ออสโมติก ไดยูเรติก (Osmotic diuretic)

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือยาอะไร?

 ออสโมติก ไดยูเรติก (Osmotic diuretic) คือ ยาขับปัสสาวะที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการดูดกลับของน้ำและเกลือโซเดียมจากปัสสาวะ(ที่ไต)กลับสู่ร่างกาย ผลิตภัณฑ์ในทางคลินิกที่พบเห็นของยานี้จะเป็นลักษณะของยาฉีดและยารับประทาน

 ในที่นี้ขอยกตัวอย่างของยาในกลุ่มนี้ที่มีการใช้อยู่บ่อยๆได้แก่

  1. Mannitol: มีลักษณะเป็นผลึกแข็งสีขาว มีรสหวานคล้ายน้ำตาลทราย ใช้ในการรักษาความดันในกะโหลกศีรษะสูง หรือใช้เป็นยาระบาย/ยาแก้ท้องผูกโดยใช้ผลิตภัณฑ์ในรูปแบบยารับประทาน ยานี้ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่ปัสสาวะไม่ออก และผู้ป่วยที่มีประวัติเป็น ภาวะหัวใจล้มเหลว
  2. ปIsosorbide: ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ และรักษาอาการเจ็บหน้าอกเนื่องจาก กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด และภาวะหัวใจล้มเหลว รวมถึงโรคต้อหิน  ภาวะโพรงสมองคั่งน้ำ และห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีโรคความดันโลหิตต่ำอย่างรุนแรง

 ทั้งนี้อาจเปรียบเทียบข้อเหมือนและข้อแตกต่างทางเภสัชวิทยาระหว่างยาทั้ง 2 ตัวดัง กล่าวได้ดังนี้ เช่น

  • Mannitol มีรูปแบบของผลิตภัณฑ์เป็นยาฉีดและยารับประทาน ในขณะที่ Isosorbide ถูกใช้ในลักษณะยารับประทานเท่านั้น
  • Mannitol ใช้ลดความดันในกะโหลกศีรษะที่ได้รับบาดเจ็บ หรือใช้เป็นยาระบาย ขณะที่ Isosorbide ใช้รักษาอาการกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด และภาวะหัวใจล้มเหลว
  • Mannitol จะยับยั้งการดูดกลับของน้ำที่บริเวณไตรวมถึงอิเล็กโทรไลต์/เกลือแร่ในเลือด (อีเล็กโทรไลต์/Electrolyte) ต่างๆโดยก่อให้เกิดแรงดันออสโมติก (Osmotic pressure, แรงดันที่ป้องกันไม่ให้ของเหลวไหลออกจากหลอดเลือดหรือจากเซลล์) ขณะที่ Isosorbide ทำให้หลอดเลือดคลายตัว อีกทั้งลดแรงดันของหัวใจห้องล่างซ้าย และทำให้หลอดเลือดแดงทนต่อแรงดันได้ดีขึ้น
  • Isosorbide มีการกระจายในร่างกายในบริเวณกล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือด ขณะที่ Mannitol จะกระจายตัวในบริเวณภายนอกของเซลล์ของร่างกาย (Extracellular)
  • Mannitol มีระยะเวลาของการออกฤทธิ์ประมาณ 1.5 - 6 ชั่วโมง ส่วน Isosorbide ที่เป็นยาอมใต้ลิ้นมีระยะเวลาการออกฤทธิ์อยู่ที่ประมาณ 2 ชั่วโมง และประมาณ 4 - 6 ชั่วโมงในกรณีที่เป็นยารับประทาน

 โดยการจะเลือกใช้ยาตัวใดของกลุ่มยาออสโมติก ไดยูเรติกในการรักษา ขึ้นอยู่กับสภาพร่างกายของผู้ป่วยและดุลยพินิจของแพทย์เป็นสำคัญ กรณีของยา Mannitol จะพบเห็นการใช้แต่ในสถานพยาบาล แต่ยา Isosorbide จะมีการใช้ทั้งในสถานพยาบาลและหาซื้อได้จากตามร้านขายยาโดยทั่วไป

ออสโมติก ไดยูเรติกมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ออสโมติก-ไดยูเรติก

ยาออสโมติก ไดยูเรติกมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

ก.Isosorbide:

  • ใช้บำบัดรักษาโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด (Angina)
  • ใช้รักษาภาวะหัวใจล้มเหลว

ข.Mannitol:

  • ลดอาการบวมของสมอง/สมองบวม
  • ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ       

ออสโมติก ไดยูเรติกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาออสโมติก ไดยูเรติก คือ

ก. Isosorbide: จะออกฤทธิ์กระตุ้นให้หลอดเลือดเกิดการคลายตัว รวมถึงลดแรงดันของหัวใจห้องล่างซ้าย (Left ventricular pressure) ตลอดจนเพิ่มความสามารถในการทนต่อแรงดันของหลอดเลือดแดงได้ดีขึ้น

ข. Mannitol: จะออกฤทธิ์ยับยั้งการดูดกลับของน้ำและโซเดียมที่บริเวณไต รวมถึง อีเล็กโทรไลต์/เกลือแร่ต่างๆโดยก่อให้เกิดแรงดันที่มีชื่อเรียกว่า แรงดันออสโมติก จนเป็นที่มาของสรรพคุณ

ออสโมติก ไดยูเรติกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาออสโมติก ไดยูเรติก มีรูปแบบการจัดจำหน่าย: เช่น

ก.   Isosorbide:

  • ยาแคปซูลชนิดรับประทาน ขนาด 20, 60 มิลลิกรัม/แคปซูล
  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 10, 20, 50, 60 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาเม็ดชนิดอมใต้ลิ้น ขนาด 5 มิลลิกรัม/เม็ด
  • สเปรย์ ขนาด 1.25 มิลลิกรัม/การใช้ 1 ครั้ง
  • ยาฉีด ขนาด 10 มิลลิกรัม/10 มิลลิลิตร

ข.   Mannitol:

  • ยาฉีด ขนาดความเข้มข้น 20%

ออสโมติก ไดยูเรติกมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

 ขนาดการบริหารยา/ใช้ยาออสโมติก ไดยูเรติก จะขึ้นอยู่กับอาการป่วยและดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษามาประกอบกัน จึงแตกต่างกันในผู้ป่วยแต่ละรายเป็นกรณีๆไป

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาออสโมติก ไดยูเรติก ผู้ป่วยควรแจ้ง  แพทย์ พยาบาลและเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาหรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาออสโมติก ไดยูเรติกอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาและ/หรือกับอาหารเสริมอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาออสโมติก ไดยูเรติกสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้ เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาออสโมติก ไดยูเรติกให้ตรงเวลา

ออสโมติก ไดยูเรติกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาออสโมติก ไดยูเรติกมีผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

ก.Isosorbide: สามารถทำให้เกิดอาการข้างเคียง เช่น ความดันโลหิตต่ำ  หัวใจเต้นเร็ว ปวดหัว  วิงเวียน ใจสั่น คลื่นไส้อาเจียน  ปวดท้อง อ่อนเพลีย ปากคอแห้ง  เจ็บหน้าอก ปวดหลัง  บวมน้ำ  ท้องผูกหรือท้องเสีย  ท้องอืด และอาหารไม่ย่อย

ข. Mannitol: สามารถทำให้เกิดอาการข้างเคียง เช่น อาการ แน่นหน้าอก ไอ หายใจลำบาก คัดจมูก เจ็บคอ/คออักเสบ   อาเจียน และปวดหัว

มีข้อควรระวังการใช้ออสโมติก ไดยูเรติกอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ออสโมติก ไดยูเรติก เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มนี้
  • ห้ามใช้ยากลุ่มนี้กับผู้ป่วยที่มีภาวะปัสสาวะไม่ออก
  • ห้ามใช้ยา Mannitol กับผู้ป่วยด้วยอาการปอดบวมน้ำ ผู้ที่มีภาวะเลือดออกที่สมอง ผู้ที่มีภาวะสูญเสียน้ำ/ภาวะขาดน้ำในระดับรุนแรง ผู้ป่วยโรคไตวาย ผู้ที่มีภาวะหัวใจล้มเหลว
  • ห้ามใช้ยา Isosorbide กับผู้ชายที่มีสมรรถภาพทางเพศเสื่อม/นกเขาไม่ขัน
  • ห้ามใช้ยากลุ่มนี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก) และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามปรับขนาดการใช้ยานี้หรือหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง
  • หากพบอาการแพ้ยานี้ต้องหยุดการใช้ยานี้ทันที แล้วรีบพาผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลโดยเร็ว/ทันที/ฉุกเฉิน
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาออสโมติก ไดยูเรติกด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิดควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่น กัน

