สารมีพิษจากแมลง (ตอนที่ 3 และตอนจบ)
- โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
- 16 พฤษภาคม 2561
- Tweet
สารแคนทาริดิน (Cantaridin) เป็นสารไม่มีสี ไม่มีกลิ่น เป็นสารคัดหลั่งจากตัวด้วงน้ำมัน (Blister beetles) มีสารเป็นพิษทำให้แสบไหม้ สารนี้จะถูกสร้างจากด้วงตัวผู้แล้วถ่ายทอดไปยังด้วงตัวเมียช่วงสืบพันธุ์ โดยตัวเมียจะใช้สารนี้ในการเคลือบไข่เพื่อป้องกันผู้บุกรุก และในอดีตสารนี้ถูกใช้เป็นสารกระตุ้นความต้องการทางเพศ (Aphrodisiacs) ด้วย
สารแคนทาริดินจะละลายในตัวทำละลายอินทรีย์ (Organic solvents) หลายชนิด แต่ละลายในน้ำได้น้อย เป็นสารระคายเคือง ก่อให้เกิดการแยกตัวเซลล์ (Acantholysis) และเกิดตุ่มพอง (Vesicle formation) เมื่อสัมผัสกับผิวหนังหรือเยื่อบุผิว (Mucous membranes) เป็นสารที่ก่อพิษต่อสัตว์หลายชนิด เช่น คน ม้า วัว แกะ แพะ สุนัข แมว กระต่าย และหนู
สำหหรับด้วงน้ำมัน มีลักษณะเป็นแมลงปีกแข็งเช่นเดียวกับด้วงก้นกระดก แต่มีขนาดใหญ่กว่าด้วงก้นกระดก มีลำตัวยาวประมาณ 2.7 ซม. กว้างประมาณ 1.0 ซม. ลำตัวและหนวดมีสีดำ พื้นปีกสีดำมีแถบสีส้มหรือสีเหลืองคาดตามขวางของลำตัว 3 แถบ ชาวบ้านเรียกว่า ด้วงไฟถั่ว หรือ ด้วงไฟเดือนห้า
คนจะได้รับสารพิษแคนทาริดินจากการสัมผัสกับแมลง เมื่อด้วงน้ำมันถูกรบกวนหรือถูกจับตัว จะขับของเหลวที่มีสารแคนทาริดินออกจากข้อต่อของส่วนขา ถ้าพิษถูกผิวหนังจะเป็นตุ่มพองอักเสบ
นอกจากนี้การกินแมลงที่มีสารพิษนี้อยู่ จะทำให้เซลล์บุผิว (Epithelial cell) ที่ระบบทางเดินอาหารและระบบทางเดินปัสสาวะถูกทำลาย ร่วมทั้งก่อให้เกิดท็อกซินในร่างกาย (Endotoxemia) เกิดภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ (Hypocalcemia) และกล้ามเนื้อหัวใจทำงานผิดปกติ (Myocardial dysfunction)
โดยจะเกิดอาการคล้ายถูกไฟไหม้พอง คออักเสบ กลืนอาหารลำบาก คลื่นไส้ ท้องเสีย ปวดท้องอย่างรุนแรง ความดันโลหิตลดลง อาเจียนเป็นเลือด ปัสสาวะเป็นเลือด ระบบการทำงานของไตและอวัยวะสืบพันธุ์ถูกทำลาย ช็อค และผู้ป่วยอาจเสียชีวิตจากภาวะหายใจล้มเหลว ทั้งนี้ ความเป็นพิษของสารแคนทาริดินจะขึ้นอยู่กับปริมาณที่ได้รับ
สำหรับการรักษาผู้ป่วยที่ได้รับสารพิษแคนทาริดิน ทำได้ด้วยการ
1. ล้างท้องเพื่อให้สารพิษออกจากร่างกาย หรือใช้ผงถ่าน (Activated charcoal) ดูดซับสารพิษ
2. รักษาภาวะระบบไหลเวียนเลือดล้มเหลวและภาวะช็อค
3. ทำให้ร่างกายขับสารพิษออกมาให้เร็วที่สุด เพื่อป้องกันอันตรายที่เกิดกับไต
อนึ่ง สารแคนทาริดินสามารถใช้เป็นส่วนผสมของยาที่ใช้เพื่อรักษาหูด (Warts) ลบรอยสัก และรักษาผื่นนูนของหูดข้าวสุก (Molluscum contagiosum)
แหล่งข้อมูล:
- Cantharidin. https://en.wikipedia.org/wiki/Cantharidin [2018, May 15].
- Overview of Cantharidin Poisoning. https://www.msdvetmanual.com/toxicology/cantharidin-poisoning/overview-of-cantharidin-poisoning [2018, May 15].
- ด้วงอันตรายที่พบบ่อยในประเทศไทย. http://www.si.mahidol.ac.th/th/department/parasitology/articledetail.asp?ac_id=1&pageno=1 [2018, May 15].
