ยาต้านไวรัสพีไอ PIs Protease inhibitors

ยาต้านไวรัสพีไอ (PIs: Protease inhibitors)

โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
22 พฤศจิกายน 2563
Tweet

สารบัญ

บทนำ
ยาต้านไวรัสพีไอมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
ยาต้านไวรัสพีไอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยาต้านไวรัสพีไอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาต้านไวรัสพีไอมีขนาดรับประทานอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
ยาต้านไวรัสพีไอมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาต้านไวรัสพีไออย่างไร?
ยาต้านไวรัสพีไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ควรเก็บรักษายาต้านไวรัสพีไออย่างไร?
ยาต้านไวรัสเอดส์และไวรัสพีไอมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาต้านไวรัสเอดส์/ยาต้านเอชไอวี อีกหนึ่งกลุ่มที่วงการแพทย์นำมาใช้กับผู้ป่วยโรคเอชไอวีคือ กลุ่มที่มีชื่อเรียกว่า โปรตีเอส อินฮิบิเตอร์ ย่อว่า พีไอ (Protease inhibitors ย่อว่า PIs) ซึ่งต่อไปในบทความนี้ขอเรียกว่า “ยาต้านไวรัสพีไอ”

ยาต้านไวรัสพีไอ มีความจำเพาะเจาะจงกับผู้ป่วยที่ติดเชื้อชนิดเอชไอวี-1 และยาบางตัวในกลุ่มนี้ยังถูกพัฒนาเพื่อนำมารักษาโรคไวรัสตับอักเสบ-ซีอีกด้วย นอกจากนี้ยังมีสรรพคุณในด้านต่อต้านเชื้อประเภทสัตว์เซลล์เดียว/โปรโตซัว(Protozoa)/โรคติดเชื้อสัตว์เซลล์เดียว เช่น มาลาเรีย/ไข้จับสั่น, ต้านมะเร็ง (ซึ่งยังอยู่ในช่วงการทดสอบ ในสัตว์ทดลอง)

หากจะแบ่งยาในกลุ่ม ‘พีไอ’ ตามการรักษา สามารถแยกประเภทได้ดังนี้

1. บำบัดรักษาอาการในผู้ป่วยโรคเอดส์: แบ่งย่อยเป็น

กลุ่มที่คณะกรรมการอาหารและยาของสหรัฐอเมริกาขึ้นทะเบียน ในปี ค.ศ. 1995 (พ.ศ. 2538) ได้แก่ยา Saquinavir, Ritonavir, Indinavir, และ Nelfinavir
กลุ่มที่ขึ้นทะเบียนในปี ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) ได้แก่ยา Amprenavir, Lopinavir
กลุ่มที่ขึ้นทะเบียนในปี ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) ได้แก่ยา Atazanavir, Fosamprenavir, และ Tipranavir
กลุ่มที่ขึ้นทะเบียนในปี ค.ศ. 2006 (พ.ศ. 2549) ได้แก่ Darunavir และ Simeprevir

2. บำบัดรักษาผู้ป่วยโรคตับอักเสบซี: มียา 2 ตัว คือ Boceprevir และ Telaprevir

สำหรับยาในกลุ่มพีไอที่นำมาใช้ต้านโรคเอดส์นั้น กลุ่มยาเหล่านี้ไม่สามารถรักษาโรคเอดส์ให้หายขาดได้ เพียงแต่ทำให้คุณภาพชีวิตของผู้ป่วยดีขึ้น รวมถึงลดอัตราการเสียชีวิต

ยาส่วนใหญ่ในกลุ่มพีไอที่ขึ้นทะเบียนยาในหมวดยาควบคุมพิเศษ ผู้ป่วยไม่สามารถหาซื้อได้เองตามร้านขายยาทั่วไป การรับยาต้องผ่านทางสถานพยาบาลที่ลงชื่อรักษาไว้ และต้องมีใบสั่งจากแพทย์ประกอบในการรับยากลับบ้าน

ยาต้านไวรัสพีไอมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาต้านไวรัสพีไอมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

บรรเทาอาการป่วยในผู้ป่วยโรคเอดส์หรือผู้ป่วยเอชไอวี
รักษาผู้ป่วยโรคไวรัสตับอักเสบ-ซี

ยาต้านไวรัสพีไอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยากลุ่มพีไอมีกลไกการออกฤทธิ์ โดยตัวยาจะเข้าไปทำให้ไวรัส ไม่สามารถใช้สารเอนไซม์ที่มีชื่อว่า Protease ตัดต่อโปรตีนให้มีโมเลกุลที่เล็กลง และนำโปรตีนดังกล่าวไปสร้างสารพันธุกรรมที่จำเป็นต่อการแพร่พันธุ์และเจริญเติบโต จึงนำมาซึ่งการควบคุมรักษาโรคดังกล่าว

ยาต้านไวรัสพีไอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาต้านไวรัสพีไอมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

ยาแคปซูล ขนาด 200, 300 และ 400 มิลลิกรัม/แคปซูล
ยาเม็ด ขนาด 250, 300, 500 และ 600 มิลลิกรัม/เม็ด
ยาเม็ดชนิดผสมตัวยาต้านไวรัสมากกว่า 1 ชนิด
ยาน้ำชนิดผสมตัวยาต้านไวรัสมากกว่า 1 ชนิด

