที่ 2 จัดอยู่ในกลุ่มยาแอลฟา-กลูโคซิเดส อินฮิบิเตอร์ (Alpha-glucosidase inhibitor) มีจำหน่ายแพร่หลายในแถบยุโรปและจีนภายใต้ชื่อการค้าว่า “กลูโคเบย์ (Glucobay)” หลักการทำงานของยาชนิดนี้ไม่มีอะไรซับ ซ้อน โดยตัวยาจะไปยับยั้งไม่ให้เอนไซม์ในลำไส้ที่ชื่อว่าไกลโคไซด์ ไฮโดรเลส (Glycoside hydro lases) และเอนไซม์จากตับอ่อนที่ชื่อว่า แอลฟา-อะมัยเลส (Alpha amylase) เปลี่ยนสารอาหารจำ พวกแป้งไปเป็นน้ำตาลโมเลกุลที่เล็กลง ทำให้ลดการดูดซึมน้ำตาลจากลำไส้เล็ก ทางคลินิกยาอะคาร์โบสจึงช่วยลดปริมาณน้ำตาลในเลือดได้ในระยะสั้น และให้ผลการรักษาระยะยาวกับการลดระดับน้ำตาลเฉลี่ยสะสมหรือที่วงการแพทย์เรียกว่า ‘น้ำตาลสะสมในเลือด (Glycated hemoglobin  ย่อว่า HbA1c )’

 สำหรับผู้ใหญ่ ยาอะคาร์โบสมีขนาดรับประทานเฉลี่ยครั้งละ 25 - 100 มิลลิกรัมรับประทานวันละ 3 ครั้งทั้งนี้ขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ผู้ตรวจรักษา อาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) ที่โดดเด่นของยานี้ได้แก่ มีภาวะท้องอืด เนื่องจากยานี้ทำให้การย่อยอาหารประเภทแป้งไปเป็นน้ำตาลทำได้ยากขึ้นนั่นเอง

รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยานี้จะเป็นยาชนิดรับประทานเท่านั้น ยาอะคาร์โบสมีการดูดซึมเข้า สู่ร่างกายต่ำ ตัวยาจะถูกเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีจากระบบทางเดินอาหารเท่านั้น ร่างกายสามารถ ขับยานี้ทิ้งไปกับอุจจาระและมีบางส่วนที่ถูกดูดซึมและขับออกจากร่างกายไปพร้อมกับปัสสาวะ

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุให้ยาอะคาร์โบสอยู่ในรายการบัญชียาหลักแห่งชาติ โดยระบุการใช้กับผู้ป่วยเบาหวานบางรายที่มีระดับน้ำตาลในเลือดหลังอาหารสูง อีกทั้งกำกับให้รับประทานยานี้พร้อมกับอาหารคำแรกอีกด้วย

การเลือกใช้ยาอะคารโบสกับผู้ป่วย แพทย์มักจะคัดกรองโดยการตรวจร่างกายพร้อมกับสอบ ถามประวัติสุขภาพของผู้ป่วยเพื่อยืนยันว่าเหมาะสมที่จะใช้ยาอะคาร์โบสหรือไม่เช่น

  • ผู้ป่วยเบาหวานต้องไม่มีโรคของระบบทางเดินอาหารอักเสบ(เช่น กระเพาะอาหารอักเสบ, ลำไส้อักเสบ) หรือ ลำไส้อุดตัน
  • ไม่มีแผลในบริเวณลำไส้เล็ก
  • ไม่เป็นโรคตับแข็ง หรือ โรคตับชนิดอื่น
  • มีการใช้ยาลดน้ำตาลในเลือดชนิดอื่นอยู่ก่อนหน้านี้หรือไม่
  • หากเป็นสตรีอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือเลี้ยงบุตรด้วยน้ำนมมารดาหรือไม่

 นอกจากนี้ แพทย์จะกำกับเตือนให้ผู้ป่วยทราบว่า การใช้ยาอะคาร์โบสนี้ควรต้องควบคุมอาหารที่รับประทานพร้อมกับมีการออกกำลังกายที่เหมาะสม ด้วยประโยชน์ของยานี้ไม่เพียงแต่ใช้บำบัดรักษาเท่านั้น แต่ยังนำมาใช้ในเชิงป้องกันกับผู้ที่มีภาวะเสี่ยงกับการเกิดโรคเบาหวาน เพื่อความปลอดภัยในการใช้ยาอะคาร์โบสผู้ป่วยจะต้องรับประทานยาตามคำแนะนำของแพทย์ ไม่ปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง หากเกิดอาการผิดปกติหลังใช้ยานี้ให้รีบกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็ว

อะคาร์โบสมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

อะคาร์โบส

ยาอะคาร์โบสมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • ใช้บำบัดรักษาโรคเบาหวานประเภทที่ 2
  • ใช้เป็นยาป้องกันในผู้ที่มีภาวะเสี่ยงต่อการเป็นโรคเบาหวานโดยต้องอาศัยการควบคุมอาหารและการออกกำลังกายร่วมด้วย

อะคาร์โบสมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

 ยาอะคาร์โบส มีกลไกการออกฤทธิ์โดยตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งกลุ่มเอนไซม์ในลำไส้เล็กที่มีชื่อว่า Glycoside hydrolases โดยเฉพาะตัวที่ชื่อว่า Alpha-glucosidase รวมถึงเอนไซม์จากตับอ่อนที่มีชื่อว่า Alpha-amylase ไม่ให้เปลี่ยนหรือย่อยแป้งหรืออาหารจำพวกคาร์โบไฮเดรตที่บริโภคเข้าไป โดยไม่ให้เปลี่ยนไปเป็นน้ำตาลที่มีโครงสร้างโมเลกุลเล็กลง ส่งผลให้ลำไส้ดูดซึมน้ำตาลโมเลกุลเล็กกลูโคส (Glucose) เข้าสู่กระแสเลือดได้น้อยลง และช่วยสนับสนุนในการบำบัดอาการเบาหวานประเภทที่ 2 ตามสรรพคุณ