ออสโมติก ไดยูเรติกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาออสโมติก ไดยูเรติกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น      

  • ห้ามรับประทานยา Isosorbide ร่วมกับเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ด้วยจะก่อให้เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำอย่างรุนแรง
  • การใช้ยา Isosorbide ร่วมกับยาลดความดันของหลอดเลือดแดงในถุงลมปอด เช่นยา Todalafil จะทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำอย่างมาก จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกัน
  • การใช้ยา Mannitol ร่วมกับยา Amikacin อาจทำให้เกิดความเสียหายต่อไตของผู้ป่วย หรือทำให้สูญเสียการได้ยิน/หูหนวก หากใช้ยาทั้งสองตัวกับผู้สูงอายุจะเกิดผลกระทบดังกล่าวได้ง่าย หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยา Mannitol ร่วมกับยา Droperido (ยาจิตเวช) อาจทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะจนก่อให้เกิดอันตรายติดตามมา หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วม กัน

ควรเก็บรักษาออสโมติก ไดยูเรติกอย่างไร?

 ควรเก็บยาออสโมติก ไดยูเรติก: เช่น

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิระหว่าง 20 - 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • เก็บยาให้พ้น แสง/แสงแดด และความชื้น
  • ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ยาออสโมติก ไดยูเรติก มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาออสโมติก ไดยูเรติก  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Corodil (โคโรดิล) T.O. Chemicals
Hartsorb (ฮาร์ทซอร์บ) Siam Bheasach
Imdex (อิมเด็กซ์) CCM Pharma
Ismo-20 (อีสโม-20) Riemser
Isobide (ไอโซไบด์) Patar Lab
Isobinate (ไอโซไบเนท) General Drugs House
Isoket (ไอโซเคท) Schwarz Pharma
Isoket 0.1% IV (ไอโซเคท 0.1% ไอวี) Schwarz Pharma
Isoket Spray (ไอโซเคท สเปรย์) Schwarz Pharma
Isopen-20 (ไอโซเพน-20) Siam Bheasach
Isorem (ไอโซเรม) Remedica
Isosorbide Dinitrate GPO (ไอโซซอร์ไบด์ ไดไนเตรท จีพีโอ) GPO
Isotrate (ไอโซเตรท) Berlin Pharm
Monolin/Monolin SR (โมโนลิน/โมโนลิน เอสอาร์) Berlin Pharm
Monosorb (โมโนซอร์บ) GPO
Monotrate (โมโนเตรท) Sun Pharma
Solotrate 20 (โซโลเตรท 20) Zydus Cadila
Sorbinate SR 60 (ซอร์ไบเนท เอสอาร์ 60) Zydus Cadila
Sornil (ซอร์นิล) Utopian
Mannitol Thai Otsuka (แมนนิทอล ไท โอสุกะ) Thai Otsuka
Mannitol 20% ANB (แมนนิทอล 20% เอ เอน บี) ANB

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Osmotic_diuretic  [2022,July2]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Isosorbide  [2022,July2]
  3. https://www.drugs.com/monograph/mannitol.html   [2022,July2]
  4. https://www.pharmacology2000.com/Autacoids/Renal/osmo1.htm  [2022,July2]
  5. https://www.rxlist.com/diuretics/drugs-condition.htm#What%20are  [2022,July2]
  6. https://www.anaesthesiamcq.com/FluidBook/fl8_5.php  [2022,July2]
  7. https://www.healthline.com/health/diuretics  [2022,July2]
  8. https://www.mims.com/thailand/drug/info/isosorbide%20mononitrate?mtype=generic  [2022,July2]
  9. https://www.mims.com/thailand/drug/info/isosorbide%20dinitrate?mtype=generic  [2022,July2]
  10. https://www.drugs.com/drug-interactions/mannitol-index.html?filter=3&generic_only=  [2022,July2]
  11. https://www.drugs.com/drug-interactions/isosorbide-mononitrate-index.html?filter=3&generic_only=  [2022,July2]