ออกทรีโอไทด์ (Octreotide)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 27 สิงหาคม 2565
- Tweet
สารบัญ
- บทนำ: คือยาอะไร?
- ออกทรีโอไทด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
- ออกทรีโอไทด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ออกทรีโอไทด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ออกทรีโอไทด์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมให้ยาควรทำอย่างไร?
- ออกทรีโอไทด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ออกทรีโอไทด์อย่างไร?
- ออกทรีโอไทด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาออกทรีโอไทด์อย่างไร?
- ออกทรีโอไทด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
บทความที่เกี่ยวข้อง
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- คาร์ซินอยด์ เนื้องอกคาร์ซินอยด์ (Carcinoid)
- โรคต่อมไร้ท่อ โรคระบบต่อมไร้ท่อ (Endocrine disease)
- เนื้องอก (Tumor)
- โซมาโตสแตติน (Somatostatin)
- สภาพโตเกินไม่สมส่วน (Acromegaly) สภาพร่างยักษ์ (Gigantism)
- โรคเนื้องอกต่อมใต้สมอง (Pituitary tumor)
บทนำ: คือยาอะไร?
ออกทรีโอไทด์ (Octreotide) คือ ยาที่นำมารักษาภาวะฮอร์โมนบางตัวของร่างกายมากเกินปกติจนเป็นเหตุให้เกิดโรค/อาการผิดปกติ, โดยเป็นยาสังเคราะห์เลียนแบบฮอร์โมน ‘โซมาโตสแตติน’(Somatostatin: ฮอร์โมนสร้างจาก สมอง และ อวัยวะในระบบทางเดินอาหารเพื่อควบคุมการทำงานของระบบต่อมไร้ท่อ)ในร่างกายเรา แต่มีฤทธิ์ที่แรงกว่า, ซึ่งภาวะที่มีฮอร์โมนบางตัวในร่างกายมากเกินปกติจนเป็นเหตุให้เกิดโรค อาทิเช่น
- โรคอะโครเมกาลี(Acromagaly) และไจแอนทิซึม (Giantism): อันมีเหตุจากเนื้องอกต่อมใต้สมอง ส่งผลให้มีการหลั่งฮอร์โมนที่ทำให้ร่างกายเจริญเติบโต(Growth hormone) ออกมามากเกินไปจนทำให้ผู้ป่วยมีลักษณะของรูปร่างที่ใหญ่โตเกินมนุษย์ปกติ
- อาการเลือดออกจากภาวะหลอดเลือดดำในหลอดอาหารโป่งพอง(Bleeding esophageal varices) ซึ่งพบได้ในผู้ป่วยด้วยโรคตับแข็ง ซึ่งยาออกทรีโอไทด์จะช่วยทำให้ความดันในหลอดเลือดดำที่โป่งพองลดลง
ทั้งนี้ การใช้ยาออกทรีโอไทด์อย่างผิดขนาดหรือผิดวิธีก็สามารถส่งผลต่อการทำงานของระบบอวัยวะต่างๆ ในร่างกายได้อย่างมากมาย เพราะยานี้มีโครงสร้างคล้ายฮอร์โมนของมนุษย์ และอาจสรุปบทบาทการเกิดฤทธิ์ต่อร่างกายของยาออกทรีโอไทด์ได้ดังนี้ เช่น
- ยับยั้งการหลั่งของฮอร์โมนหลายตัวในร่างกาย เช่น
- ฮอร์โมนเกี่ยวข้องกับการย่อยและการดูดซึมสารอาหาร เช่น Gastrin, Cholecystokinin, Secretin
- ฮอร์โมนเกี่ยวข้องกับการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด เช่น Glucagon, Insulin
- ฮอร์โมนเพื่อการเจริญเติบโต เช่น Growth hormone
- ฮอร์โมนควบคุมการทำงานของต่อมไทรอยด์ เช่น Thyroid stimulating hormone/TSH
- ลดการหลั่งของเหลวหรือสารคัดหลั่งต่างๆจากลำไส้เล็กและจากตับอ่อน
- ลดการบีบตัวของกระเพาะอาหาร-ลำไส้ และลดการหดตัวของถุงน้ำดี
- ยับยั้งการออกฤทธิ์ของฮอร์โมนต่างๆที่ขับออกมาจากต่อมใต้สมองส่วนหน้า เช่น ฮอร์โมนเพื่อการเจริญเติบโต (Growth hormone)
- ทำให้หลอดเลือดหดตัว
- ลดความดันในหลอดเลือดดำขอดที่มีภาวะเลือดออกร่วมด้วย