อะคาร์โบสมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาอะคาร์โบสมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 25, 50 และ 100 มิลลิกรัม/เม็ด

อะคาร์โบสมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาอะคาร์โบสมีขนาดรับประทาน เช่น

ก.ใช้บำบัดโรคเบาหวานประเภทที่ 2:

  • ผู้ใหญ่: เช่น เริ่มต้นรับประทาน 50 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้งพร้อมอาหารคำแรก แพทย์อาจปรับเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 100 มิลลิกรัม/ครั้งถ้าจำเป็น และอาจปรับขนาดรับประทานสูงสุดได้ถึง 200 มิลลิกรัม/ครั้ง

ข.ใช้ป้องกันการเกิดโรคเบาหวาน:

  • ผู้ใหญ่: เช่น รับประทานครั้งละ 50 มิลลิกรัมพร้อมอาหารคำแรกวันละ 3 ครั้ง หลังจากนั้นอีก 4 - 8 สัปดาห์แพทย์อาจปรับขนาดรับประทานเป็น 100 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้ง

*อนึ่ง:

  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ยังไม่มีข้อมูลทางการแพทย์ชัดเจนในการใช้ยานี้ในเด็ก การใช้ยานี้ในเด็กจึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีไป

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ    

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาอะคาร์โบส ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น 

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาอะคาร์โบสอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาอะคาร์โบส สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อะคาร์โบสมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาอะคาร์โบสสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น

ก.อาการข้างเคียงทั่วไป: เช่น ปวดท้อง มีอาการ ท้องอืด ท้องเสีย วิงเวียน อ่อนเพลีย ปวดหัว  อาจพบโรคซีดด้วยยานี้มีผลยับยั้งการดูดซึมธาตุเหล็กจากระบบทางเดินอาหารได้เช่นกัน นอกจากนี้ยังพบอาการทางผิวหนัง เช่น ผื่นคันได้อีกด้วย

ข. อาการข้างเคียงที่พบได้แต่น้อยมาก: เช่น ตัวเหลือง/ตาเหลืองคล้ายดีซ่าน

มีข้อควรระวังการใช้อะคาร์โบสอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาอะคาร์โบส  เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีการอักเสบของระบบทางเดินอาหาร (เช่น ลำไส้อักเสบ) หรือมีการอุดตัน(เช่น ลำไส้อุดตัน) เป็นแผลในระบบทางเดินอาหาร (เช่น แผลในกระเพาะอาหารและลำไส้เล็ก/ แผลเปบติค) หรือผู้ที่เป็นโรคเรื้อรังของลำไส้เล็ก (เช่น ลำไส้อักเสบเรื้อรัง)
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคตับ โรคไต
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และในเด็ก
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง        
  • ระหว่างการใช้ยานี้ให้ควบคุมอาหารและออกกำลังกายตามคำแนะนำของแพทย์ร่วมด้วยเสมอ
  • ระหว่างที่ใช้ยานี้ควรหมั่นตรวจสอบระดับน้ำตาลในเลือดของตนเองตามคำแนะนำของแพทย์ พยาบาลอย่างสม่ำเสมอ
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดเพื่อตรวจสภาพร่างกายและติดตามความก้าวหน้าของการรักษา
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาอะคาร์โบสด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม  ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด  และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

อะคาร์โบสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาอะคาร์โบสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาอะคาร์โบส ร่วมกับยา Digoxin อาจมีผลต่อการกระจายตัวรวมถึงระดับยา Digoxin ในกระแสเลือดจนส่งผลกระทบต่อการรักษา หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
  • การใช้ยาอะคาร์โบส ร่วมกับยา Gatifloxacin อาจทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำจนเป็นเหตุเข้าขั้นโคม่า และในบางกรณีอาจทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดสูงได้เช่นกัน (ปัสสาวะบ่อยร่วมกับกระหายน้ำ) จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาอะคาร์โบส ร่วมกับยา  Phenylpropanolamine, Pseudoephedrine, Phenylephrine อาจทำให้การควบคุมน้ำตาลในเลือดของยาอะคาร์โบสด้อยประสิทธิภาพลงไป หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีๆไป

ควรเก็บรักษาอะคาร์โบสอย่างไร?

 ควรเก็บยาอะคาร์โบส: เช่น

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

อะคาร์โบสมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาอะคาร์โบส  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Glucobay (กลูโคเบย์) Bayer HealthCare Pharma

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Alpha-glucosidase_inhibitor   [2022,July2]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Acarbose   [2022,July2]   
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Glycated_hemoglobin    [2022,July2]    
  4. https://www.mims.com/thailand/drug/info/acarbose?mtype=generic   [2022,July2]      
  5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/acarbose/patientmedicine/acarbose%2B-%2Boral  [2022,July2]     
  6. https://www.mims.com/Hongkong/drug/info/Glucobay/?type=brief   [2022,July2]    
  7. http://dmsic.moph.go.th/dmsic/admin/files/userfiles/files/essential_book_56.pdf   [2022,July2]   
  8. https://www.drugs.com/mtm/acarbose.html   [2022,July2]  
  9. https://www.drugs.com/drug-interactions/acarbose-index.html?filter=3&generic_only=  [2022,July2]