ฟีนิลบิวตาโซน (Phenylbutazone)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 2 พฤศจิกายน 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

ฟีนิลบิวตาโซน (Phenylbutazone) คือ ยาแก้อักเสบกลุ่มเอ็นเสด (NSAIDs) ทางคลินิกใช้เป็นยาต้านการอักเสบ/ยาแก้อักเสบ และอาการปวดจากโรคข้อรูมาตอยด์, โรคข้อสันหลังอักเสบแบบติดยึด, โรคเกาต์, และข้อกระดูกอักเสบ

ยาฟีนิลบิวตาโซน ยังถูกใช้รักษาอาการปวดตั้งแต่ระดับต่ำไปจนกระทั่งการปวดระดับกลางอีกด้วยเช่น ปวดจากบาดแผล ปวดประจำเดือน รวมถึงอาการปวดกล้ามเนื้อ เป็นต้น

การใช้ยาฟีนิลบิวตาโซนกับมนุษย์มักจะก่อให้เกิดอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง) ที่รุนแรงได้ประการหนึ่งคือ เกิดภาวะเป็นพิษต่อไขกระดูก ส่งผลให้การสร้างเม็ดเลือดขาวของร่างกายทำได้ต่ำ ลง และยังเกิดภาวะโลหิตจางร่วมได้ด้วย จากเหตุผลดังกล่าวส่งผลให้บางประเทศยกเลิกการใช้ยาชนิดนี้ในคนและนำไปใช้รักษาอาการป่วยในสัตว์เท่านั้น

สำหรับรูปแบบการจัดจำหน่ายที่พบเห็นมากของยานี้จะเป็นยาชนิดรับประทาน ด้วยสามารถดูดซึมได้ดีจากระบบทางเดินอาหาร ระยะเวลาที่เริ่มออกฤทธิ์หลังจากการรับประทานยาอยู่ที่ประมาณ 30 - 60 นาที ตัวยาที่เข้าสู่กระแสเลือดจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีนถึงประมาณ 98% ยาฟีนิลบิวตาโซนสามารถซึมผ่านเข้าในเนื้อเยื่อต่างๆของร่างกายได้ค่อนข้างดี ตับจะคอยเปลี่ยนโครงสร้างของยานี้ให้เป็นสารที่เป็นตัวออกฤทธิ์ (Active compounds) คือ Oxyphenbutazone และ Hydroxyphen butazone และร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 50 - 100 ชั่วโมงเพื่อกำจัดปริมาณยานี้ 50% ออกจากกระแสเลือดโดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ

เพื่อประโยชน์และความปลอดภัยของผู้บริโภคการใช้ยานี้ควรต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้นและก่อนการใช้ยานี้แพทย์มักสอบถามประวัติทางการแพทย์ของผู้ป่วยอาทิ เช่น

  • เคยแพ้ยากลุ่มเอ็นเสด/NSAIDs หรือไม่
  • มีโรคกระเพาะอาหารอักเสบ หรือ ลำไส้อักเสบหรือเป็นแผลหรือไม่
  • ผู้ป่วยมี โรคหัวใจ โรคไต โรคความดันโลหิตสูง โรคหืด โรคต่อมไทรอยด์ หรือโรคซีด หรือไม่ เพราะโรคเหล่านี้จะแสดงอาการรุนแรงมากขึ้นเมื่อใช้ยาฟีนิลบิวตาโซน
  • ถ้าเป็นสตรีอาจได้รับคำถามว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรืออยู่ในระหว่างเลี้ยงลูกด้วยน้ำนมมารดาหรือไม่
  • ปัจจุบันมีการรับประทานยาอะไรอยู่บ้าง

ทั้งนี้ รายละเอียดต่างๆดังกล่าวข้างต้นจะเป็นประโยชน์และใช้เป็นฐานข้อมูลในการรักษาและสั่งจ่ายยาของแพทย์

ฟีนิลบิวตาโซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ฟีนิลบิวตาโซน

ยาฟีนิลบิวตาโซนมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

  • รักษาอาการปวดอักเสบจาก โรคข้อรูมาตอยด์, ข้ออักเสบ, โรคเกาต์, และข้อสันหลังอักเสบแบบติดยึด, รวมถึงอาการปวดบาดแผล, และปวดประจำเดือน

ฟีนิลบิวตาโซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาฟีนิลบิวตาโซนคือ ตัวยาจะเข้าจับกับเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการสร้างสารโพรสตาแกลนดิน (Prostaglandin, สารที่เกี่ยวข้องกับการอักเสบของเนื้อเยื่อต่างๆรวมไปถึงการเกิดอาการปวด) ชื่อ Prostaglandin H synthase และ Prostacyclin synthase และทำให้เอนไซม์ทั้ง 2 ตัวไม่สามารถทำงานได้ส่งผลให้การสังเคราะห์ Prostaglandin ลดน้อยลง จึงทำให้การอักเสบตามเนื้อเยื่อต่างๆลดลงเช่นเดียวกัน

ฟีนิลบิวตาโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาฟีนิลบิวตาโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 100 และ 200 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาแคปซูลชนิดรับประทาน ขนาด 200 มิลลิกรัม/แคปซูล

ฟีนิลบิวตาโซนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาฟีนิลบิวตาโซนมีขนาดรับประทาน เช่น

  • ผู้ใหญ่: เช่น รับประทานในช่วง 2 วันแรก 400 - 600 มิลลิกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานวันละ 2 - 3ครั้ง จากนั้นแพทย์อาจปรับลดขนาดรับประทานลงมาเป็น 200 - 300 มิลลิกรัม/วัน และควรรับประ ทานยานี้หลังอาหารทันที
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ทั่วไปไม่แนะนำการใช้ยานี้ในเด็ก

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาฟีนิลบิวตาโซน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาฟีนิลบิวตาโซนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเอาจกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาฟีนิลบิวตาโซน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ฟีนิลบิวตาโซนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาฟีนิลบิวตาโซนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • ท้องอืด
  • แสบร้อนกลางอก
  • ปวดท้อง
  • มีภาวะเลือดออกในทางเดินอาหาร
  • ผู้ป่วยบางรายอาจพบเลือดออกทางจมูก
  • คลื่นไส้อาเจียน
  • อุจจาระมีสีดำ หรือมีเลือดปนออกมากับอุจจาระ/อุจจาระเป็นเลือด
  • ผื่นคัน
  • โรคซีด
  • เกิดแผลในคอและในปาก
  • ปวดหัว
  • มีไข้
  • เม็ดเลือดขาวต่ำ
  • ท้องเสีย
  • ปวดท้องแบบปวดบีบ
  • ตาพร่า
  • ปวดกระบอกตา/เบ้าตา

*อนึ่ง: สำหรับผู้ที่แพ้ยานี้ มักพบอาการ หายใจลำบาก การกลืนลำบาก ใบหน้า-ปาก- คอบวม หากพบอาการดังกล่าว ต้องรีบนำตัวผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน

มีข้อควรระวังการใช้ฟีนิลบิวตาโซนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาฟีนิลบิวตาโซน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับ ผู้ป่วยโรคหืด ผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลว ผู้ป่วยด้วยโรคเลือด
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีภาวะการทำงานของไตล้มเหลว
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีแผลในกระเพาะอาหาร ผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยด้วยโรคต่อมไทรอยด์
  • ห้ามใช้ยานี้กับเด็ก สตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีการทำงานของไต ของตับ ผิดปกติ ผู้ที่มีภาวะอาหารไม่ย่อย
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาฟีนิลบิวตาโซนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ฟีนิลบิวตาโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาฟีนิลบิวตาโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาฟีนิลบิวตาโซนร่วมกับยา Tenofovir จะก่อให้เกิดความเสี่ยงที่เป็นพิษกับไตได้มากยิ่งขึ้น กรณีที่จำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีๆไป
  • ห้ามใช้ยาฟีนิลบิวตาโซนร่วมกับยา Cidofovir ด้วยอาจทำให้เกิดความเสียหายกับไตของผู้ป่วย
  • การใช้ยาฟีนิลบิวตาโซนร่วมกับยา Warfarin อาจทำให้เกิดภาวะเลือดออกง่ายหรือตกเลือด หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
  • การใช้ยาฟีนิลบิวตาโซนร่วมกับยา Hydrocortisone อาจก่อให้เกิดอาการปวดท้อง เลือดออกในทางเดินอาหาร วิงเวียน อุจจาระมีสีดำ หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันและเพื่อป้องกันผลข้างเคียงดัง กล่าว แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีบุคคลไป

ควรเก็บรักษาฟีนิลบิวตาโซนอย่างไร?

ควรเก็บยาฟีนิลบิวตาโซน: เช่น

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

ฟีนิลบิวตาโซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาฟีนิลบิวตาโซน มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Butarzol (บิวทาร์ซอล) New York Chemical
Butazone (บิวตาโซน) SSP Laboratories
K.B. Tazone (เค.บี. ทาโซน) K.B. Pharma
Leophen (ลีโอเฟน) Charoen Bhaesaj Lab
Pantazone (แพนตาโซน) Picco Pharma
Phenazone (ฟีนาโซน) Chinta
Phenylbutazone A.N.H. (ฟีนิลบิวตาโซน เอ.เอ็น.เฮท) A N H Products
Phenylbutazone Acdhon (ฟีนิลบิวตาโซน แอคดอน) Acdhon
Phenylbutazone K.B. (ฟีนิลบิวตาโซน เค.บี.) K.B. Pharma
Phenylbutazone Patar (ฟีนิลบิวตาโซน พาตาร์) Patar Lab
Pyrazolone (ไพราโซโลน) Utopian
Rhumacap (รูมาแคป) Acdhon
Rhumatab (รูมาแทบ) Acdhon
Leophen (ลีโอเฟน) Charoen Bhaesaj Lab
Sugrarine (ซูกรารีน) Chew Brothers

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Phenylbutazone [2021,Oct30]
  2. https://www.medicinenet.com/phenylbutazone/article.htm[2021,Oct30]
  3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/phenylbutazone?mtype=generic[2021,Oct30]
  4. https://www.drugs.com/cdi/phenylbutazone.html[2021,Oct30]
  5. https://go.drugbank.com/drugs/DB00812 [2021,Oct30]