ยาต้านไวรัสพีไอมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ด้วยในกลุ่มยาต้านไวรัสเอดส์และไวรัสตับอักเสบ-ซีมีหลายรายการ ขนาดรับประทานจึงขึ้นกับการพิจารณาของแพทย์ โดยต้องอาศัยข้อมูลของตัวผู้ป่วยเช่น สภาพร่างกาย โรคแทรกซ้อนที่เป็น อยู่ รวมกับเลือกใช้ยาให้ตรงตามอาการและมีความปลอดภัยมากที่สุด ดังนั้นการรับประทานจึงต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาต้านไวรัสพีไอ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาต้านไวรัสพีไออาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาต้านไวรัสพีไอ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตาม การลืมรับประทานยานี้บ่อยๆหลายครั้ง ย่อมส่งผลเสียต่อผู้ป่วยโดยตรงและอาจทำให้อาการโรคลุกลามมากยิ่งขึ้น

ยาต้านไวรัสพีไอมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาต้านไวรัสพีไอ สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

หายใจลำบาก
มีอาการบวมบริเวณ ใบหน้า - ปาก - ลิ้น - คอ
น้ำตาลในเลือดสูง
ปวดหัว
คลื่นไส้-อาเจียน
ท้องเสีย
ผื่นคัน
ไขมันคลอเรสเตอรอลและไตรกลีเซอไรด์ในเลือดสูง
ตับทำงานผิดปกติ/ตับอักเสบ
เกิดนิ่วในไต
ภาวะหัวใจล้มเหลว
ปวดท้อง
เบื่ออาหาร

มีข้อควรระวังการใช้ยาต้านไวรัสพีไออย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาต้านไวรัสพีไอ เช่น

ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มพีไอ
ห้ามใช้ยากลุ่มพีไอ เช่นยา Darunavir ร่วมกับยาต่อไปนี้ เช่นยา Astemizol, Terfenadin, Midazolam (ยาทำให้ง่วง ก่อนดมยาสลบ), Triazolam (ยานอนหลับ), Cisapride (ยาโรคกระเพาะอาหาร), Pimozide (ยารักษาโรคทางจิตเวช), และ Ergot alkaloids (ยารักษาไมเกรน)
ระวังการใช้ยานี้กับ ผู้ป่วยเบาหวาน ผู้ป่วยโรคตับ
การใช้ยากับหญิงตั้งครรภ์ หญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ ต้องอยู่ภายใต้ดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น
หยุดการใช้ยานี้ทันทีหากพบภาวะผื่นคันขึ้นตามร่างกาย แล้วรีบมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลพร้อมน้ำยามาด้วย
ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นรับประทาน
ห้ามใช้ยาหมดอายุ
ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาต้านไวรัสพีไอด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาต้านไวรัสพีไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาต้านไวรัสพีไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

การใช้ยาต้านไวรัสพีไอร่วมกับยาลดไขมันกลุ่ม Statins สามารถทำให้เกิดภาวะไขมันในเลือดสูง จึงห้ามการใช้ร่วมกันโดยเด็ดขาด
การใช้ร่วมกับยากันชักบางตัว เช่น Phenobarbital, Phenytoin หรือยาต้านเชื้อวัณโรค เช่น Rifampicin อาจทำให้ระดับยากลุ่มพีไอ เช่น Ritonavir มีปริมาณต่ำลงจนส่งผลต่อการรักษา หากต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดการรับประทานเป็นรายบุคคลไป
การใช้ยาต้านไวรัสกลุ่มพีไอร่วมกับยาขยายหลอดเลือด Sildenafil, Vadenafil สามารถทำให้ความเข้มข้นของยากลุ่มพีไอในกระแสเลือดสูงขึ้น หากมีความจำเป็นต้องใช้ร่วมกัน แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดการรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
การใช้ยาต้านไวรัสกลุ่มพีไอร่วมกับยากลุ่ม H2 Receptor Antagonists (ยาต้านสารฮิสตามีน/Histamine) จะทำให้ยาบางตัวในกลุ่มพีไอลดความเข้มข้นลง แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดรับประทานในคนไข้เป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษายาต้านไวรัสพีไออย่างไร?

ควรเก็บยาต้านไวรัวพีไอ เช่น

เก็บยาที่อุณหภูมิไม่เกิน 30 องศาเซลเซียส(Celsius)
เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้น แสงแดด ความร้อน และความชื้น
เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาต้านไวรัสพีไอมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาต้านไวรัสพีไอ มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า	บริษัทผู้ผลิต
Invirase (อินไวเรส)	Roche
Aluvia (อะลูเวีย)	AbbVie
Kaletra (คาเลทรา)	AbbVie
Norvir (นอร์เวีย)	AbbVie
Prezista (พรีซิสตา)	Janssen-Cilag
Inavir (อินาเวีย)	GPO
Nafavir (นาฟาเวีย)	GPO
Reyataz (เรยาทัซ)	Bristol-Myers Squibb
Prezista (พรีซิสตา)	Janssen-Cilag
Victrelis (วิกทรีลิส)	MSD

article detail