อนึ่ง:ด้วยยาออกทรีโอไทด์มีรูปแบบผลิตภัณฑ์เป็นยาฉีด สามารถฉีดเข้าทางผิวหนัง ทาง หลอดเลือด หรือทางกล้ามเนื้อก็ได้ การบริหารยา/ใช้ยาจึงต้องกระทำแต่ในสถานพยาบาลเท่านั้น
โดยหลังจากร่างกายได้รับยาออกทรีโอไทด์ ปริมาณยา 40 - 65% จะเข้าจับกับพลาสมาโปร ตีนในกระแสเลือด และเกิดการเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีโดยตับ ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 1.7 - 1.9 ชั่วโมงในการกำจัดยานี้ออกไปจากกระแสเลือดโดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ
ยาออกทรีโอไทด์ ยังสามารถก่อให้เกิดอาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) ต่ออวัยวะของร่างกาย เช่น ต่อระบบการทำงานของหัวใจ, ต่อระบบต่อมไร้ท่อ, ต่อระบบทางเดินอาหาร, ต่อระบบประสาท, และต่อผิวหนัง, รวมถึงมีข้อห้ามใช้กับ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก(นิยามคำว่าเด็ก)อีกด้วย
ประโยชน์ของยาออกทรีโอไทด์ ยังมีการนำไปใช้ทางคลินิกอีกมากมายที่ยังมิได้กล่าวถึง ผู้ป่วยที่ได้รับยานี้จะต้องปฏิบัติตามคำสั่งใช้ยาของแพทย์อย่างเคร่งครัด
ออกทรีโอไทด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
ยาออกทรีโอไทด์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ ซึ่งสามารถรักษาอาการโรคต่างๆ เช่น
- เนื้องอกของอวัยวะต่างๆชนิดที่สร้างฮอร์โมนได้ที่ เรียกว่า เนื้องอกชนิดคาร์ซินอยด์ (Carcinoid Tumor)
- เนื้องอกลำไส้ชนิดที่สร้างฮอร์โมนได้ที่เรียกว่า Vasoactive Intestinal Peptide Tumor
- เนื้องอกต่อมใต้สมองชนิดที่สร้างฮอร์โมนได้ ชนิดที่เรียกว่า อะโครเมกาลี (Acromegaly) และชนิด Pituitary Adenoma
- เนื้องอกของกระเพาะอาหารชนิดที่สร้างฮอร์โมนได้ ที่เรียกว่า Gastrinoma
- เนื้องอกตับอ่อนชนิดที่สร้างฮอร์โมนได้ ที่เรียกว่า Insulinoma และชนิด Glucago noma
- รูทะลุที่เกิดในตับอ่อน (Pancreatic Fistula)
- ท้องเสียเรื้อรัง
- โรคเบาหวานชนิด 1
ออกทรีโอไทด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยาออกทรีโอไทด์เป็นยาเลียนแบบฮอร์โมน ‘โซมาโตสแตติน (Somatostatin)’ แต่มีฤทธิ์ที่แรงกว่า และมีกลไกการออกฤทธิ์เพื่อทำหน้าที่ต่างๆ เช่น
- ยับยั้งการทำงานฮอร์โมนต่างๆของร่างกายเช่น Growth hormone/ฮอร์โมนเพื่อการเจริญ เติบโต, Glucagon และ Insulin ฮอร์โมนทั้ง 2 ชนิดนี้ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
- ออกฤทธิ์กดการตอบสนองของร่างกายต่อฮอร์โมน LH (Luteinizing hormone, ฮอร์โมนเกี่ยวกับการตกไข่)
- ลดการไหลเวียนเลือดไปตามอวัยวะต่างๆ
- ยับยั้งการหลั่งฮอร์โมนต่างๆจากอวัยวะระบบทางเดินอาหารเพื่อการย่อยและการดูดซึมสาร อาหาร เช่น Serotonin, Gastrin, Vasoactive intestinal peptide, Secretin, Motilin, และ Pancreatic polypeptide
จากการออกฤทธิ์ที่มีมากมายดังกล่าวของยาออกทรีโอไทด์จึงส่งผลให้เกิดกลไกการรักษาโรคตามสรรพคุณ
ออกทรีโอไทด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาออกทรีโอไทด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
- ยาฉีด ขนาด 0.1 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร (100 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร)
- ยาฉีด ขนาด 0.2 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร (200 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร)
- ยาฉีด ขนาด 50 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร
- ยาฉีดชนิดผง (ใช้ละลายในสารละลายก่อนการฉีดยา) ขนาดบรรจุ 20, 30 มิลลิกรัม/ขวด
ออกทรีโอไทด์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
ยาออกทรีโอไทด์มีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา ขึ้นกับชนิดความรุนแรงของโรคและดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา ในที่นี้ขอยกตัวอย่างขนาดการใช้ยาในบางโรค เช่น
ก. Acromegaly: เช่น
- ผู้ใหญ่: เริ่มต้นฉีดยาใต้ผิวหนังขนาด 50 ไมโครกรัมวันละ 3 ครั้ง ขนาดที่ใช้คงระดับการรักษาอยู่ที่ 100 - 300 ไมโครกรัม/วัน
ข. Gastrinoma: เช่น
- ผู้ใหญ่: ฉีดยาใต้ผิวหนังขนาด 100 - 200 ไมโครกรัมวันละ 3 ครั้ง ขนาดที่ใช้คงระดับการรักษาอยู่ที่ 100 - 300 ไมโครกรัม/วัน ขนาดสูงสุดไม่เกิน 1,500 ไมโครกรัม/วัน
ค. Insulinoma: เช่น
- ผู้ใหญ่: ฉีดยาใต้ผิวหนังขนาด 100 - 200 ไมโครกรัมวันละ 3 ครั้ง ขนาดที่ใช้คงระดับการรักษาอยู่ที่ 100 - 300 ไมโครกรัม/วัน
ง. Glucagonoma: เช่น
- ผู้ใหญ่: ฉีดยาใต้ผิวหนังขนาด 100 - 200 ไมโครกรัมวันละ 3 ครั้งเป็นเวลา 2 สัปดาห์ ขนาดที่ใช้คงระดับการรักษาอยู่ที่ 300 - 1,500 ไมโครกรัม/วัน
*อนึ่ง ในเด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ทางคลินิกยังไม่มีการใช้ยานี้ในเด็ก
*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่า นั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาออกทรีโอไทด์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกร เช่น
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
- มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาออกทรีโอไทด์อาจส่งผลให้อา การของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ ที่กินอยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมให้ยาควรทำอย่างไร?
บุคคลากรทางการแพทย์จะมีตารางเวลาการให้ยาออกทรีโอไทด์กับผู้ป่วยโดยเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ และกระทำในสถานพยาบาล การลืมให้ยาออกทรีโอไทด์กับผู้ป่วยจึงมีความเป็นไปได้น้อยมาก
ออกทรีโอไทด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาออกทรีโอไทด์สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ต่อระบบการทำงานของอวัยวะต่างๆของร่างกาย เช่น
- ต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น มีอาการท้องเสียหรือท้องผูก คลื่นไส้ รู้สึกไม่สบายท้อง ปวดท้อง ท้องอืด ดีซ่าน ตับอักเสบ
- ต่อระบบต่อมไร้ท่อ: เกิดการยับยั้งการหลั่งฮอร์โมนต่างๆในร่างกาย เช่น Insulin, Glucagon, Gastrin, Growth hormone และส่งผลให้มีอาการระดับน้ำตาลในเลือดต่ำหรือระดับน้ำตาลในเลือดสูงได้
- ต่อระบบประสาท: มีอาการวิงเวียน ปวดหัว วิตกกังวล เบื่ออาหาร ซึมเศร้า ง่วงนอน
- ต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เกิดภาวะหัวใจเต้นช้าหรือหัวใจหยุดเต้น ความดันโลหิตเปลี่ยนแปลง และเกิดอาการเจ็บหน้าอก
- ต่อผิวหนัง: เกิดอาการผื่นคัน ผมร่วง
- ต่อกล้ามเนื้อ: มีอาการปวดกล้ามเนื้อ และเป็นตะคริว
- ต่อระบบเลือด: เกิดภาวะเกล็ดเลือดต่ำ
*อนึ่งอาการของผู้ที่แพ้ยาออกทรีโอไทด์: อาจพบอาการ เจ็บหน้าอก ท้องเสียมาก วิงเวียน หน้าแดง หัวใจเต้นผิดจังหวะ ปวดท้องมาก น้ำหนักลด ตัวเหลืองตาเหลือง เป็นต้น หากพบอาการเหล่านี้ต้องรีบนำตัวผู้ป่วยส่งแพทย์/ส่งโรงพยาบาลโดยเร็ว/ทันทีฉุกเฉิน
มีข้อควรระวังการใช้ออกทรีโอไทด์อย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาออกทรีโอไทด์ เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาชนิดนี้
- ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก ด้วยตัวยามีโครงสร้างเหมือนฮอร์โมนในร่างกายและส่งผลต่อระบบการทำงานของอวัยวะต่างๆได้อย่างมากมาย
- ผู้ป่วยเบาหวานที่ได้ใช้ยานี้ควรต้องเฝ้าระวังและควบคุมให้ระดับน้ำตาลในเลือดอยู่ในระดับปกติเสมอ
- ระวังการใช้ยานี้กับผู้สูงอายุด้วยจะก่อให้เกิดอาการข้างเคียงมากกว่าผู้ป่วยกลุ่มอื่น
- หลังการใช้ยานี้ไปตามระยะเวลาที่เหมาะสมหากปรากฏว่าอาการป่วยยังไม่ดีขึ้น ให้ผู้ป่วยกลับมาปรึกษาแพทย์/มาโรงพยาบาลก่อนนัดเพื่อแพทย์พิจารณาปรับเปลี่ยนวิธีการรักษา
- หยุดการใช้ยานี้ทันทีเมื่อเกิดอาการแพ้ยากับผู้ป่วยและรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
- การรักษาด้วยยานี้ในหลายอาการโรคต้องใช้ความต่อเนื่องดังนั้นในการรับยานี้ผู้ป่วยควรมา รับการให้ยาตามนัดทุกครั้ง
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ "ยา" ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาออกทรีโอไทด์ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
ออกทรีโอไทด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาออกทรีโอไทด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- การใช้ยาออกทรีโอไทด์ร่วมกับยา Insulin, Metformin อาจส่งผลให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดสูงและน้ำตาลในเลือดต่ำในระยะเวลาไล่เลี่ยกัน หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะเฝ้าระวังระดับน้ำตาลในเลือดให้เป็นปกติเสมอ
- การใช้ยาออกทรีโอไทด์ร่วมกับยา Atenolol, Amiodarone, Carvedilol, Digoxin, Diltiazem, Lidocaine อาจทำให้หัวใจเต้นช้าลง ปวดหัว วิงเวียน เป็นลม จนถึงขั้นหัวใจหยุดเต้น หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
- การใช้ยาออกทรีโอไทด์ร่วมกับยา Bexaroten อาจทำให้เกิดภาวะตับอ่อนอักเสบ เพื่อป้องกันภาวะดังกล่าวควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
ควรเก็บรักษาออกทรีโอไทด์อย่างไร?
ควรเก็บยาออกทรีโอไทด์: เช่น
- เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 2 - 8 องศาเซลเซียส (Celsius)
- เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น
- เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
ออกทรีโอไทด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาออกทรีโอไทด์ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| Octreotide Injection Hospira (ออกทรีโอไทด์ อินเจคชั่น ฮอสพิรา) | Hospira |
| Octride (ออกไทรด์) | Sun Pharma |
| Sandostatin (แซนโดสแตติน) | Novartis |
| Sandostatin LAR (แซนโดสแตติน แอลเออาร์) | Novartis |
*อนึ่ง ยาออกทรีโอไทด์ในต่างประเทศมียาชื่อการค้า เช่น Sandostatin
